Sağlık sektöründe liderlik ve liderlik tarzları: Bir sistematik derleme çalışması

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 182 - 201, 08.03.2024

Servet Alp Ferit Sevim

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1179541

Öz

Bu araştırmanın amacı, 2004-2022 yılları arasında sağlık kuruluşlarında uygulanan liderlik ve liderlik
tarzlarını belirlemektir. PICOS araştırma sorusu stratejisi, PRISMA protokolü ilkeleri ve akış diyagramı
(Follow Diagram) kullanılarak yürütülen çalışmada, 12 Mart – 09 Temmuz 2022 tarihleri arasında
araştırmacılar tarafından oluşturulmuş arama formülü (farklı anahtar kelimesi kombinasyonu) ile 4
farklı veri tabanı taranmış, yapılan tarama neticesinde 37 çalışma değerlendirmeye alınmıştır. Yapılan
incelemeler doğrultusunda özellikle son beş yılda özel, kamu ve üniversite hastanelerinde farklı meslek
gruplarını kapsayan sağlık çalışanları üzerinde liderlik ve liderlik tarzlarını kapsayan çalışmaların
yoğunlaştığı bulunmuştur. Hizmetkâr, etik, toksik, paternalistik, klinik ve dönüşümcü liderlik gibi farklı
liderlik tarzlarının çalışıldığı tespit edilmiştir. Bunun yanında bu liderlik tarzları-stilleri ile; çoğunlukla
iş doyumu örgüt iklimi, örgütsel bağlılık, iş performansı, örgütsel vatandaşlık, motivasyon düzeyleri,
hata yönetimi iklimi, ekip çalışması tutumları gibi örgütsel davranış kavramları arasındaki ilişki-etki
incelenmiş ve bu liderlik tarzlarının yaş, cinsiyet gibi bazı sosyo demografik özelliklere göre anlamlı
farklılıkların ortaya koyulduğu saptanmıştır. Sağlık kuruluşları başta olmak üzere insan ögesinin yer
aldığı tüm sosyo teknik örgütlerde, liderlik ve liderlik tarzlarının kurum tarafından daha zengin, daha
açık bir şekilde anlaşılması ve uygulanabilmesi amacıyla bütün çalışanlara yönelik eğitimler veya
seminerler verilmesi önerilmektedir. Örgüt ikliminin (etik liderlik iklimi vb.) oluşturulmasına yönelik
politikaların geliştirilmesinde kanıt temelli (sistematik ve-veya meta analiz sonuçları) kararların
alınması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Lider, liderlik stilleri, sağlık kuruluşu, sağlık çalışanları, insan kaynakları yönetimi.

Leadership and Leadership Styles in Health Sector: A Systematic Review2

Öz

The aim of this research is to determine the leadership and leadership styles applied in health institutions between the years 2004-2022. In the study carried out using the PICOS research question strategy, PRISMA protocol principles and the flow chart (Follow Diagram), 4 different databases were scanned with the search formula (different keyword combination) created by the researchers between March 12 and July 09, 2022. taken into consideration. In line with the examinations, it has been found that especially in the last five years, studies on leadership and leadership styles have been concentrated on health workers covering different occupational groups in private, public and university hospitals. It has been determined that different leadership styles such as servant, ethical, toxic, paternalistic, clinical and transformational leadership have been studied. In addition, with these leadership styles; Mostly, the relationship-effect between organizational behavior concepts such as job satisfaction, organizational climate, organizational commitment, job performance, organizational citizenship, motivation levels, error management climate, teamwork attitudes were examined, and it was found that these leadership styles showed significant differences according to some socio-demographic characteristics such as age and gender. has been established. It is recommended to provide trainings or seminars for all employees in all socio-technical organizations where the human element is involved, especially in health institutions, in order for the institution to understand and implement leadership and leadership styles in a richer and clearer way. It is recommended to take evidence-based (systematic and-or meta-analysis results) decisions in the development of policies for the creation of organizational climate (ethical leadership climate, etc.).

Anahtar Kelimeler

Leader, leadership styles, healthcare organization, healthcare workers, human resource management

Kaynakça

• Ackerly, D.C., Sangvai, D.G., Udayakumar, K., Shah, B.R., Kahlman, N.S., Cho, A.H., Schulman, K.A., Fulkerson, W.J. ve Dzau, V.J. (2011). Training the next generation of physician-executives: an innovative residency pathway in management and leadership..Academic Medicine, 86 (5), 575-579.
• *Akbolat, M., Işık, O. ve Yılmaz, A. (2013). Dönüşümcü liderlik davranışlarının motivasyon ve duygusal bağlılığa etkisi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 6(11), 35-50.
• *Akyurt, N., Alparslan, A. M. ve Oktar, Ö. F. (2015). Sağlık çalışanlarında liderlik tarzları-iş tatmini-örgütsel bağlılık modeli. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6(13), 50-61.
• Antman E., Lau J., Kupelnick B., Mosteller F. ve Chalmers T. (1992). A comparison of results of metaanalyses of randomized control trials and recommendations of clinical experts: treatment for myocardial infarction. JAMA, 268, 240–248.
• Antonakis, J., ve House, R. J. (2014). Instrumental leadership: Measurement and extension of transformational–transactional leadership theory. The Leadership Quarterly, 25(4), 746-771.
• Arroliga, A. C., Huber, C., Myers, J. D., Dieckert, J. P. ve Wesson, D. (2014). Leadership in health care for the 21st century: challenges and opportunities. The American Journal of Medicine, 127(3), 246–249. https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2013.11.004
• *Aslan, Ş., Akarçay Ulutaş, D. ve Güzel, Ş. (2020). Dönüşümcü liderlik, yönetici desteği, iletişim, iş yerinde iyilik hali ve örgütsel paranoya ilişkileri. Journal of Social and Humanities Sciences Research,7(61), 3180-3195.
• *Aslan, Ş., Güzel Ş. (2019). Sağlık kurumlarında kolektif liderlik ve takim performansı ı̇lişkisinde benlik değerinin etkisi. Journal of Academic Value Studies, 5(4), 746-766. Ballow C. (2009). Leaders and Systems. The Governance İnstitute White Paper, 1-2.
• *Boztosun, D., Filik, T. ve Demirtaş, Ö. (2022). Hizmetkâr lider davranışlarının güven iklimi aracılığıyla iş tatminine etkisi: sağlık sektöründe bir alan çalışması. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 25(1), 87-98.
• Bronson, D. E. ve Davis, T. S. (2011). Finding and evaluating evidencesystematic reviews and evidence-based practice. Oxford University Press. doi:10.1093/acprof:oso/9780195337365.001.0001
• *Celepli Sütbaş, M. ve Atilla, G. (2020). Hizmetkâr liderlik ve iş performansı arasındaki ilişkide iş tatmininin aracılık rolü: antalya ili örneği. Suleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 25(3). 237-255.
• Chi, N. W., Chung, Y. Y. ve Tsai, W. C. (2011). How do happy leaders enhance team success? The mediating roles of transformational leadership, group affective tone, and team processes 1. Journal of Applied Social Psychology, 41(6), 1421-1454.
• *Çağatay, A. ve Kızılkaya, S. (2021). Sağlık çalışanlarının güç mesafesi ve liderlik tarzına yönelik kişisel ve örgütsel algılarının karşılaştırılması. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7(3), 536-560.
• *Çakınberk, A. ve Demirel, E. T. (2010). Örgütsel bağlılığın belirleyicisi olarak liderlik: sağlık çalışanları örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (24), 103-119. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/susbed/issue/61801/924472
• *Çakmak, C. ve Uğurluoğlu, Ö. (2019). Sağlık çalışanlarının öz liderlik düzeylerinin sosyo-demografik değişkenler açısından incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(3), 219-231.
• *Çankaya, M. ve Çiftçi, G.E. (2020). Hastane çalışanlarının toksik liderlik ve örgütsel sinizm algılarının örgütsel bağlılıklarına etkisi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 23(2): 273-298.
• *Çetin Gürkan, G. ve Akay, D. (2021). Sağlık çalışanlarında etik lider algısının bireysel yenilikçilik düzeyi üzerindeki etkisi. Journal of Organizational Behavior Review, 3(1), 1-18.
• Dennis P.D. (2008). Transforming: Leadership focusing on outcomes of the new girl scout leadership experience. Girl Scout Research Institute, New York.
• Dickson, G. (2009). Transformations in Canadian health systems leadership: an analytical perspective. Leadership in Health Services, 22 (4), 292-305.
• Dickson, R., Cherry, M. G. ve Boland, A. (2014). Carrying out a systematic review as a master’s thesis. Dickson, R., Cherry, M. G. ve Boland, A. (Ed.) Doing a systematic review: A student’s guide (s. 1-16). SAGE Publications, London.
• Duygulu, S. ve Kubilay, G. (2008). Yönetici hemşirelerin ve birlikte çalıştıkları hemşirelerin liderliğie ilişkin değerlendirmeleri ve yönetici hemşirelerin sahip oldukları liderlik özellikleri. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 18(5), 1-15.
• *Gelmez, M., Akça Ürtürk, E. (2019). Özel bir hastanede liderlik stillerinin ve çalışan performansının incelenmesine yönelik bir araştırma. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 22(1), 51-72. Higgins, J. P., Thomas, J., Chandler, J., Cumpston, M., Li, T., Page, M. J. ve Welch, V. A. (Eds.). (2019). Cochrane handbook for systematic reviews of interventions. (2nd ed.), John Wiley & Sons.
• Hilderman, K. (2013). Chief Bryce Williams, Tsawwassen First Nation, BC Business, July 2, 2013, http://www.bcbusiness.ca/people/chiefbryce-williams- 42 tsawwassen-first-nation.
• Hmieleski, K. M., Cole, M. S. ve Baron, R. A. (2012). Shared authentic leadership and new venture performance. Journal of Management, 38(5), 1476-1499.
• Husebø, S. E. ve Øystein E. O. (2016). Impact of clinical leadership in teams’ course on quality, efficiency, responsiveness and trust in the emergency department: study protocol of a trailing research study. BMJ Open. 6,1. e011899. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2016-011899.
• *Kagan, G., Günsel, A., Bozkurt, S. ve Gündüz Çekmecelioğlu, H. (2021). Sağlık çalışanlarının öz liderlik davranışlarının iletişim becerileri üzerindeki etkisi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(42), 43-55. DOI: 10.35343/kosbed.939023
• *Karakaya, A. ve Daşlı, Y. (2021). Sağlık çalışanlarının klinik liderlik anlayışının ekip çalışmasına etkisi. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7 (2), 402-411.
• *Kayral, İ. H. (2015). Öz liderlik becerilerinin, sağlık çalışanlarının iş tatminleri ve iş performanslarına etkisi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 18(2), 143-159.
• Kelebek, E. F. E., Karasakal, N. ve Karacan, N. (2018). Sağlık çalışanlarının toksik liderlik konusundaki algıları. Çobanoğlu, Y. (Ed.), İçinde: Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar-1. Gece Kitaplığı.
• *Kırılmaz, S. ve Kırılmaz, H. (2010). Transformasyonel liderliğin örgütsel bağlılık üzerine etkileri: Sağlık bakanlığı merkez teşkilatında bir araştırma. Türk İdare Dergisi, 469, 119-138.
• *Koçak, R. D. ve Özüdoğru, H. (2012). Yöneticilerin liderlik özelliklerinin çalışanların motivasyonu ve performansı üzerindeki etkileri: Kamu ve özel hastanelerinde bir uygulama. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (1), 76-88.
• Kotter, J. P. (2003). What leaders really do. Business leadership. San Francisco.
• *Köse, S. D., Uğurluoğlu, Ö. ve Köse, T. (2016). Sağlık çalışanlarının hizmetkâr liderlik algılarının lider-üye etkileşimi ve örgütsel güven üzerindeki etkisi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 19(2), 239-262. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/tsadergisi/issue/21493/230417
• *Kurt, S. ve Yiğit, V. (2017). Hastanelerde algılanan liderlik davranışlarının çalışanların iş tatminine etkisi: bir üniversite hastanesinde uygulama. Journal of Süleyman Demirel University Institute of Social Sciences Year, 3(28), 107-131.
• Langton, N., & Robbins, S. P. ve Judge, T.A. (2016). Organizational behaviour: Concepts, controversies, applications. Pearson Prentice Hall.
• Lasserson T. J, Thomas J, Higgins J. P. T. (2019). Starting a review. Higgins J. P. T., Thomas J, Chandler J., Cumpston M., Li T., Page M. J., Welch V. A. (Ed.), Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions. (3–12.) 2nd Edition. John Wiley & Sons.
• Laschinger, H. K., Finegan, J. ve Wilk, P. (2009). Context matters: the impact of unit leadership and empowerment on nurses' organizational commitment. The Journal of Nursing Administration, 39(5), 228–235. https://doi.org/10.1097/NNA.0b013e3181a23d2b
• Lombardi, J. (2017). The road to leadership in SPN. Journal of Pediatric Nursing, 34, 96-97.
• McCallin, A.M. and Frankson, C. (2010). The role of the charge nurse manager: a descriptive exploratory study. Journal of Nursing Management, 18(3), 319-325.
• Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D. G. ve PRISMA Group. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: the PRISMA statement. Annals of Internal Medicine, 151(4), 264-269.
• *Myrvang, N. A. (2021). Sağlık çalışanlarında alturistik liderlik yaklaşımı ve tükenmişlik düzeyi arasındaki ilişki. Turkish Studies - Social, 16(3), 1147-1159. https://dx.doi.org/10.47356/TurkishStudies.46682
• *Nal, M. ve Tarım, M. (2017). Sağlık yöneticilerinin paternalist liderlik davranışlarının çalışanların iş doyumu üzerine etkisi. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 117-141.
• *Nal, M., Bektaş, G. ve Kaya, E. (2020). Hizmetkar liderliğin örgütsel bağlılık üzerindeki etkisinde psikolojik güçlendirmenin aracılık rolü. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(3), 842-858 . DOI: 10.31592/aeusbed.736060
• *Nal, M. ve Sevim, E. (2021). The intermediary role of work engagement in the effect of paternalist leadership on positive voice behavior. Gümüshane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 12(3). 1130-1140.
• *Nal, M. ve Tarım, M. (2019). Paternalist liderliğin örgütsel adalet algısı üzerine etkisi: sağlık çalışanları üzerinde bir araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(4), 1193-1204.
• Oxman, A. ve Guyatt, G. (1993). The science of reviewing research. Annals of the New York Academy of Sciences, (703), 125–133.
• *Örgev, C. ve Sütlü, E. S. (2018). Sağlık çalışanlarının hizmetkâr liderlik algılarının örgüt iklimi ve örgütsel bağlılık üzerine etkileri: Bir kamu hastanesi örneği. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 5(1), 47-53.
• *Özmen, S., Özer, Ö. ve Özkan, O. (2020). Sağlık çalışanlarında etik liderlik ve örgüt kültürünün incelenmesi: Özel bir hastanede uygulama. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(2), 445-461.
• *Öztürk, N., & Çankaya, M. (2021). Psikolojik sermayenin örgütsel bağlılığa etkisinde dönüştürücü liderliğin aracılık rolü. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(2), 1082-1092.
• *Öztürk, Z., Doğuç, E., & Arıkan, G. (2017). Sağlık çalışanları tarafından algılanan durumsal liderlik stilleri (Ankara’da bir özel hastane örneği). Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 3(3), 381-397.
• Paoching C. ve Chichun H. (2009). The relationship of paternalistic leadership and organizational citizenship behavior: The mediating effect of upward communication. Journal of Human Resource and Adult Learning, 5(2), 66-73.
• Popay, J., Roberts, H., Sowden, A., Petticrew, M., Arai, L., Rodgers, M., Britten, N., Roen, K. ve Duffy, S. (2006). Guidance on the conduct of narrative synthesis in systematic reviews. A product from the ESRC methods programme Version 1, 92.
• *Sayan, İ. ve Güney, S. (2019). The impact of leadership style on organizational citizenship behavior: determining the level of motivation in health workers. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, 2(1), 19-40.
• *Serger, İ. ve Aktaş, H. (2019). Hasta emniyet tutumları ve hata yönetimi iklimi ile algılanan liderlik tarzları etkileşimi: Sağlık çalışanları üzerinde bir araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (53), 157-182.
• Sfantou, D. F., Laliotis, A., Patelarou, A. E., Sifaki-Pistolla, D., Matalliotakis, M., & Patelarou, E. (2017). Importance of leadership style towards quality of care measures in healthcare settings: A systematic review. Healthcare (Basel, Switzerland), 5(4), 73. https://doi.org/10.3390/healthcare5040073
• *Tamer, G. (2021). The effect of visionary leadership characteristics on organizational agility in health organizations; an application in private hospitals in Bakirkoy district of İstanbul province. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 240-252. doi: 10.17336/igusbd.655890
• Tchouaket, É.N., Lamarche, P.A., Goulet, L. ve Contandriopoulos, A.P. (2012). Healthcare system performance of 27 OECD countries. The International Journal of Health Planning and Management, 27(2), 104-129.
• *Tekingündüz, S., & Kurtuldu, A. (2015). The analysis of relationship between intention to leave, job satisfaction, organizational commitment, leadership and job stress: A hospital example İşten ayrılma niyeti, iş tatmini, örgütsel bağlılık, liderlik ve iş stresi arasındaki ilişkilerin analizi: Bir hastane örneği. Journal of Human Sciences, 12(1), 1501-1517.
• Tengilimoğlu, D. (2005). Kamu ve özel sektör örgütlerinde liderlik davranışı özelliklerinin belirlenmesine yönelik bir alan çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi; 4(14): s.1-16. Trastek, V. F., Hamilton, N. W. ve Niles, E. E. (2014). Leadership models in healthcare- a case for servant leadership. Mayo Clinic proceedings, 89(3), 374–381. https://doi.org/10.1016/j.mayocp.2013.10.012 *Ünüvar, B. ve Demirtaş, Ö. (2021). Etik liderlik davranışlarının dile getirme davranışı aracılığıyla örgütsel adalet algısına etkisi: Sağlık çalışanları üzerine bir araştırma. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7(1), 117-129. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/usaysad/issue/62190/930594
• Walumbwa, F. O. ve Schaubroeck, J. (2009). Leader personality traits and employee voice behavior: mediating roles of ethical leadership and work group psychological safety. Journal of Applied Psychology, 94(5), 1275.
• Walumbwa, F. O., Hartnell, C. A. ve Oke, A. (2010). Servant leadership, procedural justice climate, service climate, employee attitudes, and organizational citizenship behavior: A cross-level investigation. Journal of Applied Psychology, 95(3), 517.
• *Yazıcı Sorucuoğlu, A. ve Öztürk, Z. (2021). Hastane çalışanlarının dönüşümcü liderlik algılarının örgütsel bağlılıklarına etkisi (Ankara ilinde bir devlet hastanesi örneği). Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 18(1), 61-88. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/spkd/issue/62666/809950
• *Yıldırım, G. ve Tiryaki, S. (2021). Kurumsal iletişim çerçevesinde lider davranışlarının çalışanların işveren markası algısına etkisi: Özel bir sağlık kuruluşunda araştırma. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 75-97.
• Yılmaz H. ve Kantek F. (2016). Türkiye’deki yönetici hemşirelerin liderlik tarzları: Literatür inceleme. Journal of Health and Nursing Management, 2(3), 110-117.
• *Yılmaz, S. ve Arcasoy, G. G. (2019). Dönüşümcü liderlik ve örgütsel sessizlik arasındaki ilişki. Uluslararası Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırma Dergisi, 6(40), 2066-2087.