Erzurum Eyaletinde 1742-1800 Yılları Arasında Meydana Gelen Vergi Sorunları ve Devlet Merkezine Yansımaları

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 273 - 284, 09.01.2024

Mehmet Koçyiğit

https://doi.org/10.33206/mjss.1368660

Öz

Osmanlı Devleti’nde tebaanın her çeşit davasına klasik dönemde şer’iyye mahkemeleri denilen kadı mahkemeleri bakmaktaydı. Yerel niteliği bulunan mahkemelerin vermiş olduğu kararlardan hoşnut olmayanlar en yüksek yargı organına özelliğinde olan Divanıhümayun’a başvurma hakları bulunmaktaydı. Bununla birlikte şikâyetçinin, şikâyetini doğrudan doğruya Divanıhümayun’a başvuruda bulunabilirdi. Buraya yansıyan davalar ilk olarak mühimme defterlerine kaydedilirken, daha sonra şikâyet defterlerine kaydedilmeye başlanmıştır. 1742 yılına gelindiğinde ayrı bir defter serisi olan ahkam defterlerinde tutulmuştur. Şehir tarihi incelemelerinde şer’iyye sicilleri bulunmayan bölgelerde, ahkâm defterlerinin bulunması, incelemeciler açışından oldukça önemlidir. Bu çalışmada Erzurum eyaletinin 1742-1800 tarihleri arasında vergi ile ilgili problemler 1, 3, 5, 7 ve 9 numaralı Erzurum ahkâm defterleri üzerinden incelenmiştir. Belirtilen tarih aralığındaki hükümler taranarak vergi ile ilgili olan hükümler seçilmiştir. Ayrıca merkezin bölgeden yansıyan şikayetlere yaklaşım biçimi, sorunlara verilen çözüm önerileri ve meselelerin sebepleri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Divanıhümayun, Ahkâm Defterleri, Vergi

Etik Beyan

“Erzurum Eyaletinde 1742-1800 Yılları Arasında Meydana Gelen Vergi Sorunları ve Devlet Merkezine Yansımaları” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Tax Problems Occurring Between 1742-1800 in Erzurum Province and Their Reflections on the State Center

Öz

In the Ottoman Empire, all kinds of cases of the subjects were handled by kadi courts, called sharia courts. Those who were dissatisfied with the decisions made by local courts had the right to appeal to the Divanıhumayun, which was the highest judicial body. However, the complainant had the right to appeal his complaint directly to the Divanı Humayun. While the cases reflected here were first recorded in the mühimme books, they later began to be recorded in the complaint books. By 1742, it was kept in a separate series of notebooks, the Ahkam notebooks. In urban history studies, the presence of judgment books in regions where there are no religious records is very important for researchers. In this study, the tax-related problems of Erzurum province between 1742 and 1800 were examined through Erzurum ahkâm books numbered 1, 3, 5, 7 and 9. Provisions related to tax were selected by scanning the provisions within the specified date range. In addition, the center's approach to complaints from the region, the solution suggestions given to the problems and the reasons for the problems were examined.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Divanı Hümayun, Ahkâm Books, Tax

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divan-i Hümayun Siciller, Erzurum Ahkâm Defterleri (A.{DVNS.AHK.ER.d).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divan-i Hümayun Siciller, Erzurum Ahkâm Defterleri A.{DVNSAHK.ER.d1
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divan-i Hümayun Siciller, Erzurum Ahkâm Defterleri A.{DVNSAHK.ER.d3
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divan-i Hümayun Siciller, Erzurum Ahkâm Defterleri A.{DVNSAHK.ER.d5
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divan-i Hümayun Siciller, Erzurum Ahkâm Defterleri A.{DVNSAHK.ER.d7
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Divan-i Hümayun Siciller, Erzurum Ahkâm Defterleri A.{DVNSAHK.ER.d9
• Acun, F. (1985). “Klasik Dönem Eyalet Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması”, Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 9: 899-908.
• Afyoncu, E. (1994). “Defter Emini” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 9: 91-93.
• Beldiceanu, N. (1980), XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devleti’nde Tımar, Çev.; Mehmet A. Kılıçbay, Ankara: Teori Yayınları.
• Boynukalın, M., (2009).“Suç” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 37: 453.
• Cezer, M. (2011). Mufassal Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Çağatay, N., (1947). “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 5/5, 488-490.
• Çelik, Ş., (2010).“Şehir Kethüdâsı”, TDV İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 38: 451.
• Çiçek, H. (2018). 3 Numaralı ve H.1162-1171/M.1749-1758 Tarihli Erzurum Ahkam Defterinin Tahlili, Anasay, s.3,61-78
• Durhan, İ. (1999). Osmanlı Hukukunun Yapısı Üzerine Bir Etüd, AU Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, III /1: 217.
• Gowan B. Mc., (1991).“Osmanlı Avarızı, Nüzül Teşekkülü 1600-1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi II, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1327-1331,
• Güçer, L. (1964). XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul: Sermet Matbaası, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• İnalcık, H. (1959). “Osmanlılar’da Raiyyet Rüsûmu”, Belleten, Ankara: TTK Basımevi, 23/575-610
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, 1. Cilt, Editör: Halil İnalcık, Donald Quataert, Çev. Halil Berktay, İstanbul: Eren Yayınları, 175.
• İşbilir, Ömer (2012). “Nüzül”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 33: 311.
• Kazıcı, Z. (1977). Osmanlılarda Vergi Sistemi, İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Keleş, E. (2005), Tanzimat Döneminde Rüşvetin Önlenmesi İçin Yapılan Düzenlemeler (1839-1858), Tarih Araştırmaları Dergisi, 24/38, 259-280.
• Kenanoğlu, Mustafa M. (2003). “Vergi”, TDV İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 43: 56.
• Kütükoğlu, Mübahat S, (2006). ‘’Mühimme Defteri’’, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (DİA), XXX, İstanbul: Türkiye Diyanet İslam Vakfı Yayınları, 520.
• Öztürk, M., (1997). “1616 Tarihli Halep Avarız-Hane Defteri”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 8, 253.
• Sahillioğlu, H. (1988). Ahkâm defteri. TDV Diyânet İslâm Ansiklopedisi içinde (551. ss.), 1,
• Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1997). “Avarız”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 4:108-109.
• Tabakoğlu, A. (2007). “Resim”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 34: 582.
• Tabakoğlu, A. (2011). “Tekâlîf”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 40: 336.
• Tabakoğlu, A.,(2000). “İmdadiyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 22: 221-222.
• Taş, H. (2007). Osmanlıda “Şikâyet Hakkı”nın Kullanımı Üzerine Düşünceler, Memleket Siyaset Yönetim, 2(3), 186-204.
• Üner, Emin M. (2019). “Ahkâm Defterlerine Göre Urfa’da Sadât-ı Kirâm (1740-1780)”, Türk Dünyası Araştırma Vakfı,122/241, 270-271.
• Yeniçeri, C., (1991). “Bâc”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 4: 412.