Türkiye's Gaza Diplomacy After October 7: Opportunities and Challenges to Peacebuilding in Palestine

Yıl 2024, Sayı: ÖZEL SAYI 2 (GAZZE), 250 - 281, 10.05.2024

Hikmet Mengüaslan

Öz

This article examined the opportunities and challenges that Türkiye’s Gaza Diplomacy after October 7 has faced as to peacebuilding in Palestine. The article asserts that Gaza diplomacy has acquired a key position thanks to its novelties which can overcome the deadlock in peacebuilding in Palestine. The conventional diplomacy instruments have failed in deterring Israel from using unproportionate force and taking necessary steps towards peace after October 7 conflict in Gaza. The deadlock and abeyance as to the Israeli-Palestinian issue in general necessitates fresh ideas, approaches, and solutions. In this vein, Türkiye’s Gaza diplomacy shaped by humanitarian diplomacy understanding put forth concrete steps and functional mechanisms – especially “the guarantor formula” in order to resolve the issue on the basis of the “two-state solution”. With the help of the process tracing method, the study concluded that the alternative framework for peacebuilding presented by Türkiye as part of its Gaza diplomacy has brought innovation in (at least) three ways. First, Palestinians have been struggling with statelessness particularly and the problems of dispossession, poverty, and underdevelopment in general due to Israeli policies. With a humanitarian and holistic approach, Türkiye’s Gaza diplomacy includes phases which enables to carry out together the development and state building processes. Secondly, Due to asymmetrical power capabilities between Israel and Palestine, it is crucial to call forth the deterrence-guardianship tools of international society against the legitimization of Israel’s expansionist policies. Various mechanisms, especially the guarantor formula, devised by Türkiye’s Gaza diplomacy enable to provide necessary support of which the Palestinians need on the ground. And thirdly, Türkiye has acquired a major position as an advocate of the Palestinian cause and put effort in distinctive mediation-facilitation processes as to the issue. By means of the guarantor formula, Türkiye uttered that it can be one of the guarantors for the Palestinians. In this regard, the Gaza diplomacy provides Türkiye with an influential position that will greatly increase its clout over peacebuilding and state building in Palestine.

Anahtar Kelimeler

Israeli-Palestinian Issue, Humanitarian Diplomacy, October 7 Conflict, Peacebuilding, Humanitarian Crisis

7 EKİM SONRASI TÜRKİYE’NİN GAZZE DİPLOMASİSİ: FİLİSTİN’DE BARIŞ İNŞASINA YÖNELİK İMKÂN VE SINIRLAR

Öz

Bu çalışma 7 Ekim sonrası Türkiye’nin Gazze Diplomasisinin Filistin’de barış inşasına yönelik imkân ve sınırlarını ele almıştır. Çalışma Filistin’de barış inşası süreçlerinde yaşanan çözümsüzlüklerin aşılmasına yönelik yenilikler sunması dolayısıyla Gazze diplomasisinin kilit bir konumda olduğunu ileri sürmüştür. Geleneksel diplomasi araçları Gazze’de 7 Ekim’de başlayan çatışmalar sonrası İsrail’in orantısız güç politikalarından caydırılması ve barış için adımlar atılması konularında yetersiz kalmıştır. Genel anlamda Filistin-İsrail meselesinde yaşanan bu çözümsüzlük ve sürünceme hali yeni fikir, yaklaşım ve çözümleri zorunlu kılmaktadır. Bu noktada, Türkiye’nin insani diplomasi anlayışıyla şekillendirdiği Gazze diplomasisi meselenin iki-devletli çözüm temelinde çözümlenebilmesi için somut adımlar ve işlevsel mekanizmalar – özellikle “garantörlük formülü” – ortaya koymuştur. Çalışma, süreç takibi yönetimi yardımıyla, Gazze diplomasisi ile Türkiye’nin ortaya koyduğu alternatif barış inşası çerçevesinin (en az) 3 açıdan önemli yenilikler getirdiği sonucuna ulaşmıştır. Birincisi, Filistinliler başta devletsizlik sorunu olmak üzere İsrail tarafından uygulanan politikaların yarattığı mülksüzleştirme, yoksulluk ve az gelişmişlik problemleriyle mücadele etmektedir. Türkiye’nin insan odaklı ve bütüncül bir yaklaşımla oluşturduğu Gazze diplomasisi kalkınma ve devlet inşası süreçlerinin birlikte yürütülebilmesi için adımlar içermektedir. İkincisi, Filistin ve İsrail arasındaki asimetrik güç kapasitelerinin İsrail’in yayılmacı politikalarını meşrulaştırması karşısında uluslararası toplumun baskı-gözetim araçlarının hayata geçirilmesi hayati önemdedir. Türkiye’nin Gazze diplomasisinin ortaya koyduğu başta garantörlük formülü olmak üzere çeşitli mekanizmalar Filistin’in sahada ihtiyaç duyduğu desteğin verilmesini mümkün kılmaktadır. Üçüncüsü, Türkiye 2000’lerde Filistin davasının önemli bir savunucusu konumuna gelmiş ve meseleye ilişkin çeşitli konularda arabuluculuk-kolaylaştırıcılık faaliyetlerinde bulunmuştur. Garantörlük formülü ile Türkiye Filistin’e garantör ülke olabileceğini belirtmiştir. Bu kapsamda Gazze diplomasisi Türkiye’ye Filistin’de barış inşası ve bağımsız devlet kurma amaçlarına yönelik etkisini önemli ölçüde arttıracak başat bir konum sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Filistin- İsrail Meselesi, İnsani Diplomasi, 7 Ekim Çatışmaları, Barış İnşası, İnsani Kriz

Kaynakça

• ABU SAADA, Mohammed ve Yıldırım Turan (2020). “European-Israeli Military Relations During Israel Regional Wars (2006-2016)”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, Cilt:7, Sayı:2, 2020, ss.209-32.
• ACAR, Necmettin (2023). “Orta Doğu Güvenlik Mimarisinde Yaşanan Değişimin İsrail Siyasetine Etkileri”, Liberal Düşünce Dergisi, Cilt:28, Sayı:112, ss.1-20.
• ACER, Yücel (2023). “Filistin-İsrail Barışı için Türkiye’nin Garantörlük Teklifi ve Önemi”, SETA Perspektif, Sayı:376, www.setav.org (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• ADAM, Philipp (2015). “Turkey: A Viable Peace Broker In The Israeli-Palestinian Conflict?”, Willamette Journal of International Law and Dispute Resolution, Cilt:23, Sayı:1, ss.115-140.
• AKPINAR, Pınar (2013). “Turkey's peacebuilding in Somalia: The limits of humanitarian diplomacy”, Turkish Studies, Cilt:14, Sayı:4, ss.735-757.
• ALTUNIŞIK, Meliha ve Esra Cuhadar (2010). “Turkey's Search for a Third-Party Role in Arab–Israeli Conflicts: A Neutral Facilitator or a Principal Power Mediator?”, Mediterranean Politics, Cilt:15, Sayı:3, ss.371-392.
• ALTUNIŞIK, Meliha (2022). “Humanitarian diplomacy as Turkey’s national role conception and performance: evidence from Somalia and Afghanistan”, Southeast European and Black Sea Studies, DOI: 10.1080/14683857.2022.2131978.
• AMIR, Merav (2017). “Revisiting politicide: state annihilation in Israel/Palestine”, Territory, Politics, Governance, Cilt:5, Sayı:4, ss.368-387.
• ANADOLU AJANSI (17.10.2023). Türkiye’den İsrail-Filistin konusunda garantörlük formülü önerisi, https://www.aa.com.tr/tr/ayrimcilikhatti/ayrimcilik /turkiyeden-israil-filistin-konusunda-garantorluk-formulu-onerisi/1817496 (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• ARAS, Bülent (2000). “Turkish Foreign Policy And Jerusalem: Toward A Societal Construction Of Foreign Policy”, Arab Studies Quarterly, Cilt:22, Sayı:4, ss.31–58.
• ARAS, Bülent (2009). Turkey and the Palestinian Question, SETA Policy Brief No:27, www. setav.org (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• AYKAN, Mahmut Bali (1993). “The Palestinian Question in Turkish Foreign Policy from the 1950s to the 1990s”, International Journal of Middle East Studies, Cilt:25, Sayı:1, ss.91–110.
• BAKIR, Ali. (17.01.2024). “Turkey’s “Guarantor System” for Ending the Gaza War Has Limitations”. Arab Center Washington DC. https://arabcenterdc.org/resource /turkeys-guarantor-system-for-ending-the-gaza-war-has-limitations/(Erişim Tarihi:25.03.2024).
• BBC NEWS TÜRKÇE (13.12.2017). İslam İşbirliği Teşkilatı: Doğu Kudüs Filistin'in başkentidir, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-42337996#:~ :text=%C4%B0stanbul'da%20T%C3%BCrkiye'nin%20daveti,Filistin'i%20tan%C4%B1yoruz%22%20dendi (Erişim Tarihi:24.03.2024).
• BBC NEWS TÜRKÇE (24.10.2023). Türkiye’nin İsrail-Filistin sorununun çözümü için önerdiği garantörlük modeli dünyada nasıl algılandı? https://www.bbc.com/turkce/articles/cd1dp7gjjjro (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• BELCASTRO, Francesco (2023). The great powers and the Palestine-Israel issue. Editörler: Benjamin Houghton ve Kasia Houghton, China, Russia, and the USA in the Middle East. Routledge.
• BINDER, Andrea ve Claudia Meier (2011). “Opportunity knocks: Why non-Western donors enter humanitarianism and how to make the best of it”, International Review of the Red Cross, Cilt:93, Sayı:884, ss.1135–49.
• BLOOMBERG HT (09.10.2023). AB Filistin'e kalkınma yardımı ödemelerini askıya aldı https://www.bloomberght.com/ab-filistin-e-kalkinma-yardimi-odemelerini-askiya-aldi-2339801 (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• BULUT, Seher (21.11.2023). “7 Ekim Sonrasında Türkiye’nin Gazze Diplomasisi”, ORSAM, https://www.orsam.org.tr/tr/7-ekim-sonrasinda-turkiyenin-gazze-diplomasisi/. (Erişim Tarihi:25.03.2024).
• COOPER, Andrew (2013). “The Changing Nature of Diplomacy”, içinde Andrew F. Cooper, Jorge Heine, ve Ramesh Thakur (Ed.), The Oxford Handbook of Modern Diplomacy (ss. 33-54), Oxford University Press, UK.
• CUMHURBAŞKANLIĞI İLETİŞİM BAŞKANLIĞI (2020). Yüzyılın İşgali Tek Taraflı Planların Gölgesinde: Filistin, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• CUMHURBAŞKANLIĞI İLETİŞİM BAŞKANLIĞI (25.10.2023). Cumhurbaşkanı Erdoğan: “Bölgede etkili tüm aktörlerin yer alacağı bir ‘Uluslararası Filistin-İsrail Barış Konferansı’ düzenlenmesini öneriyoruz”, https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/ cumhurbaskani-erdogan-bolgede-etkili-tum-aktorlerin-yer-alacagi-bir-uluslararasi-filistin-israil-baris-konferansi-duzenlenmesini-oneriyoruz (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• ÇINKARA, Gökhan ve Batu Coşkun (2023). “Mapping the Genesis of the Abraham Accords Elite Preferences, Rising Nationalism, and the Quest for Political Stability”, Insight Turkey, Cilt:25, Sayı:2, 63-76.
• DAOUDI, Hanna ve Raja Khalidi (2008). “The Palestinian War-Torn Economy: Aid, Development and State Formation”, A Contrario, Cilt:5, Sayı:1, ss.23-36.
• DAVUTOĞLU, Ahmet (2001). Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu, Küre Yayinlari, Istanbul.
• DAVUTOĞLU, Ahmet (2012). “Principles of Turkish foreign policy and regional political structuring”, http://www.tepav.org.tr/upload/files/1336135395-4. Principles_of_Turkish_Foreign_Policy_and_Regional_Political_Structuring_by_Ahmet_Davutoglu.pdf (Erişim Tarihi: 19.01.2024).
• DAVUTOĞLU, Ahmet (2013). “Turkey's humanitarian diplomacy: objectives, challenges and prospects”, Nationalities Papers, Cilt:41, Sayı:6, ss.865–870.
• DAĞCI, Kenan ve Elif Sak. (2016). “AB’nin Dış Politikası Açısından Filistin-İsrail Sorununa Temel Yaklaşımı ve Araçları: Deklarasyonlar Ve Ekonomik Yardımlar”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:5, Sayı:10,ss.9-30.
• agenda”, Cambridge Market Insights Brief 4 https://www.cmi.no/publications/6536-humanitarian-diplomac y-a-new-research-agenda (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• DE LAURI, Antonio (2018). “Humanitarian diplomacy: A new research EGELAND, Jan (2013). “Humanitarian Diplomacy”, içinde Andrew F. Cooper, Jorge Heine, ve Ramesh Thakur (Ed.), The Oxford Handbook of Modern Diplomacy (ss. 353-369), Oxford University Press, UK.
• DEİK (2017). Filistin Ülke Bülteni, https://www.deik.org.tr/uploads/filistin-ulke-bulteni-ekim-2017.pdf (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• DOBROWOLSKA-POLAK, Joanna (2014). “Humanitarian Diplomacy of the European Union”, Open Europe: Cultural Dıalogue Across Borders, Cilt:5, ss.115-126.
• DOĞAN, Soner ve Mesut Özcan (2023). “İsrail-Filistin Sorununa Bir Çözüm Önerisi: Türkiye’nin Garantörlük Teklifi”, ORSAM, https://www.orsam.org.tr/tr/israil-filistin-sorununa-bir-cozum-onerisi-turkiyenin-garantorluk-teklifi/. (Erişim Tarihi:25.03.2024).
• DURAN, Burhanettin (2023). “Filistin Sorunu ve Türkiye'nin Rolü”, Kriter, Cilt:8,Sayı:84,ss.6-8.
• DÜLGER, Kenan (2017). “Etkinliği Giderek Artan Yeni Bir Kavram Olarak İnsani Diplomasi Ve Bu Alanda Örnek Teşkil Eden Türkiye’nin İnsani Diplomasi Anlayışı”, Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, Cilt:3, Sayı:2,ss.1-20.
• ERTEM, Helin Sarı (2019). “Filistin’in Sosyo-Ekonomik Sorunlarının Giderilmesinde Türkiye’nin İmkân ve Sınırları”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, Cilt:6, Sayı:1, ss.133-168.
• FRAIHAT, Ibrahim ve Basem Ezbidi (2023). “The Lasting Impact of Trump’s ‘Deal of the Century’ on the Question of Palestine”, Middle East Critique, DOI:10.1080/19436 149.2023.2261082.
• GILLEY, Bruce (2015). “Turkey, Middle Powers, and the New Humanitarianism”, Perceptions, Cilt:20, Sayı:1, ss.37-58.
• GÜRKAYNAK, Esra (2007). “Turkey As A Third Party In Israeli-Palestinian Conflict: Assessment and Reflections”, Perceptions, Cilt:Bahar, ss.89-108.
• HALE, William (2009). “Turkey and the Middle East in the 'New Era'”, Insight Turkey, Cilt:11, Sayı:3, ss.143-159.
• HAŞIMI, Cemalettin (2014). “Turkey’s Humanitarian Diplomacy and Development Cooperation”. Insight Turkey, Cilt:16, Sayı:1, ss.127-145.
• INDEPENDENT TÜRKÇE (31.01.2024). Mısır ile Katar arabuluculuğu, Gazze'de ateşkes konusunda anlaşmaya yakın mı?, https://www.indyturk.com/node/ 694911/d%C3%BCnya/m%C4%B1s%C4%B1r-ile-katar-arabuluculu%C4 %9Fu-gazzede-ate%C5%9Fkes-konusunda-anla%C5%9Fmaya-yak%C4%B1n-m%C4%B1. (Erişim Tarihi:25.03.2024).
• IŞIKSAL, Hüseyin (2024). “The Palestinian-Israeli Conflict and the Requirements of a Guarantorship Model”, Sam Papers No. 25, Stratejik Araştırmalar Merkezi (SAM).
• KALIN, İbrahim (2011). “Turkish Foreign Policy: Framework, values, and mechanisms”, International Journal, Cilt:67, Sayı:1, ss 7-21.
• KOCABIYIK, Hasan (2019). “Değişen Diplomasi Anlayışı, Kamu Diplomasisi ve Türkiye”, Avrasya Etüdleri, Cilt:55, Sayı:1, ss.163-196.
• KOÇ, Engin (2020). “İran Ve Suudi Arabistan Rekabetinin İsrail Ve Filistin Sorunu Üzerinden Analizi”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, Cilt:7, Sayı:2,ss.233-263.
• KÖSEBALABAN, Hasan (2010). “The Crisis In Turkish-Israeli Relations: What Is Its Strategic Significance?”, Middle East Policy, Cilt:17, Sayı:3, ss.36-50.
• KUBICEK, Paul (2022). “Contrasting theoretical approaches to Turkish foreign policy”, Turkish Studies, Cilt:23, Sayı:5, ss.645-658.
• LANGAN, Mark (2017). “Virtuous Power Turkey in Sub-Saharan Africa: The ‘Neo-Ottoman’ Challenge to the European Union”, Third World Quarterly, Cilt:38, Sayı:6, ss.1399-1414.
• LE MORE, Anne (2008). International Assistance to the Palestinians After Oslo: Political Guilt, Wasted Money. Taylor & Francis.
• MANNA, Adel (2013). “The Palestinian Nakba and its Continuous Repercussions”, Israel Studies, Cilt:18, Sayı:2, ss.86-99.
• MENGÜASLAN, Hikmet (2023). “Turkish Aid Allocation in Turbulent Times: Changes and Continuities in Turkish Aid Modality”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25.Özel Sayı, ss.135-160.
• MINEAR, Larry ve Hazel Smith (Editörler) (2007). Humanitarian Diplomacy: Practitioners and Their Craft, United Nations Press, Tokyo.
• MORAG, Nadav (2001). “Water, Geopolitics and State Building: The Case of Israel”, Middle Eastern Studies, Cilt:37, Sayı:3, ss.179-198.
• NEWMAN, Daniel (2002). “The geopolitics of peacemaking in Israel–Palestine”, Political Geography, Cilt:21, Sayı:5, ss.629-646.
• OECD/DAC (2010). DAC Statistical Reporting Directives www.oecd.org/dataoecd/ 28/62/38429349.pdf (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• OECD. Aid by Sector and donor. https://stats.oecd.org/Index.aspx? DataSetCode=Table5, (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• OMİDİ, Ali (2021). The Evolutionary Feature of Turkey’s Soft Power in the Middle East, 2011-2020. Insight Turkey, 23 (4). 11-25.
• PERTILE Marco ve Sondra Faccio (2020). “What we talk about when we talk about Jerusalem: The duty of non-recognition and the prospects for peace after the US embassy’s relocation to the Holy City”, Leiden Journal of International Law, Cilt:33, Sayı:3, ss.621-647.
• PRESSMAN, Jeremy (2003). “The Second Intifada: Background and Causes of the Israeli-Palestinian Conflict”, Journal of Conflict Studies, Cilt:23, Sayı:2, ss.114–141.
• QUADIR, Fahimul (2013). “Rising Donors and the New Narrative of ‘South–South’ Cooperation: what prospects for changing the landscape of development assistance programmes?”, Third World Quarterly, Cilt:34, Sayı:2, ss.321-338.
• ROY, Sara (1999). “De-development Revisited: Palestinian Economy and Society Since Oslo”, Journal of Palestine Studies, Cilt:28, Sayı:3, ss.64-82.
• RÉGNIER, Philippe (2011). “The emerging concept of humanitarian diplomacy: identification of a community of practice and prospects for international recognition”, International Review of the Red Cross, Cilt:93, Sayı:884, ss.1211–1237.
• SABUNCU, Ömer (2021). “Hz. Ömer Döneminde (634-644) Beytülmakdis’in Fethi ve İskân”, Journal of Islamic Jerusalem Studies, Cilt:21, Sayı:3, ss. 335-352.
• SANDER, Oral (2008). Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü: Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme, İmge Yayınları, Ankara.
• SELA, Avraham ve Moshe Ma’oz (1997). The PLO and Israel from Armed Conflict to Political Solution, 1964- 1994, St. Martin’s Press, New York.
• SHARP, Jeremy (2022). US Foreign Aid to Israel. Washington DC: Congressional Research Service.
• SHLAIM, Avi (2019). “The Rise and Fall of the Oslo Peace Process” içinde Louise Fawcett (editör), International Relations of the Middle East (ss.285-303), Oxford University Press, Oxford.
• ŞEYŞANE, Volkan ve Görkem Tanriverdi-Şeyşane (2022). “States as ‘Humanitarians’: The Turkish Brand of Humanitarian Diplomacy”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, Cilt:10, Sayı:1, ss.153-178.
• TANK, Pınar (2015). Turkey As a Humanitarian Actor: The Critical Cases Of Somalia And Syria. Norwegian Peacebuilding Resource Centre.
• TARTIR, Ala’a (2015). “Contentious Economics in Occupied Palestine”, içinde Fawaz Gerges (Editor), Contentious Politics in the Middle East, Palgrave Macmillan, New York.
• T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI (27.10.2023). İnsani, Siyasi ve Askeri Varlığımızla Filistin Tarafının Garantörlerinden Biri Olmaya Hazırız https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/149864/-insani-siyasi-ve-asker-varligimizla-filistin-tarafinin-garantorlerinden-biri-olmaya-haziriz (Erişim Tarihi: 19.01.2024).
• TEKİN, Segâh (2023). “Türk Dış Politikasında İnsani Diplomasi: Latin Amerika Ve Karayiplerle İlişkiler”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı, ss.124-35.
• TELCİ, İsmail Numan (2023). “Bölgesel Barış ve İstikrarın Temininde Türkiye’nin Gazze Diplomasisi”, Ortadoğu Analiz, Cilt:14,Sayı:131,ss.8-11.
• TIME (06.01.2024). How Experts Believe Starvation Is Being Utilized in Gaza https://time.com/6552740/gaza-israel-starvation-hunger/ (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• TİKA. TİKA Kalkınma Yardımları Raporları, https://www.tika.gov.tr/tr/yayin/liste/ turkiye kalkinma_yardimlari_raporlari-24?page=1 (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• TOBB-BIS (2006). Baris Icin Sanayi Girisimi: Kavramsal Cerceve, TEPAV, Ankara.
• TRT HABER (22.12.2023). BMGK'den Gazze için "acil adım atılması" kararı https://www.trthaber.com/haber/dunya/bmgkden-gazze-icin-acil-adim-atilmasi-karari-823090.html (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• TURHAN, Yunus (2022). “Turkey as an emerging donor in the development community: The Turkish-type Development Assistance Model (TDAM)”, Development Policy Review, Cilt:40, e12583.
• TÜRKTEN, Ferdi (29.12.2023). Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan, 2023'te Gazze için yoğun diplomasi, https://www.aa.com.tr/tr/politika/cumhurbaskani-erdogandan-2023te-gazze -icin-yogun-diplomasi/3095320 (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• UNCTAD (2023). Developments in the economy of the Occupied Palestinian Territory, https://unctad.org/system/files/official-document/tdbex74d2_en.pdf (Erişim Tarihi:19. 01.2024).
• UNRWA (15.03.2024). 90. Durum Raporu, https://www.unrwa. org/resources/reports/unrwa-situation-report-90-situation-gaza-strip-and-west-bank-including-east-Jerusalem (Erişim Tarihi:22.03.2024).
• UZER, Umut (2023). “Guarantorship Model for Palestine: An Alternative Approach to Peace”, SAM Papers, No. 24. Center for Strategic Research.
• WORLD BANK, World Development Indicators, https://data.worldbank.org/indicator /NY.GDP.MKTP.KD.ZG?contextual=default&end=2022&locations=TR&start=2002&view=chart (Erişim Tarihi:19.01.2024).
• WOODS, Ngaire (2005). “The shifting politics of foreign aid”, International Affairs, Cilt:81, Sayı:2, ss.393-409.
• YAVUZ, Hakan (2022). “The motives behind the AKP’s foreign policy: neo-Ottomanism and strategic autonomy”, Turkish Studies, Cilt:23, Sayı:5, ss.659-680.
• YILDIRIM, Elif (2019). “İnsani Diplomasi Faaliyetlerinin Türkiye’nin Yumuşak Gücüne Etkisi”, OPUS International Journal of Society Researches, Cilt:13, Sayı:19, ss.2562-2591.