Ignaz Goldziher’in Tarafsızlığı Üzerine Bir Değerlendirme (İslâm Kültür Araştırmaları 1-2 Adlı Çalışması Özelinde)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 657 - 683, 31.12.2023

Ahmet Emin Seyhan

https://doi.org/10.17859/pauifd.1355475

Öz

İnsanların inançları, mezhepleri, ırkları, kimlikleri, dünya görüşleri, zihniyetleri, bilgi birikimleri, tecrübeleri vs. olgu ve olayları değerlendirmelerine etki eder. Bazı insanlar bu aidiyetlerinin tesirinde kalarak doğruları göremeyebilir, meselelere ideolojik yaklaşabilir, gerçeklerin üzerini örtebilir, tarafsızlıklarını yitirip önyargılarla hareket edebilir veya tarafsız görünerek maksatlı değerlendirmelerde bulunabilir. Ancak insanların çok azı analizlerinde tarafsız kalmayı başarabilir. Bu makalenin yazılma nedeni Goldziher’in İslâm ile ilgili çalışmalarında tarafsız kalıp kalmadığını araştırmaktır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla Goldziher’in İslâm, Kur’ân, Hz. Muhammed ve hadislere yaklaşımında tarafsızlığını inceleyen müstakil bir çalışma yoktur. Hem bu boşluğu doldurmak hem de onun doğru tanıtılmasına katkı sunmak amacıyla bu makale yazılmıştır. Makalede Goldziher’in tarafsızlığı araştırılırken Muhammedanische Studien adlı çalışması esas alınmış, ayrıca onun farklı yönlerini inceleyen muhtelif araştırmalardan da istifade edilmiştir. Makale, onun İslâm, Kur’ân, Hz. Muhammed ve hadislere yaklaşımıyla sınırlandırılmış, çalışmanın sonunda Goldziher’in kafasında kurguladığı sonuçları elde etmek için hakikatleri görmezden geldiği, keyfî ve zorakî yorumlara yöneldiği, gerçekleri çarpıttığı ve tarafsızlığını yitirdiği neticesine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İslâm, Hz. Muhammed, Ignaz Goldziher, Oryantalizm

Etik Beyan

Gerek Yoktur.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Teşekkür

Yoktur.

An Assessment on Ignaz Goldziher's Impartiality (Specific to His Study Islamic Cultural Studies 1-2)

Öz

People’s beliefs, sects, races, identities, worldviews, mentalities, knowledge, experiences, etc. it is effective in evaluating facts and events. Some of the people, under the influence of these belongings, may not see the truth, can approach issues ideologically, cover up the facts, act with prejudices by losing their impartiality, or make purposeful evaluations by appearing impartial. However, very few people manage to remain neutral in their assessments. The reason for writing this article is to examine whether Goldziher remained neutral in his research on Islam. As far as we can determine, there is no other study that addresses the issue of Goldziher's impartiality in his approach to Islam, Quran, Muhammad and hadiths. This study was carried out in order to fill this gap and to introduce him correctly. While investigating Goldziher's impartiality in the article, one of his most important works, Muhammedanische Studien (Islamic Cultural Studies 1-2), was taken as a basis, and other scientific studies examining his various aspects were also used. The article was limited to Goldziher's approach to Islam, Quran, Muhammad and hadiths. At the end of the article, it was concluded that Goldziher ignored the truths in order to reach the conclusions he had constructed in his mind, made arbitrary and forced interpretations, distorted the facts and lost his impartiality.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Islam, Hz. Muhammed, Ignaz Goldziher, Orientalism.

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-hafâ ve muzîlü’l-ilbâs amme’ş-tehera mine’l-ehâdîsi alâ elsineti’n-nâs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992. Akgün, Hüseyin. Goldziher ve Hadis. Ankara: Araştırma Yayınları, 2019.
• Akın, Nimetullah. “Hadislerin Yazılı Kaydı ve Literatür Esaslı Bir Disiplin Olma Süreci: A. Sprenger, I. Goldziher ve G. Schoeler’in Yaklaşımları”. Hadis Tetkikleri Dergisi 6/1 (2008), 47-70.
• Bağcı, Hacı Musa. Hadis Tarihi ve Usulü. Ankara: Bilay Yayınları, 2018.
• Beyanûnî, Fethuddîn Muhammed Ebu'l-Feth. “Müsteşriklerin Hadis İlmi ve Sünnet-i Nebi Çalışmalarındaki Referansları -Bir Analitik Tümevarım Çalışması-”. çev. Hatice Dülber. Hadis Tartışmalarına Yeni Yaklaşımlar. 476-511. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Bulut, Yücel. “Oryantalizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/428-437. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Canikli, İlyas. “Ignaz Goldziher’in ‘İslâm Kültürü ve Araştırmaları I-II’ Eseri Bağlamında Hz. Peygamber ve Hadisler Hakkındaki Görüşlerine Yeniden Bakış”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 339-364.
• Çap, Sabri. Goldziher Öncesi Oryantalizm ve Hadis. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
• Çap, Sabri. “Goldziher ve Schacht’ın Hadislerin Yazılması ve Tedvinine Dair Görüşlerinin Kökenleri”. Modern Dönemde Hadis ve Babanzâde Ahmed Naîm. ed. İbrahim Özcoşar vd. 233-262. İstanbul: Divan Kitap, 2022.
• Dârimî, Abdullah b. Abdirrahman es-Semerkandî. Sünenü’d-Dârimî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Dere, Ali. “Doğu ve Batı Karşılaşmasında Bir Süreç: Oryantalizm”. Oryantalizmi Yeniden Okumak: Batı’da İslâm Çalışmaları Sempozyumu, 11-12 Mayıs 2002 Adapazarı. 57-80. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Dilek, Aysun Yaşar. Oryantalist Ignaz Goldziher’in Hayatı ve Hz. Muhammed Tasavvuru. İstanbul: Sır ve Hikmet Yayınları, 2021.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as. Sünenu Ebî Dâvud. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Goldziher, Ignaz. Hadis Kültürü Araştırmaları. ed. Hüseyin Akgün. Ankara: Otto, 2020.
• Goldziher, Ignaz. el-Akîde ve’ş-şerîa fi’l-İslâm. çev. Muhammed Yusuf Musa vd. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, 1946.
• Goldziher, Ignaz. İslâm Kültürü Araştırmaları. 2 Cilt. çev. Cihad Tunç. Sunuş. M. Said Hatiboğlu. Ankara: Otto Yayınları, 2019.
• Goldziher, Ignaz. The Zahiris: Their Doctrine and Their History, A Contribution to the History of Islamic Theology. çev. Wolfgang Behn. Giriş, Camilla Adang. Leiden: E. J. Brill, 2008, XXV+227 sh). Kitabı tanıtan, Hülya Alper. İslâm Araştırmaları Dergisi 19/1 (2008), 123-126.
• Görgün, Tahsin. “Goldziher, Ignaz (Metodu)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/105-109. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Görmez, Mehmet. “Klasik Oryantalizmi Hadis Araştırmalarına Sevk Eden Temel Faktörler Üzerine”. İslâmiyât 3/1 (2000), 11-31.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim ed-Dîneverî. Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs. thk. Muhammed Abdürrahîm. Beyrut: Darü’l-Fikr, ts.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Yakın Doğu Seyahati ve Eserleri Bağlamında Ignaz Goldziher ve İslâm Dünyası ile Fikrî Etkileşimi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi (Bilimsel Birikim), Muhammed Hamidullah’ın Aziz Hatırasına 2/3 (2002), 107-121.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Yakındoğu Seyahatine Dair Eserleri Bağlamında Ignaz Goldziher ve İlk İslâm Dünyası Tecrübesi”. Oryantalizmi Yeniden Okumak: Batı’da İslâm Çalışmaları Sempozyumu, 11-12 Mayıs 2002 Adapazarı. 153-158. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Hatiboğlu, Mehmet Said. “Goldziher, Ignaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/102-105. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Hatiboğlu, Mehmet Said. “Batı’daki Hadis Çalışmaları Üzerine”. İslami Araştırmalar 6/2 (1992), 105-113.
• Hıdır, Özcan. “Oryantalizmin Günümüzde İslâmi Metinleri (Kur’an ve Sünnet) ‘Yeniden Okuma’daki Düşünsel ve Metodolojik Etkisi”. Dini ve Felsefi Metinler: Yirmibirinci Yüzılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama Sempozyum Bildiriler Kitabı. ed. Bayram Ali Çetinkaya. 11-26. İstanbul: Ege Basım, 2012.
• Hıdır, Özcan. “Oryantalizme Karşı Oksidentalizm: Hadis Oksidentalizmi -M. Fuad Sezgin ve M. Mustafa el-A’zamî Örneği-”. Hadis Tetkikleri Dergisi 5/1 (2007), 7-31.
• Hıdır, Özcan. “Silahsız Haçlı Savaşı: Oryantalizm”. Eski Yeni: Üç Aylık Düşünce Dergisi 4 (2007), 57-68.
• Kapkaç, Furkan. “İhtilâfu Ümmetî Rahmetun” Rivayetinin Hadis Kritiği Açısından Tesbit ve Tahlili. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Karlığa, H. Bekir. “Goldziher’in Kur’ân’a Yaklaşımına Eleştirel Bir Bakış”. Kur’ân ve Sünnet Sempozyumu (1-2 Kasım 1997), Bildiriler. 25-45. İstanbul: İrfan Vakfı, 1999.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. “Yarım Asır Öncesinden Oryantalizme Bir Bakış”. çev. Seyit Bahcıvan. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi] 23 (2007), 185-194.
• Kılıç, Bilge. “Ignaz Goldziher’in Hadis Edebiyatı ve Kavramlarına Yaklaşımları”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56 (2022), 85-112.
• Kızıl, Fatma. “Goldziher’den Schacht’a Oryantalist Literatürde Hadis ve Sünnet: Bir Okulun Yaşayan Geleneği”. Hadis Tetkikleri Dergisi 7/2 (2009), 45-62.
• Kızıl, Fatma. Müşterek Râvi Teorisi ve Tenkidi. İstanbul: İSAM Yayınları 2013.
• Kızılkaya Yılmaz, Rahile. Çağdaş Hadis Tartışmaları ve Muvatta’. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2020.
• Kızılkaya Yılmaz, Rahile. “Goldziher’in Hadise Yaklaşımını Belirlemesi Açısından Erken Dönem İslâm Toplumu Tasavvuru”. darulfunun ilahiyat 32/2 (2021), 421-456.
• Kızılkaya Yılmaz, Rahile. “Hegel’in Tarih Felsefesinin Goldziher’in Hadisleri Değerlendirme Yöntemine Etkisi”. İnsan ve Toplum Dergisi 11/3 (2021), 215-248.
• Kudâî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer. Müsnedü’ş-şihâb. thk. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Kutluay, İbrahim. “Müslüman Araştırmacıların Bazı Oryantalistlere Yönelttiği Tenkitler: Fuat Sezgin’in Goldziher Eleştirisi Özelinde”. III. Uluslararası Ahmed Hani Sempozyumu (İslâm Bilim ve Kültür Tarihçisi Olarak Prof. Dr. Fuat Sezgin), (5-6 Ekim 2019, Ağrı) Bildiriler Kitabı. ed. Adem Yerinde. 288-306. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Koçyiğit, Talat. “I. Goldziher’in Hadisle İlgili Bazı Görüşlerinin Tahlil ve Tenkidi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (1967), 43-55.
• Maloush, Talal A. H. Early Hạdit̄h literature and the theory of Ignaz Goldziher. Edinburgh: University of Edinburgh, Doktora Tezi, 2000.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şu‘ayb. Sünenu’n-Nesâî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Seyhan, Ahmet Emin. “Fuad Sezgin'in Goldziher’in İddialarına Reddiyesi (Buhari'nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar Adlı Eseri Özelinde)”. III. Uluslararası Ahmed Hani Sempozyumu (İslâm Bilim ve Kültür Tarihçisi Olarak Prof. Dr. Fuat Sezgin), (5-6 Ekim 2019, Ağrı) Bildiriler Kitabı. ed. Adem Yerinde. 99-112. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Sezgin, M. Fuad. Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar Ankara: Kitâbiyât, 2000. Sıbâî, Mustafa. es-Sünne ve mekânetuhâ fî’t-teşrîi’l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1398/1978.
• Sıddıkî, Muhammed Zübeyr. Hadis Edebiyatı Tarihi (Menşei, Tekâmülü, Hususiyetleri ve Tenkîdi. çev. Yusuf Ziya Kavakçı. İstanbul: İrfan Yayınları, 1966.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ. el-Câmi‘u’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Okcu, Abdülmecit. “Ignace Goldziher’in Taberî’den Aktarımda Bulunarak Bazı Kırâatleri Tenkidi ve Meselenin Arka Plânı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2002), 137-151.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
• Yücel, Ahmet. Oryantalist Hadis Anlayışı ve Eleştirisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 2015.
• Yücel, Ahmet. Oryantalistler ve Hadis (Yaklaşımlar-Değerlendirmeler-Literatür). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.