Bekoviç Gibi Kaybetmek: Aleksandr Bekoviç Çerkasskiy’in 1717 Hive Seferi

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 1, 93 - 111, 01.06.2018

Murat Özkan

Öz

1682-1725 yılları arasında Çarlık Rusya’yı idare eden I. Petro, XVIII. yüzyılın başlarında çarlığı ayağa

kaldıracak reform hareketlerine girişmekle kalmamış, Osmanlı Devleti ve İsveç ile de savaşmıştır. 1711

yılında yapılan ve Osmanlı Devleti’nin zaferi ile biten Prut Savaşı Rusya’yı zor durumda bırakmış; İsveç

ile yapılan savaş ise 1721 yılına kadar devam etmiştir. Bu savaşa kaynak sağlayabilmek, Hindistan’a giden

ticaret yoluna hâkim olabilmek ve güneyinde bulunan Hive ve Buhara hanlıklarını çarlığa bağlayabilmek

amacıyla Türkistan hanlıklarından olan Hive Hanlığı’na bir sefer tertip edilmesi zaruri hâle gelmiştir. Bu

amaçla I. Petro’nun isteği doğrultusunda komisyonlar oluşturulmuş ve Hive üzerine yapılacak sefer tüm

ayrıntılarıyla incelenmiştir. Nihayetinde 1714 yılında Hazar Denizi kıyılarına ve Hive Hanlığı üzerine sefere

başlanması kararı alınmıştır.

Çalışmada Müslüman Kabardey bir ailenin ferdi olarak dünyaya gelen, vaftiz olduktan sonra Aleksandr

Bekoviç Çerkasskiy adını alan Devlet Giray Mirza’nın Hive Seferi’nin komutanı olarak atanmasına, sefer için

yaptığı hazırlıklara ve seferin sonunda nasıl bir akıbete uğradığına değinilecektir. Ayrıca Ruslar tarafından

Türkistan üzerine düzenlenen ilk sefer olan Hive Seferi’nin siyasî ve askerî önemi üzerinde durulacak; bu

seferin Rusların hafızasında bıraktığı derin izlerin sonuçlarından bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

Aleksandr Bekoviç Çerkasskiy, I. Petro, Hive Hanlığı, Türkistan, Çarlık Rusya

Lost Like Bekovich: Alexander Bekovich Cherkassky Expedition to Khiva in 1717

Öz

At the beginning of the 18th century, Peter I, who ruled Tsarist Russia between 1682 and 1725, have not

only embarked on reform movements that would make Russia great but also fought against the Ottoman

Empire and Sweden. The Prut Campaign, took place in 1711 and ended with the victory of the Ottomans,

left Russia in a difficult position and the campaign with Sweden continued until 1721. In order to provide

funds for this campaign and to dominate the trade route to India and to take Khiva and Bukhara khanates

under Tsarist Russia’s control, it became a must to organize a campaign on the Khanate of Khiva. For this

aim, committees have been established in accordance with Petro’s request and the expedition have been

examined in detail. In 1714, it was eventually decided to start the campaign on the shores of the Caspian Sea

and the Khanate of Khiva.

In this study, it is discussed the appointment of Devlet Giray Mirza, who was born in a Muslim

kabardian family and was named Aleksandr Bekoviç Çerkasskiy after his baptism, as the commander of

Khiva expedition, his preparations and his position at the end of the expedition. It is also focused on the

political and military significance of the expedition, the first campaign by the Russians on Turkestan; and

mentioned the results of deep traces of the expedition on Russians’ memory.

Anahtar Kelimeler

Alexander Bekovich Cherkassky, I. Peter, Khanate of Khiva, Turkestan, Tsarist Russia

Kaynakça

• “İz Zapiski o Poezdkah Knyazya Aleksandra Bekoviça-Çerkasskogo k Vostoçnomu Beregu Kaspiyskogo Morya i o Suhoputnoy Ekspeditsii Ego v Hivu”, Russko-Turkmenskiye Otnoşeniya v XVIII-XVX vv., No 25, 1717, https://web.archive.org/web/20080421154039/http://www.vostlit.info:80/Texts/ Dokumenty/M.Asien/XIX/Russ_turkmen/21-40/25.htm [Erişim Tarihi: 02.01.2018].
• “İzvleçeniye iz Dela, Naydennogo v Moskovskom Senatskom Arhive, Ob Otpravlenii Leyb-Gvardii Preobrajenskogo Polka Kapitana Knyazya Bekoviça-Çerkasskogo na Kaspiyskoye More i v Hivu, – v 1714 po 1717 god”, Russko- Turkmenskiye Otnoşeniya v XVIII-XIX vv., No 24, https://web.archive.org/web/20080421154035/http://www. vostlit.info:80/Texts/Dokumenty/M.Asien/XIX/Russ_turkmen/21-40/24.htm [Erişim Tarihi: 13.01.2017].
• “Doneseniye Kazanskogo Gubernatora P. S. Saltıkova Prezidentu Admiralteystv-Kollegii o Zahvate i Kazni Hivinskim Hanom A. Bekoviça-Çerkasskogo”, Russko-Turkmenskiye Otnoşeniya v XVIII-XIX vv., No 13, 25 Oktyabrya 1717 г., https://web.archive.org/web/20080421152150/http://www.vostlit. info:80/Texts/Dokumenty/M.Asien/XIX/Russ_turkmen/1-20/13.htm [Erişim Tarihi: 23.01.2018].
• “İz Doneseniya A. Bekoviça-Çerkasskogo Petru i o Hode Ekspeditsii i Drujestvennom Otnoşenii Turkmen”, Russko-Turkmenskiye Otnoşeniya v XVIII-XIX vv., No 7, 18 Noyabrya 1716 g., https://web.archive. org/web/20080421152246/http://www.vostlit.info:80/Texts/Dokumenty/M.Asien/XIX/Russ_ turkmen/1-20/7.htm [Erişim Tarihi: 04.02.2018].
• “Ukaz Petra I A. Bekoviçu-Çerkasskomu o Zadaçah Ego Ekspeditsii v Sredniyu Aziyu”, Russko-Turkmenskiye Otnoşeniya v XVIII-XIX vv., No 5, 14 Fevralya 1716 g., https://web.archive.org/web/20080420055150/ http://www.vostlit.info:80/Texts/Dokumenty/M.Asien/XIX/Russ_turkmen/1-20/5.htm [Erişim Tarihi: 18.02.2018].
• Adilov, J., “Ekspeditsiya Aleksandra Bekoviça-Çerkasskogo v Sredniyu Aziyu: İstoriografiçeskaya Dinamika”, Ozbekiston Tarihi Jurnali, 2014, No 4, s. 47-61.
• Barthold, Vasili Vladimiroviç, Rusya ve Avrupa’da Oryantalizm, çev. Kaya Bayraktar – Ayşe Meral, Küre Yayınları, İstanbul 2004.
• Bilge, Sadık Müfit, Osmanlı Çağı’nda Kafkasya 1454-1829 (Tarih-Toplum-Ekonomi), Kitabevi, İstanbul 2015.
• Burnaşev, T., “Puteşestviye ot Sibirskoy Linii do Goroda Buharı v 1794 i Obratno v 1795 godu”, red. G. Sapisskiy, Sibirskiy Vestnik, St. Petersburg 1818, s. 37-110.
• Doğan, Orhan, “Çarlık Rusya’sının Orta Asya (Türkistan) Siyaseti İle İlgili Önemli Bir Belge”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 11, Konya 2004, s. 287-302.
• Dzamihov, Kasbolat Fitseviç, “Knyazya Çerkasskiye Na Slujbe Rossii”, İstoriçeskiye Portretı Patriotov Rossii, Tom 1, Nauçno-İssledovatelskiy Tsentr Problem Natsionalnoy Bezopasnosti, Moskva 2016, s. 60-61.
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• Milov, Leonid – Nikolay Tsimbayev, Mirovaya İstoriya Rossii XVIII-XIX vv. Kniga 1, A-M, Moskva 2004.
• Nesterov, Vadim, Lyudi Prinesşiye Holod Kniga Pervaya, Les i Step, [y.y.][t.y.].
• Orlov, I. B., “Aleksandr Bekoviç-Çerkasskiy”, Rossiskaya İstoriçeskaya Entsiklopediya, Tom 2, Moskva 2015.