Türkiye’de Finansal Dolarizasyonun Belirleyicileri ve Borsa ile İlişkisi

Yıl 2024, Sayı: 102, 109 - 132, 04.04.2024

Gökhan Berk Özbek

https://doi.org/10.25095/mufad.1399507

Öz

Dolarizasyon olgusu özellikle gelişmekte olan ülke ekonomileri için dikkatle ele alınması gereken bir süreçtir. Bu sürecin belirleyicilerinin ve etkilerinin doğru bir şekilde saptanması, olumsuz sonuçlarının bertaraf edilmesi bakımından önem arz etmektedir. Bu bağlamda çalışma iki yönlü bir araştırma modeline sahiptir. İlk aşamada enflasyon ve ulusal para birimindeki değer değişimlerinin Türkiye’deki finansal dolarizasyon süreci üzerindeki etkisi incelenmiştir. Bu incelemenin gerçekleştirilmesine yönelik, tüketici fiyat endeksi ve reel efektif döviz kuru ile finansal dolarizasyonun alt unsurları olan mevduat dolarizasyonu ve kredi dolarizasyonu arasında ARDL modeli kurulmuştur. İkinci aşamada ise finansal dolarizasyonun BIST Sınai ve BIST Banka endeksleri ile olan ilişkisi incelenmiş, bu amaçla Toda-Yamamoto metodu kullanılmıştır. Araştırma 07-2013 ile 06-2023 dönemleri arasındaki 120 gözlemi içeren aylık veri seti kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda tüketici fiyat endeksi ve reel efektif döviz kuru ile mevduat dolarizasyonu arasında uzun dönemli koentegre bir ilişki bulgulanmıştır. İlişkinin yönü ise negatiftir. Ayrıca finansal dolarizasyondan BIST Sınai endeksine yönelik bir nedensellik ilişkisi saptanmıştır. Bu bulgular dolarizasyon sürecinin belirleyicileri olarak düşünülen faktörlerin, dolarizasyon üzerindeki etkisini net bir şekilde ortaya koymanın yanı sıra tasarruf sahiplerine dolarizasyon dönemlerinde özellikle sanayi şirketlerine yapılacak yatırımın önemli bir alternatif olabileceğine dair kanıtlar sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Finansal Dolarizasyon, Tüketici Fiyat Endeksi, Reel Efektif Döviz Kuru, Borsa

The Determinants of Financial Dollarization and Its Relationship with the Stock Market in Turkey

Öz

The phenomenon of dollarization is a process that needs to be carefully examined, especially for developing economies. The accurate determination of the determinants and effects of this process is crucial for mitigating its negative outcomes. In this context, the study employs a two-way research model. In the first stage, the impact of inflation and changes in the value of the national currency on the financial dollarization process in Turkey is investigated. For this examination, an ARDL model is established between the consumer price index, real effective exchange rate, and the subcomponents of financial dollarization, namely deposit dollarization and credit dollarization. In the second stage, the relationship between financial dollarization and BIST Industrial and BIST Bank indices is explored using the Toda-Yamamoto method. The research is conducted using a monthly dataset comprising 120 observations from July 2013 to June 2023. The study reveals a long-term cointegrating relationship between the consumer price index, real effective exchange rate, and deposit dollarization, with a negative direction. Furthermore, Granger causality from financial dollarization to the BIST Industrial index is identified. These findings not only clarify the impact of factors considered determinants of the dollarization process but also provide evidence that investing in industrial companies, particularly during dollarization periods, could be a significant alternative for savers.

Anahtar Kelimeler

Financial Dollarization, Consumer Price Index, Real Effective Exchange Rate, Stock Market

Kaynakça

• Anderson, Ariana (2016), “Dollarization: A Case Study of Ecuador“, Journal of Economics and Development Studies, 4(2), pp. 56-60.
• Amiri, Arshia - Ventelou, Bruno (2012), “Granger Causality Between Total Expenditure on Health and GDP in OECD: Evidence From The Toda–Yamamoto Approach“, Economics Letters, 116(3), pp. 541-544.
• Bahmani-Oskooee, Mohsen - Domac, Ilker (2003), “On The Link Between Dollarisation and Inflation: Evidence From Turkey“ Comparative Economic Studies, 45, pp. 306-328.
• Barbuta-Misu, Nicoleta - Güleç, Tuna Can - Duramaz, Selim - Virlanuta, Florina Oana (2020), “Determinants of Dollarization of Savings in The Turkish Economy“, Sustainability, 12(15), pp. 6141.
• Başlamışlı, Macide (2021), “ABD’nin Türkiye’ye Yönelik Ambargo Kararına İlişkin Haşhaş Sorunu Yerine 1974 Kıbrıs Krizini Ön Plana Çıkarma Girişimi“, Asia Minor Studies, 1, ss. 695-712.
• Bogetic, Zeljko (2000), “Official Dollarization: Current Experiences and Issues“, Cato Journal, 20(2), pp. 179-213.
• Calvo, Guillermo A. (2002), “On Dollarization“, Economics of Transition, 10(2), pp. 393-403.
• Chue, Timothy K. - Cook, David (2008), “Sudden Stops and Liability Dollarization: Evidence From Asia's Financial Intermediaries“, Pacific-Basin Finance Journal, 16(4), pp. 436-452.
• Çetin, Ahmet (2004), “Enflasyon, Döviz Kuru Belirsizliği ve Dolarizasyon Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği“, İktisat İşletme ve Finans, 19(218), ss. 99-110.
• Dickey, David A. - Fuller, Wayne A. (1979), “Distribution of The Estimators for Autoregressive Time Series with A Unit Root“, Journal of the American Statistical Association, 74(1), pp. 427-431.
• Dickey, David A. - Fuller, Wayne A. (1981), “Likelihood Ratio Tests for Autoregressive Time Series with A Unit Root“, Econometrica, 49, pp. 1057–1072.
• Doğukanlı, Hatice - Özmen, Mehmet - Yücel, Emel (2010), “İMKB'de Sektörel Açıdan Döviz Kuru Duyarlılığının İncelenmesi“, Çukurova Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(3), ss. 63-86.
• Drazen, Allan (2002), “Central Bank Independence, Democracy, and Dollarization“, Journal of Applied Economics, 5(1), pp. 1-17.
• Duasa, Jarita (2007), “Determinants of Malaysian Trade Balance: An ARDL Bound Testing Approach“, Global Economic Review, 36(1), pp. 89-102.
• Dumrul, Cüneyt (2015), “Türk Ekonomisinde Para İkamesinin Belirleyicilerinin Sınır Testi Yaklaşımı ile Eş-Bütünleşme Analizi“, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (35), ss. 199-231.
• Ekinci, Aykut (2013), “2001 Krizi Sonrası Türkiye Ekonomisindeki Büyümenin Sırrı: Daha Liberal Bir Ekonomi (?)“, Liberal Düşünce Dergisi, 72, ss. 109-126.
• Emsen, Hatıra Sadeghzadeh (2022). “Dolarizasyon ve Borsa İlişkileri: Türkiye Üzerine İncelemeler“, Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 5(1), ss. 29-48.
• Engle, Robert F. - Granger, Clive William John (1987), “Co-Integration and Error Correction: Representation, Estimation and Testing“, Econometrica, 55, pp. 251–76.
• Ertuğrul, Cemil – İpek, Evren - Çolak, Olcay (2010), “Küresel Mali Krizin Türkiye Ekonomisine Etkileri“, Journal of Management And Economics Research, 8(13), ss. 59-72.
• Feige, Edgar L. (2003), “Dynamics of Currency Substitution, Asset Substitution and De Facto Dollarisation and Euroisation in Transition Countries“, Comparative Economic Studies, 45(3), pp. 358-383.
• Fernandez-Arias, Eduardo. - Yeyati, Eduardo Levy - Moron, Eduardo (2006), “Financial Dollarization and Dedollarization“, Economia, 6(2), pp. 37-100.
• Fuentes, Miguel (2009), “Dollarization of Debt Contracts: Evidence From Chilean Firms“, The Developing Economies, 47(4), pp. 458-487.
• Granger, Clive William John (1969), “Investigating Causal Relations by Econometric Models and Cross-Spectral Methods“, Econometrica: Journal of the Econometric Society, 37(3), pp. 424-438.
• Hake, Mariya - Lopez-Vicente, Fernando - Molina, Luis (2014), “Do The Drivers of Loan Dollarization Differ Between CESEE and Latin America? A Meta-Analysis“, Focus on European Economic Integration, 1, pp. 8-35.
• Hallwood, Paul - Marsh, Ian W. - Scheibe, Jörg (2006), “An Assessment of The Case for Monetary Union or Official Dollarization in Five Latin American Countries“, Emerging Markets Review, 7(1), pp. 52-66.
• Havrylyshyn, Oleh - Beddies, Christian H. (2003), “Dollarisation in The Former Soviet Union: From Hysteria to Hysteresis“, Comparative Economic Studies, 45, pp. 329-357.
• Heysen, Socorro (2005), “Back to Basics-Dollarization: Controlling Risk is Key“, Finance and Development-English Edition, 42(1), pp. 44-45.
• Ibrahim, Mansor H. (2008), “The Exchange-Rate Exposure of Sectoral Stock Returns: Evidence From Malaysia“, International Journal of Economic Perspectives, 2(2), pp. 64-76.
• Jansen, Dennis W. - Ortiz, Maria Caridad (2007), “Stock Market Risk and Dollarization in Ecuador“, Applied Financial Economics Letters, 3(5), pp. 281-286.
• Johansen, Soren (1988), “Statistical Analysis of Cointegration Vectors“, Journal of Economic Dynamics and Control, 12, pp. 231-254.
• Johansen, Soren - Juselius, Katerina (1990), “Maximum Likelihood Estimation and Inference on Cointegration – With Applications to The Demand for Money“, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52, pp. 169-210.
• Kamin, Steven B. - Ericsson, Neil R. (2003), “Dollarization in Post-Hyperinflationary Argentina“, Journal of International Money and Finance, 22(2), pp. 185-211.
• Kang, Kiwon (2005), “Is Dollarization Good for Cambodia?“, Global Economic Review, 34(2), pp. 201-211.
• Korhonen, Iikka (1996), “Dollarization in Lithuania“, Review of Economies in Transition, 5(96), pp. 53–59.
• Künç, Soner - Tutgun, Seyhun (2023), “Türkiye’de Dolarizasyon Eğiliminin Ampirik Olarak İncelenmesi“, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 6(9), ss. 1198-1213.
• LeBaron, Blake - McCulloch, Rachel (2000), “Floating, Fixed, or Super-Fixed? Dollarization Joins The Menu of Exchange-Rate Options“, American Economic Review, 90(2), pp. 32-37.
• Neanidis, Kyriakos C. - Savva, Christos S. (2009), “Financial Dollarization: Short-Run Determinants in Transition Economies“, Journal of Banking & Finance, 33(10), pp. 1860-1873.
• Noko, Joseph (2011), “Dollarization: The Case of Zimbabwe“, Cato Journal, 31(2), pp. 339-365.
• Ortiz, Guillermo (1983), “Currency Substitution in Mexico: The Dollarization Problem“, Journal of Money, Credit and Banking, 15(2), pp. 174-185.
• Ozturk, Ilhan - Acaravci, Ali (2010), “The Causal Relationship Between Energy Consumption and GDP in Albania, Bulgaria, Hungary and Romania: Evidence From ARDL Bound Testing Approach“, Applied Energy, 87(6), pp. 1938-1943.
• Özen, Aysun Eser (2018), “Dolarizasyon Olgusu: Teorik Bir İnceleme ve Türkiye Örneği“, Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 3(1), ss. 101-113.
• Özkaramete, Nazende (1996), “Türkiye'de Dolarizasyon ve Para İkamesi“, Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 7(20), ss. 99-106.
• Park, Hail - Son, Jong Chil (2020), “Dollarization, Inflation and Foreign Exchange Markets: A Cross‐Country Analysis“, International Journal of Finance & Economics, 27(3), pp. 2724-2736.
• Pesaran, Hashem - Shin, Yongcheol - Smith, Richard J. (2001), “Bound Testing Approaches to The Analysis of Long Run Relationship“, Journal of Applied Econometrics, 16(3), pp. 289-326.
• Phillips, Peter C. - Perron, Pierre (1988), “Testing for A Unit Root in Time Series Regression“, Biometrika, 75(2), pp. 335-346.
• Ponomarenko, Alexey - Solovyeva, Alexandra - Vasilieva, Elena (2013), “Financial Dollarization in Russia: Causes and Consequences“, Macroeconomics and Finance in Emerging Market Economies, 6(2), pp. 221-243.
• Rochon, Louis Philippe. - Rossi, Sergio - Rossi, Sergio (2003), “Dollarization Out, Euroization in“, International Journal of Political Economy, 33(1), pp. 21-41.
• Sever, Erşan (2012), “Türkiye'de Dolarizasyon Süreci ve Döviz Kuru Belirsizliği İlişkisi“, Sosyoekonomi, 17(17), ss. 203-222.
• Şanlı, Bahar (1998), “Türkiye'de Uygulanan Kur Politikaları“, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 49, ss. 183-200.
• Toda, Hiro Y. - Yamamoto, Taku (1995), “Statistical Inference in Vector Autoregressions with Possibly Integrated Processes“, Journal of Econometrics, 66(1-2), pp. 225-250.
• Tweneboah, George - Alagidede, Paul (2019), “Dollarization, Inflation Targeting, and Inflationary Dynamics in Ghana“, Journal of African Business, 20(3), pp. 358-375.
• Velde, François R. - Veracierto, Marcelo (2000), “Dollarization in Argentina“, Economic Perspectives-Federal Reserve Bank of Chicago, 24(1), pp. 24-37.
• Vieira, Fabricio A. - Holland, Marcio - Resende, Marco F. (2012), “Financial Dollarization and Systemic Risks: New Empirical Evidence“, Journal of International Money and Finance, 31(6), pp. 1695-1714.
• Vuran, Bengü - Akkum, Tülin (2005), “Türk Sermaye Piyasasındaki Hisse Senedi Getirilerini Etkileyen Makroekonomik Faktörlerin Arbitraj Fiyatlama Modeli ile Analizi“, İktisat İşletme ve Finans, 20(233), ss. 28-45.
• Wolde-Rufael, Yemane (2005), “Energy Demand and Economic Growth: The African Experience“, Journal of Policy Modeling, 27(8), pp. 891-903.
• Yanar, Rüstem - Marangoz, Esra (2022), “Reel Döviz Kuru Değişimlerinin Firma ve Sektör İhracat Performasına Etkisi“, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(4), ss. 898-912.
• Ybrayev, Zhandos (2022), “Distributional Consequences of Monetary Policy in Emerging Economies: Dollarization, Domestic Inflation, and Income Divergence“, Comparative Economic Studies, 64(2), pp. 186-210.
• Yiğitoğlu, Ali İhsan (2005), “2001 Krizi Sonrası Dönemde Türkiye Ekonomisinin ve Bankacılık Sektörünün Değerlendirilmesi“, Sosyoekonomi, 1(1), ss. 115-125.
• Yinusa, Dauda Olalekan. (2008). “Between Dollarization and Exchange Rate Volatility: Nigeria's Portfolio Diversification Option“, Journal of Policy Modeling, 30(5), pp. 811-826.
• Zapata, Hector O. - Rambaldi, Alicia N. (1997). “Monte Carlo Evidence on Cointegration and Causation“, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 59(2), pp. 285-298