A Comparison of Population Geography Topics: 1939-1942 and 2019 Edition High School Geography Textbooks

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 2, 715 - 736, 31.12.2023

Vedat Şahin Sedat Şahin

https://doi.org/10.7822/omuefd.1241251

Öz

The subjects related to population geography constitute an essential part of geography textbooks. Geography textbooks pertaining to each period reflect the characteristics of its own era. In this regard, population geography topics took place in geography textbooks during the reign of the Ottoman State. These textbooks continued to be taught during the initial period of the Republic and received occasional updates. This study analyzes the population geography topics contained in the high school geography textbooks printed during the 1939-1942 period and in 2019 with a view to revealing their similarities and differences in terms of content. This study compares 1939, 1942, and 2019 editions of geography textbooks officially approved in Turkey for the high school level. This research is conducted via textual analysis, a qualitative research method. As a result of the study, it was observed that the geography textbooks pertaining to each period involved population geography data which were up to date during their times. In addition, the geography textbooks of the 1939-1942 period were prepared in accordance with the regional geography approach. However, the 2019 edition geography books were prepared from a systematic geography perspective and contained the population geography topics accordingly. The regional geography approach was the determining factor in the teaching of geography lessons during the 1939-1942 period. In this regard, the textbooks taught in the second and third degrees of high school were prepared according to the regional geography approach. As geography education is based on themes in secondary schools in Turkey today, population geography topics are taught accordingly in the textbooks. For instance, in the 2009 edition of geography textbooks, in regard to the development of the population in Turkey, the address-based population registration system (ADNKS) is explained and various data pertaining to this system are used. On the other hand, the 1939 edition geography books do not contain this information because the ADNKS had not yet been established at the time. 1939 edition General Geography textbook spares a relatively long section on the topic of races, religions, and languages. However, these topics are not directly handled in the 2019 edition books.

Anahtar Kelimeler

Population geography, Geography textbook, Comparison, High school geography education

Nüfus Coğrafyası Konularına Yönelik Bir Karşılaştırılma: 1939-1942 ve 2019 Basımı Lise Coğrafya Ders Kitapları

Öz

Nüfus coğrafyasına ait konular coğrafya ders kitaplarının temel unsurlarından birisidir. Her dönemin coğrafya ders kitabı kendi özelliğini yansıtır. Bu çerçevede nüfus coğrafyası konuları Osmanlı devleti zamanında coğrafya ders müfredatlarında yer almıştır. Bu kitaplar cumhuriyetin ilk döneminde de okutulmaya devam etmiş, zaman zaman güncellemeler yapılmıştır. Bu çalışma, 1939-1942 yıllarında ve 2019 yılında basılmış lise coğrafya ders kitaplarında yer alan nüfus coğrafyası konularını ele almakta ve bunların içerik olarak benzer ve farklıklarını incelemektedir. Çalışmada, Türkiye’de lise düzeyi için resmi olarak onaylanan 1939, 1942 ve 2019 basımı coğrafya ders kitapları karşılaştırılmıştır. Nitel araştırma yöntemiyle gerçekleştirilen bu araştırma, doküman incelemesine dayanmaktadır. Çalışmanın sonucunda her iki döneme ait coğrafya ders kitaplarının, kendi zamanları itibariyle güncel nüfus coğrafyası verileri barındırdığı görülmüştür. Bununla birlikte 1939-1942 dönemi coğrafya ders kitapları bölgesel coğrafya anlayışına uygun hazırlanmıştır. Buna karşılık 2019 basımı coğrafya kitapları sistematik coğrafya yaklaşımı ile hazırlanmış ve nüfus coğrafyası konuları da buna uygun olarak yer almıştır. 1939-1942 dönemi coğrafya dersi öğretimi anlayışında bölgesel coğrafya yaklaşımı belirleyici bir faktördür. Bu bağlamda lise ikinci sınıf ve üçüncü sınıfta okutulan ders kitapları bölgesel coğrafya anlayışına göre hazırlanmıştır. Günümüzde Türkiye’de ortaöğretimde coğrafya öğretimi tema bazlı olduğundan nüfus coğrafyası konuları da kitaplarda buna uygun olarak işlenmiştir. 2019 basımı coğrafya kitaplarında öğreneğin Türkiye’de nüfusun gelişimi konusu ile ilgili olarak adrese dayalı nüfus kayıt sistemi (ADNKS) açıklanmış ve bu sisteme ait çeşitli veriler kullanılmıştır. Buna karşılık 1939 dönemi coğrafya kitaplarında henüz ADNKS kurulmadığından kitap da bundan bahsedilmemiştir. 1939 basımı Umumi Coğrafya ders kitabında ırklar, dinler ve diller konusu bir bölüm olarak nispeten genişçe yer almıştır. 2019 basımı kitaplarda ise bu konulara doğrudan yer verilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Nüfus coğrafyası, Coğrafya ders kitabı, Karşılaştırma, Lise coğrafya eğitimi.

Kaynakça

• Akengin, H. (2008). Coğrafya öğretmenlerinin yenilenen lise coğrafya öğretim programı hakkındaki görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (18), 1-20.
• Akyol, İ. H., & Arda, A. M. (1939). Liseli sınıflar için umumi coğrafya. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Arıkan, R. (2007). Araştırma teknikleri ve rapor hazırlama. Ankara: Asil Yayın.
• Aslan, E. (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ders kitapları. Eğitim ve Bilim, 35(158), 215-231.
• Aydın, F., & Güngördü, E. (2015). Coğrafya eğitiminde özel öğretim yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Bulat, H. A. (2019). Türkiye ve Fransa ortaöğretim coğrafya dersi öğretim programlarının ve ders kitaplarının karşılaştırmalı olarak incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Can, B. (2021). Demografik fırsat penceresi açısından Türkiye'nin nüfus politikaları ve nüfuslanma süreci. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Çepni, S. (2014). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Darkot, B. (1942). Türkiye coğrafyası. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Değirmenci, Y., & İlter, İ. (2013). Coğrafya dersi öğretim programında doğal afetler. Marmara Coğrafya Dergisi, (28), 276-303.
• Demiralp, N. (2017). Coğrafya öğretiminde programların tasarım ve program öğeleri açısından incelenmesi ve 2017 öğretim programı. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(17), 521-546.
• Demirkaya, H. (2006). Çevre eğitiminin Türkiye'deki coğrafya programları içerisindeki yeri ve çevre eğitimine yönelik yeni yaklaşımlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 207-222.
• Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği, (2022). Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği. Erişim adresi http://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/1605.pdf
• Doğanay, D. (2002). Coğrafya öğretim yöntemleri: orta öğretimde coğrafya eğitinin esasları. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Duran, F. S. (1939). Genel coğrafya dersleri. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• Ekiz, D. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Erdebil, C., Düzgün, R., Bıçaklı, R., Güzel, Z., & Bozbıyık, E. (2019). Ortaöğretim coğrafya ders kitabı 12. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ertürk, M., & Girgin, M. (2005). Standartları bakımından coğrafya müfredat programlarının karşılaştırması. Doğu Coğrafya Dergisi, 10(13), 219-232.
• Geçit, Y. (2008). Cumhuriyet dönemi lise coğrafya öğretim programları üzerinde bir çalışma. Marmara Coğrafya Dergisi, (18), 149-178.
• Göçer, B. (1942). Devletler coğrafyası. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Gülersoy, A. E. (2007). Eski ve yeni 9-10. sınıf coğrafya öğretim programlarının değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (22). 163-173.
• Güz, M. Z. (2022). Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler ders kitaplarının nüfus ve nüfus ile ilgili kavramlar açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• İnce, Z., & Sağdıç, M. (2020). Osmanlı’dan günümüze öğretmen okullarında coğrafya öğretmen eğitimi: İstanbul Darülmuallimîn’i (Çapa öğretmen okulu) örneği. Turkish Studies, 15(1), 263-282
• Kızılçaoğlu, A. (2006). Coğrafya dersi öğretim programı hakkında düşünceler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(16), 1-19.
• Küçük, O. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Bursa: Ekin Basım.
• Maltus, T. (1798). An essay on the principle of population, printed for j. johnson, in st. paul’s church-yard. Erişim adresi http://mysite.du.edu/~rkuhn/ints4465/malthus.pdf.
• MEB (2011). Coğrafya dersi öğretim programı 2011. Ankara: Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB (2018), Coğrafya dersi öğretim programı 2018. Ankara: Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Öngör, S. (1975). Coğrafya terimleri sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özbuğutu, E. (2021). 2018 ilköğretim ve ortaöğretim programlarında çevre konusunun yeri. Ekev Akademi Dergisi, (86), 249-268.
• Özdivrik, D. (2022). Coğrafya öğretmenlerinin 2018 ortaöğretim coğrafya dersi öğretim programında yer alan harita becerilerinin öğretimine ilişkin görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Şahin, B. (2019). 2005 ve 2018 Coğrafya dersi öğretim programlarına yönelik karşılaştırmalı bir değerlendirme. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 17(1), 81-102.
• Seyidoğlu, H. (2009). Bilimsel araştırma ve yazma. İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Sezer, A., & Şanlı, C. (2017). Coğrafya öğretim programında ve ders kitaplarında göç olgusu. Marmara Coğrafya Dergisi, (36), 16-25.
• Sönmez, V., & Alacapınar, F. G. (2016). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Soyatlar, A., Akça, B., Coşar, H., Solak, İ., & Karagöz, M. (2019). Ortaöğretim coğrafya ders kitabı 9. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tanrıkulu, M., & Gümüşçü, O. (2021). Türkiye’de coğrafya biliminin gelişimi: 1940-2000 dönemi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 19(37), 467-512.
• Taş, H. İ. (2005). Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze ilköğretim II. kademe ve liselerde coğrafya dersi ve müfredatının değişimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 10(14), 311-330.
• Tebliğler Dergisi (2022). Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi, 1939-1942 yıllarına ait tüm sayıları. Erişim adresi https://tebligler.meb.gov.tr/index.php/tuem-sayilar
• TTKB (2022). Ders kitaplarının incelenmesi. Erişim adresi https://ttkb.meb.gov.tr/www/ders-kitaplarinin-incelenmesi/kategori/10
• Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2016). Beşerî Coğrafya. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Türk, İ. C. (2007). Osmanlı devleti ilköğretim okulları coğrafya müfredat programları–coğrafya öğretim usulleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 201-212.
• Türkez, K., Karakoç, M., Balşen, N., & Pektaş, T. (2019). Ortaöğretim coğrafya ders kitabı 11. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Türkez, K., Karakoç, M., Balşen, N., Pektaş, T., & Özdoğan, İ. (2019). Ortaöğretim coğrafya ders kitabı 10. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.