Ortaöğretim Öğrencilerinin Kariyer Planlaması Üzerine Bir Model Önerisi/ A Model Proposal on Career Planning of Secondary School Students

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 165 - 190, 31.12.2023

Kadir Kayacan Arzu Özkanan Osman Kürşat Acar

https://doi.org/10.47105/nsb.1394884

Öz

Bu araştırmanın amacı ortaöğretim öğrencilerinin kariyer planlamasını etkileyen faktörleri tespit ederek ortaya çıkan kariyer gelişim ihtiyaçlarının giderilebilmesi amacıyla yapılabilecekleri tartışmaktır. Araştırmanın amacı doğrultusunda öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin ölçülerek ailenin bir karne ile her yıl bilgilendirilmesini ve kişisel kariyer bilgilerinin e-portfolyo olarak sistemde saklanmasını, eğitim hayatı boyunca tutulan kişisel dosyanın bir sonraki eğitim kurumuna devreden bir süreci içeren bir model önerisi geliştirilmiştir. Araştırmanın amacına uygun olarak ortaya konulan modelin, nitel araştırma yöntemi kullanılarak, öğrencilerin kariyer planlamasına yön veren okul psikolojik danışmanları ve okul idarecileri ile görüşmeler yapılarak geçerliliği test edilmiştir. Elde edilen bulgular ışığında öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin ölçüldüğü kariyer testlerinin yapılması ve saklanması, dönem sonunda bir karne olarak ailenin bilgilendirilmesi, sonuçların ilkokuldan ortaokula oradan liseye ve son olarak üniversite kariyer merkezlerine aktarılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Ayrıca öğrencilerin sağlıklı bir kariyer profili oluşturabilmeleri için önerilen modelin etkililiği katılımcı görüşleri doğrultusunda tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Meslek seçimi, kariyer planlaması, Donald E. Super

Ortaöğretim Öğrencilerinin Kariyer Planlaması Üzerine Bir Model Önerisi/ A Model Proposal on Career Planning of Secondary School Students

Öz

In addressing the need for comprehensive career guidance, only assigning school guidance teachers is deemed insufficient. To enhance this service, the proposal contemplates the potential employment of additional teachers specifically dedicated to career planning. A novel structural framework is suggested, wherein a designated teacher oversees the career planning of a cluster of schools, with, for instance, one teacher assigned to monitor the progress of five schools. To assess the viability of this system, a qualitative study was conducted through semi-structured interviews with nine participants, including three administrators and six school psychological counselors. The research adopted a qualitative phenomenological design to identify factors influencing students' career planning. Data collection involved face-to-face interviews using a semi-structured interview form, adhering to the phenomenological pattern. Participants, comprising three administrators and six school psychological counselors, were chosen for their expertise in reflecting on the experienced phenomenon and guiding student career planning. The study's scope was limited to nine participants due to the recurrence of participants' opinions. The average interview duration was 25 minutes, and audio-recorded interviews were transcribed with participants' consent, followed by the extraction of themes and codes.
Examination of factors affecting career planning among students revealed influences from the education system, the students themselves, and their families. Consistent with prior research by Batur and Adıgüzel (2014), interventions experienced by Science High School students indicated the significance of family and education system-related factors in career choices. The research identified challenges in career planning, such as issues with the examination system, delays in guidance, score-oriented preferences over talent-oriented guidance, and parental influence in directing students toward popular professions or areas of personal interest. Parallel findings by Kayıkçı and Tutan (2019) underscored the limited effectiveness of the education system's orientation directive and emphasized the impact of family and individual factors on students' career choices. In alignment with the current research, Kösterelioğlu and Bayar (2014) highlighted deficiencies in students' orientation and professional guidance as a major problem in the Turkish Education System.
The proposed model, based on research insights, underscores the significance of accumulating and transferring data throughout an individual's educational journey, from primary education to higher education career centers. This systematic approach ensures robust data accumulation, facilitating self-awareness in career planning.
In essence, a person's career includes all the roles acquired throughout their life, influenced significantly by values, attitudes, and beliefs about oneself and professions. While self-discovery and understanding of various professions occur, parental and societal guidance shapes the trajectory of career progression. However, for effective career planning, an individual must rely on their own data. The recommended model, supported by existing research, advocates for the recording of students' ability, interest, and value test results in the e-school system from primary school to the last year of high school. This approach empowers students to make informed decisions based on their own data, thereby taking more accurate steps in career development.

Anahtar Kelimeler

Career choice, career planning, Donald E. Super, model proposal

Kaynakça

• Atli, A. (2016). Lise öğrencilerinin meslek tercihlerinin yetenek, ilgi ve mesleki değerlerine göre incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 555-573.
• Aytaç, S. (2005). Çalışma yaşamında kariyer: Yönetimi planlaması gelişimi ve sorunları. Ezgi Kitabevi.
• Batur H. Z. & Adıgüzel O. (2014). Schein'in kariyer değerleri perspektifinde öğrencilerin kariyer tercihlerini etkileyen faktörler üzerine bir araştırma: Isparta ili fen lisesi öğrencileri örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 42, 327-348.
• Bayar, A. & Kösterelioğlu, İ. (2014). Türk eğitim sisteminin sorunlarına ilişkin güncel bir değerlendirme. Akademik Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 25(I), 177 – 187.
• Brown, D. & Brooks, L. (1990). Career choice and development. Jassey Bass Publication.
• Can, H., Akgün, A. & Kavuncubaşı, Ş. (1995). Kamu ve özel kesimde personel yönetimi. Siyasal Kitabevi.
• Çevik, K. (2006). İlköğretim ikinci kademede çoklu zekâ kuramına dayalı yönlendirme etkinliklerinin uygulanmasında karşılaşılan sorunlar, [Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Çurğatay, V. (2010). Üniversite sınavına girecek öğrencilerin meslek seçimini etkileyen sosyo-kültürel faktörler: malatya'daki lise son sınıf öğrencileri uygulaması, [Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Erdeniz, E. (1992). Eğitim ve toplum, [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Erdoğmuş, N. (2003). Kariyer geliştirme: Kuram ve uygulama. Nobel Yayın Dağıtım
• Gezer, M. (2010). Kariyer planlanmasında meslek seçiminin önemi: meslek lisesi son sınıf öğrencileri üzerine bir araştırma. [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Güneri Yerin, O. (2008). Kariyer ve eğitimi planlama. Ragıp Özyürek (Ed.). Kariyer Yolculuğu İçinde. Euroguidance (Avrupa Rehberlik Merkezi). Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı, Hayat Boyu Öğrenme Programı.
• Karagülle, B. (2007). Türkiye’de işsizliğe bir çözüm önerisi olarak Türkiye İş Kurumu’nun İş Danışmanlığı Hizmetleri. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü. Ankara, S. 5.
• Karahan, S. (2019). Lise son sınıf öğrencilerinin mesleki tercihlerini etkileyen faktörler: Kocaeli İli örneği. [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kaya, A. (1991), Öğrenci Bilgi Sistemi, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi İstatistik Bölümü.
• Kılıç, E. (2019). Meslek seçiminde ailenin etkisine yönelik bir araştırma. [Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kordon, E. (2006). Yetkinliklere dayalı kariyer planlama ve endüstri mühendisliği öğrencileri için bir uygulama. [Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Korkmaz, A. & Korkmaz, M. (1994). Türkçe Sözlük. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köse, T. A., & Yangın, S. (2011). İlkokul ve ortaokul öğrencilerinin bilimsel kariyer ilgileri. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 45-66.
• Krane, N. E. R., & Tirre, W. C. (2005). Ability assessment in career counseling. In S.D.Brown & R.W.Lent (Eds.), Career development and counseling (330-352), John Wiley & Sons, Inc.
• Kuzgun, Y. (2014). Meslek gelişimi ve danışmanlığı. Nobel Yayınları.
• Kuzgun, Y. (2003) Meslek rehberliği ve danışmanlığına giriş. Nobel Yayınları.
• Kuzgun, Y. (1989). Mesleki rehberlik ders notları, Ankara. Meb, 2018. Haftalık Ders Çizelgeleri. Https://Ttkb.Meb.Gov.Tr/Www/Haftalik-Ders-Cizelgeleri/Dosya/6
• Özsoy, O. (2005). Değişen dünyada meslek seçimi: Geleceğin meslekleri, Hayat Yayınları
• Öztemel, K. (2012). Kariyer kararsızlığı ile mesleki karar verme öz yetkinlik ve kontrol odağı arasındaki ilişkiler. Gefad, Gujgef. 32(2), 460.
• Öztürk, M. (2014). Kişilik tipine uygun meslek seçimi yapılabilmesi için geliştirilmiş web tabanlı uzman sistem uygulaması. Mesleki Bilimler Dergisi, 3(1), 1.
• Round, J. B., & Armstrong, P. I. (2005). Assessment of interests and values. In S. D. Brown & R.W. Lent (Eds.), Career development and counseling (305-329), John Wiley & Sons, Inc.
• Sabuncuoğlu, Z. (1997). Personel yönetimi politika ve yönetsel teknikler. Ezgi Kitabevi.
• Sarikaya, T., & Khorshid, L. (2009). Üniversite öğrencilerinin meslek seçimini etkileyen etmenlerin incelenmesi: üniversite öğrencilerinin meslek seçimi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 393-423.
• Telman, C. (2002). Başarıya giden yolda meslek seçimi. Epsilon Yayıncılık.
• Turan, Ü. & Kayıkçı, K. (2019). Lise son sınıf öğrencilerinin meslek seçiminde okul rehberlik hizmetlerinin rolü. E-International Journal of Educational Research, 10(1), 155 – 33.
• Uysal, Ş. (1970). Bireysel ve toplumsal faktörlere göre lise öğrencilerinin meslek seçimleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Vurucu, F. (2010). Meslek lisesi öğrencilerinin meslek seçimi yeterliliği ve meslek seçimini etkileyen faktörler. [Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yaylacı, G. Ö. (2007). İlköğretim düzeyinde kariyer eğitimi ve danışmanlığı. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi (Bilig), 40, 119-140.
• Yelken, K. (2008). Orta öğretim son sınıf öğrencilerinin üniversite tercihlerini ve meslek seçimini etkileyen faktörler. [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yeşilyaprak, B. (1997). Mesleki gelişim süreci açısından temel eğitim dönemi. III. Ulusal PDR Kongresi Bildiriler Kitabı (97- 104). Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Yeşilyaprak, B. (2011). Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığında paradigma değişimi ve Türkiye açısından sonuçlar: geçmişten geleceğe yönelik bir değerlendirme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4), 97-118.
• Yılmaz N. F. (2017). Lise öğrencilerinin meslek seçimlerini etkileyen faktörlerin ikili karşılaştırmalar yöntemiyle incelenmesi. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 8(2), 224-236.