MODERNİTE VE AKIL KARŞITLIĞININ KÖKENLERİ ÜZERİNE

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2 - Spiritüellik, 328 - 353, 30.12.2023

İlker Özdemir

https://doi.org/10.17572/mj2023.2.328-353

Öz

Postmodern ve neoliberal anlayışlar moderniteye karşı açtıkları savaş sonucunda çoğulculuk ve görelilik iddiaları eşliğinde modernitenin uzun süre bastırmış olduğu mistik ve mitik algılama biçimlerinin geriye dönüşünü sağlamışlardır. 21. Yüzyılla birlikte neoliberal politikaların yarattığı hoşnutsuzluklar ve bu politikaları sürdüren küresel elitlere karşı artan tepkinin ise yeni sağ popülist hareketlerin yükselişlini beraberinde getirmiştir. Ancak, postmodern ve neoliberal hareketlerle yeni sağ popülist hareketler arasında, akıl ve modernite karşıtlığı bağlamında, bir karşıtlıktan çok bir devamlılık söz konusudur. Bu bağlamda neoliberal ve postmodern yaklaşımlar ve onlara tepki olarak ortaya çıkan yeni sağ popülist hareketler birbirinin devamı niteliğindedir. Postmodern ve neoliberal yaklaşımların eleştirel aklı tasfiye etme girişimi ve liderlik öğretileri yeni sağ popülist hareketler tarafından bir başka aşamaya taşınmıştır ve etno-dinsel hareketler 21. Yüzyıla damga vuran en önemli gelişmelerden biri olmuştur. Bu makale akıl karşıtlığının kökenlerini incelerken akıl karşıtlığının kuralsız/keyfi yönetimlere ve temel insan haklarının ihlaline yol açtığını göstermekte ve barış içinde birlikte yaşamak için akıldan vazgeçmek yerine aklı çoğaltmak gerektiğini öne sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

modernizm, muhafazakarlık, romantizm, faşizm, yeni toplumsal hareketler, neoliberalizm, postmodernizm, yeni sağ popülizm

Etik Beyan

Derginizde yayımlanması amacıyla Dergi-Park üzerinden göndermiş olduğum “Modernite ve Akıl Karşıtlığının Kökenleri Üzerine” başlıklı makalem bir literatür çalışması olup, bu çalışmada Etik Kurul Onayı gerektiren bir husus bulunmamaktadır.

ON THE ORIGINS OF OPPOSITION TO MODERNITY AND REASON

Öz

As a result of the war they waged against modernity, postmodern and neoliberal understandings have provided the return of mystical and mythical perceptions that modernity had suppressed for a long time, accompanied by claims of pluralism and relativity. With the 21st century, the discontent created by neoliberal policies and the increasing reaction against the global elites who maintain these policies have brought about the rise of the new right populist movements. However, there is a continuity rather than a contradiction between the postmodern and neoliberal movements and the new right populist movements in the context of the opposition to reason and modernity. In this context, neoliberal and postmodern approaches and the new righ populist movements that emerged in response to them are a continuation of each other. The attempt of postmodern and neoliberal approaches to liquidate critical reason and leadership teachings have been carried to another stage by the new right populist movements and the rise of ethno-religious movements has been one of the most important developments that marked the 21st century. While this article examines the roots of anti-reason, it also shows that it leads to deregulative and arbitrary administrations and violations of basic human rights, and argues that instead of giving up reason, it is necessary to increase reason in order to live together in peace.

Anahtar Kelimeler

modernity, conservatism, romanticism, fascism, new social movements, neoliberalism, postmodernism, new right populism

Kaynakça

• Açıkel, F. (2023). “Kutsal mazlumluk”tan “makyavelist despotizm”e AKP otoriterliğinin psikopatolojisi. İstanbul: İletişim.
• Aksakal, H. (2015). Türk politik kültüründe romantizm. İstanbul: İletişim.
• Al, H. (2002). Bilgi toplumu ve kamu yönetiminde paradigma değişimi. Sakarya: Bilim Adamı.
• Arendt, H. (1996). Geçmişle gelecek arasında (B. S. Şener, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Arnold, M. (1924). Culture and anarchy: An essay in political and social criticism. Oxford: Oxford University.
• Barthes, R. (1990). Çağdaş Söylenler (T. Yücel, Çev.). İstanbul: Hürriyet Vakfı.
• Baydar Çavdar, G. (2019). Yerli kişisel gelişimde eğilimler: popüler spiritüellik ve maneviyat kitaplarında retorik. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Berger, P. ve Luckmann, T. (1971). The social construction of reality: A treatise in the sociology of knowledge. Harmondsworth: Penguin.
• Berlin, I. (2001). “The counter-enlightenment” against the current. Essays in the Hhstory of ideas içinde, s. 1-23. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Berlin, I. (2010). Romantikliğin kökleri, (H. Hardy, Haz.), (M. Tuncay, Çev.). İstanbul: YKY.
• Berlin İ. (1990). Der nationalismus. Frankfurt: Verlag Anton Hain Meisenheim.
• Berlin, İ. (1976). Vico and Herder. Londra: Hogarth Press.
• Berlin, İ. (1968). Four essays on liberty. Oxford: Oxford University.
• Bewes, T. (2008). Şeyleşme: geç kapitalizmde endişe (D. Soysal, Çev.). İstanbul: Metis.
• Bookchin, M. (2019). Özgürlüğün ekolojisi: Hiyerarşinin ortaya çıkışı ve çözülüşü (M. K. Coşkun, Çev.). İstanbul: Sümer.
• Bora, T. (2021). Türk sağının üç hali: Milliyetçilik, muhafazakârlık, İslamcılık. İstanbul: İletişim.
• Burke, E. (2022). Fransız Devrimi üzerine düşünceler 1790 (A. Özcan, Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Burke, P. (2011). Tarih ve toplumsal kuram (M. Tuncay, Çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Cabanas, E. ve Illouz, E. (2023). Mutlu yurttaş imalatı: Mutluluk endüstrisi hayatımızı nasıl kontrol ediyor? (T. Göbekçin, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Carr, E. H. (1999). Milliyetçilik ve sonrası (O. Akınhay, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Cassier, E. (2005). Devlet efsanesi insan üstüne bir deneme (N. Arat, Çev.). İstanbul: Say.
• Castel, R. (2004). Sosyal güvensizlik (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Çiçek, D. (1997). Postmodernizmin İslamcılar üzerindeki etkileri. Kayseri: Rey.
• Çiğdem, A. (2022). Bir imkân olarak modernite-Weber ve Habermas. İstanbul: İletişim.
• Dardot, P. ve Laval, C. (2018). Dünyanın yeni aklı: Neoliberal toplum üzerine bir deneme (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Dostaler, G. (2005). Keynes et ses combats. Paris: Albin Michel.
• Eagleton, T. (2018). Tanrı’nın ölümü ve kültür (S. Dingiloğlu, Çev.). İstanbul: Yordam.
• Eagleton, T. (2015). Hope without optimism. New Haven: Yale University.
• Elias, N. (2000). Uygarlık süreci 1. Cilt (E. Ateşman, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Elias, N. (2023). Almanlar üzerine incelemeler: 19. yüzyıldan 20. yüzyıla iktidar savaşları ve habitus gelişimleri, (F. Gürbüz Gerhold, Çev.). İstanbul: Alfa.
• Featherstone, M. (1996). Postmodernizm ve tüketim kültürü (M. Küçük, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Foucault, M. (2015). Öznenin yorumbilgisi, Collège de France dersleri 1981-1982 (F. Keskin, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Furedi, F. (2014). Nereye gitti bu entelektüeller? (A. E. Koca, Çev.). Ankara: Atıf.
• Giddens, A. (1998). Modernliğin sonuçları (E. Kuşdil, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Gray, J. (2004). Post-liberalizm: Siyasi düşünce incelemeleri (M. Günay, Çev.). Ankara: Dost.
• Habermas, J. (2023). Kamusallığın yeni bir yapısal dönüşümü ve müzakereci demokrasi (T. Bora, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Habermas, J. (1992). The philosophical discourse of modernity (F. Lawrence, Çev.). Cambridge: The MIT Press.
• Habermas, J. (1990). “Modernlik: tamamlanmamış bir proje” (N. Zeka, Haz.), (G. Nadis, D. Sabuncuoğlu, D. Erksen, Çev.). Postmodernizm içinde, s. 31-44. İstanbul: Kıyı.
• Habermas, J. (1981). Modernity versus postmodernity. New German Critique, 22, 3-14.
• Harvey, D. (1997). Postmodernliğin durumu (S. Savra, Çev.). İstanbul: Metis.
• Herder, J. G. (2020). Tarih felsefesi (S. B. Arvasi, Çev.). Ankara: Doğu Batı.
• Herder, J. G. (1969). Yet another philosophy of history (F. M. Barnard, Çev.). Herder on Social and Political Culture içinde. Cambridge: Cambridge University.
• Hobsbawm, E. (2022). Devrim çağı: 1789-1848 (M. S. Şener, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Hobsbawm, E. (2021). Sermaye çağı: 1848-1875 (M. S. Şener, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Hobsbawn, E. (2021b). İmparatorluk çağı: 1875-1914 (V. Aslan, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Hobsbawm, E. (2020). Milletler ve milliyetçilik: Program, mit ve gerçeklik (O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Hobsbawm, E. (2020b). Kısa 20. yüzyıl tarihi- 1914-1991 aşırılıklar çağı (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: Sarmal.
• Horkheimer, M. (1994). Akıl tutulması (O. Koçak, Çev.). İstanbul: Metis.
• Jameson, F. (1984). Postmodernism or cultural logic of late capitalism. New Left Rewiew, 146.
• Kerblay, D. (1983). Modern Soviet society. New York: Routledge and Kegan Paul.
• Lepenies, W. (1982). Betweeen literature and science: The rise of sociology. (R. J. HolingDale, Çev.). Cambridge: Cambridge University.
• Löwy, M. (1999). Dünyayı değiştirmek üzerine: Karl Marx’tan Walter Benjamin’e siyaset felsefesi denemeleri (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Löwy, M. ve Sayre, R. (2016). İsyan ve melankoli: Moderniteye karşı romantizm (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Alfa.
• Lukacs, G. (2006). Aklın yıkımı (A. Tekşen Kapkın, Çev.). İstanbul: Payel.
• Mannheim, K. (2017). Kültür sosyolojisi (M. Yalçınkaya, Çev.). İstanbul: Pinhan.
• Morin, E. (2021). Yolumuzu değiştirelim: Koronavirüsün öğrettikleri (M. Erşen, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Oakeshott, M. (1962). Rationalism in politics and other essays. London: Methuen.
• Ong, W. J. (1995). Sözlü ve yazılı kültür (S. Postacıoğlu Banon, Çev.). İstanbul: Metis.
• Önderman, M. (2018). Türkiye’de paranoid ethos. İstanbul: Vakıfbank Kültür.
• Özalp, A. (2009). Homo politicusun ontolojisi. Ankara: Hitit Kitap.
• Özkırımlı, U. (2020). Milliyetçilik kuramları: Eleştirel bir bakış. Ankara: Doğu Batı
• Özdemir, İ. (2022). Kişisel gelişim: Neoliberal iletişim ve insan anlayışı. Ankara: Doğu Batı.
• Pattison, S. (1997). The faith of the managers. London: Consell.
• Ranciere, J. (2007). Siyasalın kıyısında (A. U. Kılıç, Çev.). İstanbul: Metis.
• Ranciere, j. (2017). Demokrasi Nefreti (U. Özmakas, Çev.) İstanbul, İletişim.
• Russ, J. (2021). Antik çağlardan günümüze batı düşüncesi (Ö. Doğan, Çev.). Ankara: Doğu Batı.
• Sanders, B. (1999). Öküzün a’sı: Elektronik çağda yazılı kültürün çöküşü ve şiddetin yükselişi, (Ş. Tahir, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Sennett, R. (2002). Karakter aşınması: Yeni kapitalizmde işin kişilik üzerine etkileri (B. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Sennett, R. (1999). Yeni kapitalizm (M. Gökçen, Çev.). Defter, 35, 31-45.
• Sennett, R. (1996). Kamusal insanın çöküşü (S. Durak ve A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Shaiken, H. (1985). Work transformed: Automation and labor in the computer age. New York: Henry Holt.
• Smith, A. D. (2017). Etno-sembolizm ve milliyetçilik (B. F. Çallı, Çev.). İstanbul: Alfa.
• Şen, F. (2004). Globalleşme sürecinde milliyetçilik trendleri ve ulus devlet. Ankara: Yargı.
• Todorov, T. (2019). Aydınlanma zihniyeti (A. N. Bingöl, Çev.). İstanbul: Bgst.
• Tok, N. (2003). Kültür, kimlik ve siyaset. İstanbul: Ayrıntı.
• Urry, J. (1995). Örgütlü kapitalizmin sonu (S. Hall ve M. Jacques Haz.), (A. Yılmaz, Çev.). Yeni Zamanlar: 1990’larda Politikanın Değişen Çehresi içinde, s. 95-104. İstanbul: Ayrıntı.
• Weber, M. (1986). Sosyoloji yazıları (T. Parla, Çev.). İstanbul: Hürriyet Vakfı.