MOĞOL İSTİLÂSI DÖNEMİNDE NEFESİ BALKANLAR’A ULAŞAN İKİ TÜRKMEN ŞEYHİ/BABASI HACI BEKTÂŞ-I VELÎ VE SARI SALTUK

Yıl 2021, Sayı: Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 91 - 103, 22.12.2021

Ayşe Dudu Kuşçu Nagehan Vurgun

Öz

XIII. Yüzyılda Cengiz Han ile başlayan Moğol istilâsı; Asya ve Avrupa’yı derinden etkilemiş, pek çok insanı hayattan kopardığı gibi çoğunu da yersiz yurtsuz bırakmıştır.1218-1221 yılları arasında gerçekleşen Türkistan istilâsı ise, doğrudan doğruya Türklüğün kaderini yeniden çizmiştir. Bu istilâ sonrasında Türkistan’dan Anadolu’ya akın akın gelen kalabalık Türk nüfusu; başlangıçta büyük zorluklara maruz kalsa da kendi kültürlerini, millî benliklerini korumayı hatta daha ileri taşımayı başarmışlardır.
Bu çalışmamızda Anadolu’da Türk kültürünün yerleşmesinde ve yeşermesinde büyük rol oynayan, eski Türk gelenekleri ile İslâmi ögeleri bağdaştırmada eşine rastlanmayan bir Türkmen şeyhi; Hacı Bektâş-ı Velî ve onun öğretilerini sınırları aşarak Balkanlar’a taşıyan halifesi Sarı Saltuk’un faaliyetleri konu edinilecektir. Bu iki Türkmen şeyhinin menkıbevi hayat hikayesinden ziyade Anadolu’nun ve Balkanlar’ın Türkleşmesine ve İslamlaşmasına olan katkıları, her ikisinin ortak yanları ve Osmanlı’ya uzanan etkileri dönemin kaynaklarına dayanmak suretiyle ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektâş-ı Velî,, Sarı Saltuk,, Horasan Erenleri,

Kaynakça

• Ahmed Eflâki, (1959-1961). Menâkıbü’l-Ârifin, C.1, (Çev.) Tahsin Yazıcı, Ankara: Kabalcı Yayınları.
• Aksarayî, (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr (Çev.) Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları.
• Aşıkpaşazâde, (1332). Tevârih-i Âl-i Osman, (Çev.) Ali Beğ, İstanbul: Matbaa-Amire Yayınları.
• Bakır, A. (2008). Yazıcızâde Alì’nin Selçuk-nâme İsimli Eserinin Edisyon Kritiği, Yayınlanmış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi,Türkiyat araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Cahen, C. (1994). Osmanlılar’dan Önce Anadolu’da Türkler, (Çev.) Yıldız Moran, İstanbul: e Yayınları.
• Demir, N. (2015). Sarı Saltık Gazi, Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Ebu’l- Hayr-ı Rûmî (2013). Saltıknâme, Saltık Gazi Destanı, (Haz.) Necati Demir-M. Dursun Erdem, İstanbul: UKID Yayınları.
• Elvan Çelebi (1995). Menâkıbü’l-Kudsiye fî Menâsıbi’l-Unsiyye, (Haz.) İsmail E. Erünsal-Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: TTK Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1992). Yunus Emre ve Tasavvuf, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Gregory Abû’l- Farac, (1987). Abû’l-Farac Tarihi, C.2, (Suryanca’dan İngilizce’ye çev: Ernest A. Wallis Budge, İngilizce’den Türkçe’ye çev: Ömer Rıza Doğrul), Ankara: TTK Yayınları.
• Hünkar Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi (2010), (Haz.) Hamiye Duran- Dursun Gümüşoğlu, Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi.
• İbn Bîbî, Hüseyin b. Muhammed Ali el-Ca’ferî, (1996). C.2, el-Evamiru’l-‘Ala’iyye fi’l-Umuri’l’ Ala’iyye, (Çev.)Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Kaymaz, N. (1970). Pervâne Mu’inüd-din Süleyman, Ankara: TTK Yayınları.
• Kiel, M. (2000). Sarı Saltuk: Pioner des İslama auf dem Balkan im 13. Jahrhundert, Aleviler/Alewiten, C.1, (Haz.) İsmail Engin, Hamburg.
• Koca, S. (2009). Moğol İstilâsına Karşı Sultan I. Alâeddin Keykubâd’ın Güvenlik Politikası, Gazi Türkiyat Türklük Araştırmaları Dergisi, (5), 187-216.
• Koca, S. (2012). Dinî İnançların ve Düşüncelerin Politik Amaçlarda Kullanılmasına Dair Selçuklu Devrinden İbret Verici Bir Örnek: Babaîler Ayaklanması, Gazi Türkiyat Türklük Araştırmaları Dergisi, (11), 11-38.
• Muhammed b. Ali b. es-Serrâc, (2015). Tuffâhu’l Ervâh ve Miftâhu’l İrbâh, (Ruhların Meyvesi ve Kazancın Anahtarı), (Haz.) Nejdet Gürkan, Mehmet Necmettin Bardakçı,
• Mehmet Saffet Sarıkaya, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Ocak, A.Y. (1980). Babailer İsyanı, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ocak, A.Y. (1996). Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.14, ss. 455-458) İstanbul: TDV Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2011). Sarı Saltık, Popüler İslâmın Balkanlar’daki Destanî Öncüsü, Ankara: TTK. Yayınları.
• Tatçı, M. (1990). Yunus Emre Dîvanı, C.2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, İstanbul: Enderun Yayınları.
• Turan, O. (1992). Selçuklar Zamanında Türkiye, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Vurgun, N. (2021). Hârezmşah Devleti’nin Dış Politikası, Ankara: Berikan Yayınları.
• Yardım, A. (1992). Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.6, s.216) İstanbul: TDV Yayınları.
• Yazıcı, H. (2000). Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.21, ss.205-206) İstanbul: TDV Yayınları.