Gazi Süleyman Paşa’nın İzmit Vakıflarına Dair Yeni Bulgular

Yıl 2024, Sayı: 20, 38 - 56, 15.03.2024

Kerim Özdemir Mustafa Karazeybek

https://doi.org/10.21021/osmed.1369494

Öz

Süleyman Paşa’nın İzmit’te inşa ettirdiği cami, medrese, hamam ne yazık ki aynı ölçüde zamana direnememiştir. Medrese tamamen yok olmuş ve günümüzde kalıntısı bulunmamaktadır. Hamam özgünlüğünü kaybetse de bugün aynı yerinde durmaktadır. Cami ise yapıların içinde en çok ihtimam gösterilenidir. İnşa edildiğinden beri Süleyman Paşa Camii faal olarak kullanılmış, ihtiyaç halinde yenilenmiş, tamir edilmiştir. Ahşap yapısından kaynaklı sıklıkla geçirmiş olduğu tamirler cami vakfının muhasebesine yansımıştır.

Bu çalışmada Süleyman Paşa’nın İzmit’te bulunan camii akarları ile ilgili bazı yeni tespitlere yer verilmiştir. Cami için vakfedilen köyler, mezralar ve iskele zaman içinde gerek idari taksimattaki birtakım düzenlemeler gerek vakıf mallarının suistimal edilmesi gibi çeşitli sorunlar vasıtasıyla davalara konu olmuştur. Yüzyıllar içinde cami görevlilerine ait vakıf gelirlerinde tür ve miktar olarak değişimler yaşanmıştır. Vakıf akarlarına bazı yeni gelirler eklenirken vergi gelirleri gibi bir kısım gelir türü de işlerliğini yitirmiştir. Süleyman Paşa’nın kendisinin tesis ettiği vakıflar konuya dâhil edilip hariçten tesis edilen vakıflar incelemeye alınmamıştır. Böylelikle XIX. yüzyılda vakfın akarlarında yaşanan değişim daha net ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İzmit, Gazi Süleyman Paşa, Vakıf, Cami, Medrese

New Findings on Gazi Suleyman Pasha's Izmit Foundations

Öz

The mosque, madrasa, and bathhouse commissioned by Süleyman Pasha in İzmit have regrettably succumbed to the inexorable passage of time disparately. The madrasa has undergone complete obliteration, leaving no vestiges in contemporary times. In contrast, the bathhouse, though divested of its originality, still maintains its physical presence at the same site. Notably, the mosque emerges as the most meticulously preserved edifice among them. Since its inception, Süleyman Pasha Mosque has remained actively utilized, subject to periodic refurbishments and reparations necessitated by its susceptibility to wear, particularly attributable to its wooden composition.

This scholarly inquiry delineates novel insights pertaining to the endowed properties associated with Süleyman Pasha's mosque in İzmit. Villages, hamlets, and docks earmarked for the mosque have become embroiled in legal disputes over time, implicating a gamut of issues including administrative reconfigurations and the misappropriation of foundation assets. Across epochs, discernible fluctuations manifest in the nature and quantum of revenues allocated to mosque custodians emanating from the foundation. While certain novel revenue streams have been appended to the foundation assets, certain categories of income, such as tax revenues, have witnessed a waning efficacy. Regrettably, this analysis does not encompass endowments established externally, thereby affording a lucid delineation of the transformations experienced in the foundation's properties during the 19th century.

Anahtar Kelimeler

Izmit, Gazi Süleyman Pasha, Waqf, Mosque

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları: A. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.)
• BOA., A.DVNSMHM.d., 122/64b-203; BOA., C.EV., 159-7941; BOA., C.EV., 38-1851.; BOA., C.EV., 427-21648.; BOA., C.EV., 609-30727.; BOA., C.EV., 213/10605; BOA., C.MF, 43/2105.; BOA., C.ML., 758-30873.; BOA., EV.d., 11208.; BOA., EV.d., 14371.; BOA., EV.d., 14881.; BOA., EV.d., 17093.; BOA., EV.d., 19049.; BOA., İ.DH., 418/27647, 1/1.; BOA., İ.MVL., 420/18393, 1, 2.; BOA., İE.,EV., 6-630/1.; BOA., MAD.d., 22.; BOA., MAD.d., 617.; BOA., ŞD, 196/27/3.
• B. Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Tapu Tahrir Defteri (TKG., KK. TTD.); TKG., KK., TTD.402.
• 2. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Özkılınç, Ahmet. vd., 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937 / 1530) II Bolu, Kastamonu, Kengırı, Kocaili Livâları <Dizin ve Tıpkıbasım>, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkalığı Yayınları, 1994.
• Akgündüz, Ahmet. “İntikal”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXII, (İstanbul 2000), ss. 353-356.
• Aşıkpaşaoğlu Tarihi. (nrş. Nihal Atsız), İstanbul: MEB Yayınevi, 1992.
• Ayverdi, E. Hakkı. "Gazi Süleyman Paşa Vakfiyesi ve Tahrir Defterleri". Vakıflar Dergisi VII (1968): 19-28.
• ________________ İstanbul Mi’mâri Çağının Menşe’i Osmanlı Mi’mârisinin İlk Devri Ertuğrul, Osman, Orhan Gaaziler, Hüdavendigar ve Yıldırım Bayezid 630-805 (1230-1402) I., İstanbul: 1989.
• Bostan, İdris. "İzmit", TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVI (İstanbul 2001), ss.536-541.
• Erler, Mehmet Yavuz. Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880). Libra Yayıncılık, 2010.
• Güler, Mustafa ve Abdullah Çakmak. "Vakıf-Şehir İlişkisi Bağlamında İzmit Gazi Süleyman Paşa Evkafı (XVI. Yüzyıl)". Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III 1 (2017): 23-48.
• Hızlı, Mefail. “Kuruluşundan Osmanlılara Kadar Medreseler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (1987): 273-281. Kaplanoğlu, Raif vd., 1455 Tarihli Kirmastȋ Tahrir Defteri'ne Göre Osmanlı Kuruluş Devri Vakıfları (Giriş-Tıpkıbasım-Çeviriyazı). İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, 2014.
• Kozan, Ali, ve Ayşe Çekiç. “Osmanlı Devleti’nin İlk Medresesi Sorunsalı: Dönem Kroniklerinde İzmit (İznikmid) Yahud Süleyman Paşa Medresesi”. Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III (2017): 2133-2143.
• Orbay, Kayhan. “Gazi Süleyman Paşa Vakfının Mali Tarihi ve 17. Yüzyılda Trakya Tarımsal Ekonomisi”. Tarih Araştırmaları Dergisi 30 (2011): 145-181.
• Özberk, İrfan vd., Türkiye’nin Buğday Atlası. İstanbul: WWF-Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı, 2016.
• Özdemir, Kerim. İzmit Kazâsı Vakıfları ve Vakıf Eserleri: Tespit ve Değerlendirme (1750-1850). Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2018.
• Sevim, Sezai. “Şehzade Süleyman Paşa’nın Zaviye Vakıfları”. Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü III. Sempozyumu (22-24 Ekim 2004)- Bildiriler, (2004): 151-166.
• Şenel, Volkan. "İzmit'in Fetih Simgesi Gazi Süleyman Paşa Camii (Nâm-ı Diğer Orhan Camii)", Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, III (2017): 2753-2780.
• Taşkın, Ünal. Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 2005.
• Turgut, Vedat. “Orhan Gazi Dönemi ve Vakıfları”. Uluslararası Orhan Gazi ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-V (2019): 391-474.
• Turgut, Vedat. “Süleyman Paşa Vakıfları”. Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III (2017): 615-636.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. “Orhan Gazi’nin Vefat Eden Oğlu Süleyman Paşa İçin Tertip Ettirdiği Vakfiyenin Aslı”. Belleten, XXVII (1963): 437-451. Yediyıldız, Bahaeddin. "Vakıf", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/vakif#2-tarih (12.11.2023).
• 3. İnternet Kaynakları_Online Erişim
• https://goo.gl/maps/C4WMeYtyPS2zFXD69
• https://goo.gl/maps/sCCbkQiPUrmdZVMU6
• https://yandex.com.tr/harita/-/CCUKQYVHdC
• https://yandex.com.tr/harita/-/CCUKQYXm2B
• https://goo.gl/maps/MoJ6ibNno95yaFF18