Alacak Verecek Davalarında Davalı ve Davacı Kadınlar: Üsküdar Mahkemesi [1596-1603]

Yıl 2024, Sayı: 20, 139 - 153, 15.03.2024

Seher Yücetürk

https://doi.org/10.21021/osmed.1390368

Öz

Üsküdar Klasik dönemde hem Osmanlı payitahtına olan yakınlığı ve hem de Asya ve Avrupa’yı birleştiren stratejik bir konumda olması sebebiyle ekonomik, sosyal, siyasi, dini, etnik bakımdan klasik dönem Anadolu yerleşimlerine göre çok daha fazla nüfuslu ve hareketli idi. Siyasi geçmiş itibari ile göç yolları üzerinde bulunmuş, toplumsal özelliği bakımından etnik gurupların kimi zaman uğrak noktası kimi zaman da yerleşim yeri olan bu bölge ticareti ile de ön plana çıkmıştır. Avrupa’dan Asya’ya oradan da Anadolu’ya getirilen malların geçiş güzergahında bulunması sayesinde kültürel, siyasi, ekonomik anlamda etkileşimler büyük canlılık kazanmıştır. Üsküdarlı varlıklı kadınlar da ticaretle uğraşmışlardır. Bu nedenle kimi zaman vakıflara olan borçları, vakıflardan alacağı borçları tahsil etme noktasında, kimi zaman annesine, kardeşine, eşine yakın akrabalarına veya ticaret-alışveriş yaptığı zimmilerden alacaklarını tahsil etmek için Üsküdar mahkemelerine başvurmuşlardır. Sadece ticaretle uğraşan kadınlar değil uğraşmayanlar da alacak verecek konusunda mahkemeye gelmişlerdir. Alacak verecek davalarında temel etkenler olarak kişilerin bir diğerine emanet verdiği herhangi bir emtiayı yeniden talep etmeleri halinde o emtianın verdiği kişiler tarafından tekrar kendilerine teslim edilmek istenmemesi, zaman içerisinde satılmış olması gibi hadiseler kadınları davacı yapmıştır. Aynı şekilde rehin konuları da bir diğerinden farklı sebeplerle kadınları mahkemeye getiren sebepler arasında bulunmaktadır. Tüm bu bilgilerin edinilmesi ve incelenmesi için Üsküdar şer’iyye sicillerine başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mahkeme, Alacak Verecek, Emanet, Rehin, Vakıf

Women Defendants and Plaintiffs in Credit Cases: Üsküdar Court [1596-1603]

Öz

During the Classical period, Üsküdar was much more populated and active in economic, social, political, religious and ethnic terms than the Anatolian settlements of the classical period, due to its proximity to the Ottoman capital and its strategic location connecting Asia and Europe. This region, which has been located on migration routes due to its political past and is sometimes a stopover point and sometimes a settlement for ethnic groups due to its social characteristics, has also come to the fore with its trade. Thanks to the presence of goods on the transit route from Europe to Asia and then to Anatolia, cultural, political and economic interactions have gained great dynamism. Wealthy women from Üsküdar also engaged in trade. For this reason, they sometimes applied to Üsküdar courts to collect their debts to the foundations, their debts from the foundations, and sometimes to collect their receivables from their mothers, siblings, spouses, close relatives, or from the dhimmis with whom they did business and business. Not only women who were engaged in trade, but also those who were not engaged in trade, came to the court to demand receivables. The main factors in debtor lawsuits are the fact that if people reclaim any commodity that they have entrusted to another, the person to whom the commodity was entrusted does not want to be delivered to them again, and the fact that it has been sold over time has made women plaintiffs. Likewise, hostage issues are among the reasons that bring women to court for different reasons. Üsküdar sharia registry was consulted to obtain and examine all this information.

Anahtar Kelimeler

Court, Credit, Escrow, Pledge, Foundation

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları / TDV ÜŞS NO: TDV ÜŞS NO:96/1-2, 96/7-3, 96/13-4, 96/15-3, 96/32-3, 96/56-4, 96/82-2, 96/83, 96/92-1-2, 96/90, 96/88-4, 96/99-4, 96/6-1.
• TDV ÜŞS NO:97/3-3, 97/7/3; TDV ÜŞS NO:99/14-2, 99/35-2, 99/37-3.
• TDV ÜŞS NO:100/16-2; TDV ÜŞS NO:101/13-3, 101/15-2, 101/47, 101/23, 101/57.
• TDV ÜŞS NO:102/5, 102/7-3, 102/13, 102/20, 102/21, 102/22, 102/40,102/48.
• TDV ÜŞS NO:103/15; TDV ÜŞS NO:104/3, 104/11, 104/14, 104/23, 104/30, 104/18.
• Basılı Kaynaklar ve İnceleme Eserler
• Aydın, Mehmet. Akif. “Borç”, TDV İslam Ansiklopedisi, XI, (İstanbul 1992), ss.285-291.
• Aydın, Mehmet. Akif. “Deyn”, TDV İslam Ansiklopedisi, IX, (İstanbul 1994), ss.266-268.
• Apaydın, H. Y. “Karz”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXIV, (İstanbul 2001), ss.520-525.
• Akgündüz, Ahmet. “Husumet”, TDV İslam Ansiklopedisi, XVIII, (İstanbul 1998), ss.417-418.
• Akyılmaz, G. “Osmanlı Devleti’nde Mülkiyet Hakları ve Mülkiyet İlişkileri Çerçevesinde Kadının Hukuki Statüsü”, (II. Türk Hukuku Tarihi Kongresi Bildirileri, On İki Levha Yayıncılık Mayıs13-14, 2016).
• Akyılmaz, Gül. “Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Hukuki Sorunlar”, TBB Dergisi Özel Sayı, (2017):325-364.
• Aktan, H. “Emanet”, TDV İslam Ansiklopedisi, XI, (İstanbul 1995), ss.83-84.
• Aktan, H. “Damân”, TDV İslam Ansiklopedisi, VIII., (İstanbul 1993), ss.450-543.
• Avcı, M. Türk Hukuk Tarihi, Konya: Atlas Akademi Yayınevi, 2021.
• Bilmen, Ö. N. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye, Kamusu, (4), İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
• Çalış, H. Hacak, H. “Rehin”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXIIII, (İstanbul 2007), ss.538-542.
• Çetinkaya, E. “Tokat Şer ‘iye Sicillerine Göre Osmanlı Hukukunda Karz Sözleşmesi (1805-1843/1220-1258)”, Mehmet Akif Aydın'a Armağan- Hukuk Araştırmaları Dergisi Özel Sayı, (2015):285-311.
• Çınar, Hüseyin. “Osmanlı Toplumunda Vakıf Kuran Kadınlar”, Tanzimat Öncesi Osmanlı Toplumunda Cinsiyet, Mahremiyet ve Sosyal Hayat”, Ed. Miyase Koyuncu Kaya, Bedriye Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (Ankara 2018), s. 353.
• Devellioğlu, F. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat: Eski ve Yeni Harflerle, (ed). Aydın Sami Güneyçal, Ankara: Aydın Kitabevi, 2003.
• Ekinci, Ekrem, Buğra. “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü (Klasik Devir), Belleten”, Türk Tarih Kurumu, (65), (244), (2001):959-1005.
• Gerber, Haim. “Social and Economic Position of Women in an Ottoman City, Bursa, 1600-1700”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 12, No. 3, Cambridge University Press, pp. (1980):231-244.
• Günay, H. M. “Vakıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXXII, (İstanbul 2012), ss.475-479.
• Gürhan, Veysel. “Kadınların Dîvân-ı Hümâyun’a Şikâyet Haklarını Kullanmaları Üzerine Bazı Değerlendirmeler (Diyarbekir Eyaleti 1 Numaralı Ahkâm Defterlerine Göre)”, Tarih Okulu Dergisi, 2017, ss.323-347.
• Hacak, H. “Mal”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXVII, (Ankara 2003), ss.461-465.
• İnalcık, Halil. “Vakıf Medeniyeti”, Vakıflar Dergisi, 80. yıl özel sayısı, (Ankara 2019), ss.245-247.
• Karaman, H. “Akid”, TDV İslam Ansiklopedisi, II, (İstanbul 1989), ss.251-256.
• Karagöz, Senem. Osmanlı Vakıf Sisteminde Yönetici Olarak Kadın Mütevelliler, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (Omad), Cilt 9, 2022. S.23, ss.207-220. Http://Dx.Doi.Org/10.17822/Omad.2022.210
• Karagöz, Senem. “Zeytin” Vakfi Mütevelliyesi Zeliha Hatun'un Edremit'ten Dersaadet'e Uzanan Hak Arayışı (1853-1859), Hıstory Studıes, Volume 12 Issue 5, October 2020, s.2637-2650. DOI Number: 10.9737/hist.2020.935 Öztürk, N. “Mütevelli”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXII, (İstanbul 2006), ss.217-220.
• Toksarı, A. “Emanet”, TDV İslam Ansiklopedisi, XI, (İstanbul 1995), ss.81-83.
• Tunç, Muhammet Nuri. Kadı ve Nâiblerle İlgili Divân-ı Hümâyûn'a Yansıyan Şikâyetler: 35 Numaralı Atik Şikâyet Defteri Örneği, Türk Hukuk Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 25-27 Ekim, ss.639-656.
• Yavuz, C. “Dâva”, TDV İslam Ansiklopedisi, IX, (İstanbul 1994), ss.12-16.
• Yücetürk, S. “Şer’iyye Sicillerine Göre 17. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Osmanlı’da Kadın (Üsküdar-Kayseri Örneklerinde)”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2021.
• Yediyıldız, B. “Vakıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXXII, (İstanbul 2012), ss.479-486.
• Yücetürk, Zemzem. “19. Yüzyılda Livane Halkının Hukukî Talep ve Davaları (1800-1861)”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8/16, (2022): ss.617-640, Doi: 10.31765/Karen.1172632