Esnek bütçe kısıtı sorunsalı: Türkiye yerel yönetimleri örneği

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 235 - 254, 08.03.2024

İbrahim Akdoğan Tülin Akdoğan

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1249415

Öz

Esnek bütçe kısıtı olduğu durumda devletin destek verdiği kurum ve kuruluşlar harcamalarını artırma eğiliminde olabilirler. Merkezi yönetim, yerel yönetimlerdeki açığın tamamını veya bir kısmını karşılamaya hazır olduğunda, esnek bütçe kısıtlaması ortaya çıkmaktadır. Yerel yönetimler mali sıkıntılarının giderilmesini fırsat olarak görebilirler. Mali kurtarma beklentisi davranışı süreklilik kazanabilir. Bu beklenti onların karşılayabileceğinden daha fazlasını harcamalarına neden olur. Yapılması gereken yerel yönetimlerin öz gelir elde etme çabalarının artmasını sağlama yolunda adımlar atılmasını sağlamaktır. Merkezi yönetim, herhangi bir olumsuz mali durum yaşanması halinde yardım etmeyeceğini belirtmesi gerekir. Böylece yerel yönetimler kazanç elde etme yollarına yöneleceklerdir. Bu nedenle bütçe kısıtını esneten değil, bütçe kısıtını katılaştıran uygulamalar harcama yapmalarının önüne geçebilir. Türkiye'deki çalışmaların yerel yönetimleri daha çok mali özerklileri açısından değerlendirdikleri görülmüştür. Bu çalışmada bütçe kısıtlamasını esneten ve yerel yönetimlerin beklenti ve davranışlarına yön veren faktörler ve araçlar bağlamında yerel yönetimler değerlendirilmiştir. Bu anlamda akademik literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu çalışmanın amacı merkezi yönetimin hangi durumlarda yerel yönetimlerin yükümlülüklerine kefil olacağını, yerel yönetimlerin niçin öz gelir yaratma konusunda isteksiz olduklarını ve mali ve siyasi kurtarma beklentisi içine girdikleri durumları tespit etmektir. Yöntem olarak yabancı ve yerli literatür araştırılmıştır. Çalışmanın bulgularına göre Türkiye’de merkezi yönetimin yerel yönetimlere yapılan transferleri kısabilmesi için yasal bir değişiklik yapılması gerekir. Yerel yönetimlerin vergi, resim, harç ve benzeri zora dayanan yerel gelir kalemleri üzerinde tasarruf yetkileri sınırlı olduğu için bu kaynaklardan etkin bir şekilde yararlanamamaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Esnek Bütçe Kısıtı, Mali Kurtarma Beklentisi, Mali Özerklik, Devlet, Yerel Yönetimler

The Problem of Soft Budget Constraint: The Example of Local Governments in Türkiye

Öz

In cases where there is a soft budget constraint, the institutions and organizations supported by the state may tend to increase their expenditures. Soft budget constraints arise when the central government is ready to meet all or part of the deficit in local governments. Local governments can see their financial problems as an opportunity. The behavior of expectation of financial recovery may become permanent. This expectation causes them to spend more than they can afford. What needs to be done is to ensure that steps are taken to increase the efforts of local governments to earn their own income. The central government should state that it will not help in case of any negative financial situation. Thus, local governments will turn to ways of earning income. For this reason, applications that do not stretch the budget constraint but harden the budget constraint can prevent them from spending. It has been observed that studies in Turkey evaluate local governments mostly in terms of their financial autonomy. In this study, local governments are evaluated in the context of factors and tools that stretch the budget constraint and shape the expectations and behaviors of local governments. In this sense, it is thought that it will contribute to the academic literature. The aim of this study is to determine in which cases the central government will vouch for the obligations of local governments, why local governments are reluctant to create their own income, and the situations in which they expect financial and political recovery. As a method, foreign and domestic literature was searched. According to the findings of the study, a legal change should be made in order for the central government in Turkey to reduce transfers to local governments. Since local governments have limited savings on taxes, duties, fees and similar forced local income items, they cannot benefit from these resources effectively.

Anahtar Kelimeler

Soft Budget Constraint, Financial Recovery Prospect, Fiscal Autonomy, State, Local Administrations

Kaynakça

• Arslan, M., O. (2000). Yönetimler arası bağışlar ve Türkiye’de merkezi yönetimce belediyelere verilen bağışlar (Yayın No. 151626) [Yüksek Lisans Tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Ayman Güler, B. (1992). Belediyeleşme süreci hakkında. Amme İdaresi Dergisi, 25(3), 71-92.
• Ayman Güler, B. (2013). Yerel yönetimler-liberal açıklamalara eleştirel yaklaşım. İmge Kitabevi.
• Bahçe, A., B., & Dayar, H. (2014). Geçiş ekonomilerinde kayıtdışılığın boyutları ve çözüm önerileri. https://www.avekon.org/papers/945.pdf
• Bali, B. B. (2007). Yerel yönetimler üzerine güncel yazılar-ıı. H. Özgür & M. Kösecik (Ed.), Türkiye’de yerel yönetimlerin borçlanmasına mali özerklik perspektifinden bir bakış içinde (s. 541-572). Nobel Yayınları.
• Başbakanlık (2005). Türkiye’de yönetimler arası mali ilişkiler: Sorunlar ve çözüm önerileri. Kamu yönetiminde yeniden yapılanma: 8. T.C. Başbakanlık.
• Belediye Kanunu (3 Temmuz 2005). Resmi Gazete (Sayı: 25874). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5393.pdf adresinden erişildi.
• Bordignon, M., Giglio, A., & Turati, G. (2015). Institutions of intergovernmental fiscal relations: Challenge ahead. OECD fiscal federalism studies. M. Bordignon, J. Kim & H. Blöchliger (Eds.), Soft budget constraints: The case of municipal bonds in Italy. (pp.105-125). OECD/KIPF.
• Çalcalı, Ö. (2018). Kamu ekonomisi teorisinde yerelleşme rasyoneli ve kuşaklar arası mali federalizm teorilerinin karşılaştırılması. Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi, 2(1), 21-42. https://doi.org/10.29216/ueip.377598
• Demircan, E. S. (2009). Yerel yönetimler yerelleş(m)iyor mu?: Mali yapı üzerine bir değerlendirme. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 8(16), 339-367. https://dergipark.org.tr/en/pub/susead/issue/28423/302694?publisher=selcuk
• Ferhat, M., Emil. H., & Yılmaz, H. (2012). Yerel yönetim sisteminde reform tartışmaları ışığında yerel yönetimlerin mali yapısı üzerine bazı saptamalar. Mali İzleme Raporu İstikrar Enstitüsü, Tepav. http://www.tepav.org.tr/upload/files/1327062318 3.Yerel_Yonetim_Sisteminde_Reform_Tartismalari_Isiginda_Yerel_Yonetimlerin_Mali_Yapisi_Uzerine_Bazi_Saptamalar.pdf
• Gölçek, A., G. (2016). Yerel yönetimlerde borçlanma. İller ve Belediyeler Dergisi, 814, 62-68.
• Gündüz, İ., O., & Yakar, S. (2013), Yerel yönetimlerin iflası ve Türkiye değerlendirmesi. Ç.Ü Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(2), 145-164. https://dergipark.org.tr/en/pub/cusosbil/issue/4393/60452
• Inman, R., P. (2003). Fiscal Decentralization and the challenge of hard budget constraints. J. Rodden, G. S. Eskeland & J. Litvack (Eds.), Transfers and bailouts: Enforcing local fiscal discipline with lessons From U.S. Federalism (pp.35-83). The MIT Press.
• İktisat Sözlüğü. Ex ante ex post nedir?. https://www.iktisatsozlugu.com/tr/nedir/ex-ante-ex-post/1629
• Karabacak, B., N. (2013). Yerel yönetimlerde esnek bütçe kısıtı: Kavram, ülke deneyimleri ve Türkiye. Sayıştay Dergisi, 90, 119-141. https://dergipark.org.tr/en/pub/sayistay/issue/61545/919153
• Keleş, R. (2000). Yerinden yönetim ve siyaset. Cem Yayınevi.
• Kerimoğlu, B., Güngör, H. & Koyuncu, E. (2009). Belediye bütçesi nasıl izlenir? Yerel paydaşlar için bir rehber. Tepav Yayınları.
• Kesik, A. (2005), Yönetimler arası mali ilişkiler ve Türkiye uygulaması. Selçuk Üniversitesi İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 1(10), 74-103.
• Kornai, J. (1980), “Hard” and “soft” budget constraınt. Acta Oeconomica, 25(3-4), 231-246.
• Kornai, J. (1998). The place of the soft budget constraint syndrome in economic theory. Journal of Comparative Economics, 26(1), 11-17.
• Kornai, J., Maskin, E. & Roland, G. (2003). Understanding the soft budget constraint. Journal of Economic Literature, 41(4), 1095-1136. https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/002205103771799999
• Lin, J. Y. & Tan, G. (1999). Policy burdens, accountability, and the soft budget constraint. The American Economic Review, 89(2), 426-431. https://doi.org/10.1257/aer.89.2.426
• Liu, L. & Waibel, M. (2008). Subnational insolvency: Cross-country experiences and lessons. World Bank Policy Research Working Paper, 4496, 1-41.
• Meriç, M. & Sakal, M. (2005). Yerel yönetimler ve finansmanı. Birleşik Yayıncılık.
• Ökmen, M. & Koç, N. (2015). Türkiye’de belediye gelirleri içinde borçlanma ve borçların azaltılması için öneriler. Yönetim ve Ekonomi, 22(2), 551-565. https://doi.org/10.18657/yecbu.97472
• Ökmen, M. & Parlak, B. (1993). Kuram ve uygulamada yerel yönetimler–kavramlar, yaklaşımlar, yapılar ve mevzuat. Orion Kitabevi.
• Önder, İ. (1991). Peggy B. Musgrave idarelerarası mali ilişkilerin prensipleri (Yorum). Merkezi İdare ile Mahalli İdareler Arasındaki İlişkiler. Marmaris: Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü ve Marmara Üniversitesi Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını: 178-180.
• Özdenkoş, D. (1999). Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında görev bölüşümü. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 77-95. https://dergipark.org.tr/en/pub/gaziuiibfd/issue/28359/301537
• Rodden, J., Eskeland, G. S. & Litvack, J. (2003). Fiscal decentralization and the challenge of hard budget constraints. J. Rodden, G. S. Eskeland & J. Litvack (Eds.). Introduction and overview. (pp.1-31).
• Sertesen, S. (2011). Yerel yönetim reformu kapsamında yerel yönetimlerin idari özerkliği nasıl tartışılmalı?. Tepav. http://www.tepav.org.tr/upload/files/1329840441- 3.Yerel_Yonetim_Reformu_Kapsaminda_Yerel_Yonetimlerin_Idari_Ozerkligi_Nasil_Tartisilmali.pdf
• Šimović, H. (2005). The European union budget. Financial Theory and Practice, 29(3), 245-262. Şengül, R. (2016). Yerel yönetimler. Umuttepe Yayınları.
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. Yerel yönetimler genel müdürlüğü faaliyet raporları. https://yerelyonetimler.csb.gov.tr/faaliyet-raporlari-i-88463
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Kamu Finansmanı İstatistikleri. https://www.hmb.gov.tr/kamu-finansmani-istatistikleri
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü. https://muhasebat.hmb.gov.tr/mahalli-idareler-butce-istatistikleri
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=ulusal-hesaplar-113&dil=1
• Türkoğlu, İ. (2013). Yerel yönetimlerin mali özerkliği. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17-18 (26-27-28-29), 41-70. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/214037
• Türkoğlu, İ. (2014). Belediyelerde vergilendirme yetkisi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(1), 421-432. http://esjournal.cumhuriyet.edu.tr/en/download/article-file/48530
• Ulusoy, A. & Tekin, A. (2009). Yerel yönetimler ve mali özerklik: Türkiye ve OECD ülkelerinin karşılaştırmalı analizi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 258-287. https://dergipark.org.tr/en/pub/baunsobed/issue/50238/648022
• Vahabi, M. (2010). Soft budget constraints and predatory states. Review of Radical Political Economics, 44 (4). 468-483. https://doi.org/10.1177/0486613411434392
• Varcan, N. (2003). Kamu maliyesi. (1. Baskı). T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Vasvari, T. (2020). Hardening the budget constraint: Institutional reform in the financial management of hungarian local governments. Acta Oeconomica, 70(4). 571–592. https://doi.org/10.1556/032.2020.00037
• Vigneault, M. (2005). Intergovernmental fiscal relations and the soft budget constraint problem. Working Paper No: 2. Institute of Intergovernmental Relations, Queen’s University. Kingston, Ontario.
• Wolff, Guntram B. (2012). A budget for Europe's monetary union. Bruegel Policy Contribution, No. 2012/22, Bruegel.
• Yavuz, İ. S. & Dulupçu, M. A. (2017). Ulusal devletlerde yerel yönetimler harcama desantralizasyonu karşılaştırması: İspanya ve Türkiye örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(3), 855-875. https://dergipark.org.tr/en/pub/sduiibfd/issue/52994/704175