Palyatif Modernleşme: Kavalalı Mehmed Ali Dönemi Mısır’da Modern Ordu ve Eğitim

Yıl 2024, Sayı: 20, 154 - 173, 15.03.2024

Halil İbrahim Erol

https://doi.org/10.21021/osmed.1367139

Öz

Yaklaşık dört yüz yıl boyunca Osmanlı idaresi altında yönetilen Mısır on dokuzuncu yüzyıla önemli gelişmelerle birlikte girmiştir. Fransız işgali bunların başında gelmektedir. Kavalalı Mehmed Ali’nin Arnavut birlikleri içinde Mısır’a intikali ve ardından Mısır valisi olarak atanması Mısır’daki yeni sürece yön vermiştir. Mehmed Ali Paşa’nın Mısır’da yeni bir matbaa kurması, modern tarzda okullar açması, başta Fransa olmak üzere Avrupa’nın muhtelif ülkelerine eğitim gayesiyle öğrenciler göndermesi gibi farklı alanlarda gerçekleştirdiği reformlar Mısır modernleşmesini şekillendirmiştir. Bu makale zikredilen hamlelerin eğitim faaliyetleri ile irtibatını analiz etmektedir. Eğitim faaliyetlerini, Mısır’ın modernleşmesi açısından tartışmayı ve eğitim olgusunu kendi bağlamında değerlendirmeyi teklif etmektedir. Kavalalı Mehmed Ali’nin eğitim hamlelerinin modern ulus devleti ortaya çıkaran ya da milli bilinci oluşturan bir unsur olarak görülemeyeceği iddiası çalışmanın temel argümanıdır. Mısırlıların eğitimindeki temel gaye, yeni ordu teşekkülünde ortaya çıkan personel eksiğinin giderilmesinden ve ordu ile irtibatlı diğer kurumsallaşma süreçlerinin desteklenmesinden başka bir şey olmamıştır. Araştırma bu süreçte ortaya çıkan palyatif karakterdeki modernleşmeyi incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Palyatif Modernleşme, Mısır, Kavalalı Mehmed Ali, Modern Ordu, Eğitim Faaliyetleri.

Palliative Modernization: Modern Army and Education in Egypt during the Period of Muhammad Ali

Öz

Egypt, which was ruled under Ottoman rule for nearly four hundred years, entered the nineteenth century with important developments. The French occupation is one of them. The arrival of Muhammed Ali in Egypt among the Albanian troops and his appointment as the governor of Egypt, configured the new process in Egypt. The reforms carried out by Muhammed Ali Pasha in different areas such as the construction of a new printing house in Egypt, the opening of modern-style schools, and the sending of students to various European countries, especially France, shaped the modernization of Egypt. This article analyzes the interrelation of the actions with educational activities. It proposes to discuss educational activities in terms of Egypt’s modernization and to evaluate the phenomenon of education in its own context. The main argument of the study is the claim that the educational acts of Muhammed Ali cannot be seen as an element that creates the modern nation-state or invents national consciousness. The main purpose of the education of the Egyptians was nothing but meeting the human resources that emerged in the new army formation and supporting other institutionalization processes related to the army. This study examines the modernization in the palliative character that emerged in this process.

Anahtar Kelimeler

Palliative Modernization, Egypt, Muhammed Ali, Modern Army, Educational Activities.

Kaynakça

• Abdülkerim, Ahmed İzzet. Târîhu’t-Ta’lîm fi Asr Muhammed Ali. Kahire: En-Nahda el-Mısriyye, 1938.
• Al-Jabarti, Abd al-Rahman. Ajāʾib al-Āthār fī ʼl-Tarājim waʼl-Akhbār. Editör Shmuel Moreh. C. 3. 4 c. Jerusalem: Printiv Press, 2013.
• Al-Jabarti, Abd al-Rahman. Ajāʾib al-Āthār fī ʼl-Tarājim waʼl-Akhbār. Editör Shmuel Moreh. C. 4. 4 c. Jerusalem: Printiv Press, 2013.
• Alkan, Mehmet Ö. “İmparatorluk’tan Cumhuriyete Modernleşme ve Ulusçuluk Sürecinde Eğitim”. İçinde Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si, editör Kemal Karpat, 73-242. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Altun, Fahrettin. Modernleşme Kuramı: Eleştirel Bir Giriş. İstanbul: Küre Yayınları, 2005.
• Armstrong, Karen. İslam: Kısa Bir Tarihçe. Çeviren Yunus Cem. İstanbul: Koridor Yayıncılık, 2022.
• Baysan, İbrahim Vehbi. “Osmanlı Modernleşmesi ve Eğitim”. İçinde Dünden Geleceğe Münevverler Gözüyle Meselelerimiz, editör Metin Eriş, 225-53. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2018.
• Belge, Murat. Militarist Modernleşme: Almanya, Japonya ve Türkiye. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Bowring, John. Report on Egypt and Candia. London: W. Clowes and Sons, 1840.
• Cheng-Hsiang, Hsu. “The First Thirty Years of Arabic Printing in Egypt, 1238-1267 (1822-1851): A Bibliographical Study with A Checklist by Title of Arabic Printed Works”. Doktora Tezi, University of Edinburgh, 1985.
• Cochran, Judith. Education in Egypt. London: Routledge, 2013.
• Çiydem, Erol. Modernleşme Aracı Olarak Eğitim: Tanzimat Döneminde Ne Değişti? İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi, 2023.
• Dellaloğlu, Besim F. Poetik ve Politik: Bir Kültürel Çalışmalar Ansiklopedisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2020. Emrence, Cem. Osmanlı Ortadoğu’sunu Yeniden Düşünmek. Çeviren Gül Çağalı Güven. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi. C. 2. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Erol, Halil İbrahim. “1798-1850 Arası Mısır’da Matbaa: Tarih Alanında Neşir ve Tercüme Faaliyetleri”. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 7, sy 2 (2020): 171-208.
• Erol, Halil İbrahim. “Islamic Propaganda by the French During the Occupation of Egypt (1789-1801)”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 42 (2022): 163-90.
• Erol, Halil İbrahim. Mısır’da Tarihyazımı: Fransız İşgalinden Kavalalı Mehmed Ali Paşa Dönemine. İstanbul: İLEM Yayınları, 2021.
• Erol, Halil İbrahim. “Tarihin Merkezinden Anlatının Merkezine: Kavalalı Mehmed Ali Algısındaki Dönüşüm ve 19. Yüzyıl Mısır Tarihyazımının Seyri”. İçinde Osmanlı’da İlm-i Tarih, editör Zahit Atçıl, Ercüment Asil ve Cemal Atabaş, 347-72. İstanbul: İSAR Yayınları, 2023.
• Er-Râfiî, Abdurrahman. Asru Muhammed Ali. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1989.
• Er-Recebî, Halîl b. Ahmed. Târîhu’l-Vezîr Muhammed Ali Bâşâ. Editör Daniel Crecelius, Hamza A. Bedr ve Hüsameddin İsmail. Kahire: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1997.
• Fahmy, Khaled. Kavalalı Mehmed Ali: Osmanlı Valiliğinden Mısır Hükümdarlığına. Çeviren Abdullah Yılmaz. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2020.
• Fahmy, Khaled. “Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın ‘Nizam-ı Cedid’ Ordusunda Çıkan İsyan”. İçinde Osmanlı İmparatorluğu’nda İsyan ve Ayaklanma, editör Jane Hathaway, çeviren Deniz Berktay, 201-14. İstanbul: Alkım Yayınevi, 2010. Fahmy, Khaled. Paşanın Adamları: Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Ordu ve Modern Mısır. Çeviren Cihan Deniz Zarakolu. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Gran, Peter. Islamic Roots of Capitalism: Egypt, 1760-1850. Austin: University of Texas Press, 1979.
• Gündüz, Mustafa. “Türk/Osmanlı Eğitiminde Modernleşme Sürecinin Başlaması”. İçinde Osmanlı Eğitim Mirası: Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler, editör Mustafa Gündüz, 58-75. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2013.
• Han, Byung-Chul. Palyatif Toplum: Günümüzde Acı. Çeviren Haluk Barışcan. İstanbul: Metis Yayınları, 2022.
• Heyworth-Dunne, J. An Introduction to the History of Education in Modern Egypt. London: Burleigh Press, 1938.
• Holt, P. M. Egypt and the Fertile Crescent, 1516-1922. London: Longmans, 1966.
• Hunter, F. Robert. Egypt Under The Khedives, 1805-1879: From Household Government to Modern Bureaucracy. Pittsburgh: University of Pittsburg Press, 1984.
• Koselleck, Reinhart. Kavramlar Tarihi: Politik ve Sosyal Dilin Semantiği ve Pragmatiği Üzerine Araştırmalar. Çeviren Atilla Dirim. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Marsot, Afaf Lutfi al-Sayyid. Egypt in the Reign of Muhammad Ali. Cambridge: Cambridge University Press, 1984. Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Alkım Yayınevi, 2006.
• Özkırımlı, Umut. Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakış. İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1999.
• Raphaël, Don. Dizionario Italiano e Arabo. Kahire: Bulak Matbaası, 1238.
• Rood, Judith Mendelsohn. “Asi Bir Hidiv Olarak Kavalalı Mehmet Ali Paşa-İsyanın Kökenleri”. İçinde Osmanlı İmparatorluğu’nda İsyan ve Ayaklanma, editör Jane Hathaway, çeviren Deniz Berktay, 179-99. İstanbul: Alkım Yayınevi, 2010.
• Safran, Nadav. Egypt in Search of Political Community: An Analysis of the Intellectual and Political Evolution of Egypt 1804-1952. Cambridge: Harvard University Press, 1961.
• Shayegan, Daryush. Yaralı Bilinç: Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni. Çeviren Haldun Bayrı. İstanbul: Metis Yayınları, 2002.
• Shayyâl, Jamal al-Dīn. A History of Egyptian Historiography in The Nineteenth Century. Alexandria: Alexandria University Press, 1962.
• Sinoué, Gilbert. Kavalalı Mehmed Ali Paşa: Son Firavun. Çeviren Ali Cevat Akkoyunlu. İstanbul: Doğan Kitapçılık, 1999.
• Somel, Selçuk Akşin. Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908): İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin. Çeviren Osman Yener. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Tignor, Robert L. Kısa Mısır Tarihi. Çeviren Nilüfer Şen. İstanbul: Say Yayınları, 2022.
• Vatikiotis, Panayiotis Jerasimof. The Modern History of Egypt. London: Cox &Wyman Limited, 1969.
• Walz, Terence. “The Paper Trade of Egypt and the Sudan in the Eighteenth and Nineteenth Centuries”. İçinde Modernization in the Sudan: Essays in Honor of Richard Hill, editör M. W. Daly, 29-48. New York: Lilian Barber Press, 1985.