Sivas Şehrinin Aile Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme (1777-1841 Tarihli Sivas Şer’iyye Sicillerine Göre)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 790 - 822, 31.12.2023

Ebubekir Sıddık Yücel

https://doi.org/10.17859/pauifd.1363327

Öz

Aile müessesesinin doğuşu ve yapısı toplumların âdetlerine, örflerine, gelenek ve dinî durumlarına göre şekillenir. Türk aile tipi, Orta Asya’dan getirdiği gelenekle İslamî anlayışın prensipleriyle teşekkül etmiştir. Bu çalışma 1777-1841 tarihli Sivas şeriye sicillerine yansıyan Osmanlı ailesinin teşekkülüyle ilgili belgelerin tespit ve tahlilinden oluşmaktadır. Yirmi bir adet sicil defteri esas alınarak bir aileyi oluşturan, nişan, mehir, nikâh gibi aşamaların yansımaları ve ailenin teşekkülünde karşılaşılan zorluklar belirlendi. Evlilik süresinde meydana gelen problemler ve evlilik birliğinin bozulmasına temas edildi. Evlilik birliğinden dünyaya gelen çocuklar ve onların istatistiksel oranları verildi. Çoğu zaman bir yanılgı olarak karşımıza çıkan ve İslam’ın taaddüd-i zevcât şeklinde isimlendirdiği ruhsatının çok kullanılmadığı ve eski Türk ailesindeki tek eşliliğin esas olduğu tespiti mevcut veriler ışığında oransal olarak gösterilmeye çalışıldı. Sicil kayıtlarında belirtilen bu verilerin tespiti, mahkemeye yansıyan müteveffa kişinin tereke/muhallefat kayıtlarından çıkarılmıştır. Çünkü miras taksiminde bir ailen tüm fertlerini görme imkânına sahıp oluyoruz. Tespit edilen verilerde Müslim, gayrimüslim aile yapıları ayrı başlıklar halinde işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Sivas, Müslim, Gayrimüslim, Şer'iyye Sicili, Aile

Etik Beyan

Yukarıda bilgileri yer alan çalışmanın, etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim

An Evaluatian on The Family Structure of Sivas City (According to Sivas Shar’iyye Registers Dated 1777-1841)

Öz

The birth and structure of the family institution is shaped according to the customs, traditions, traditions and religious conditions of societies. The Turkish family type was formed with the tradition brought from Central Asia and the principles of Islamic understanding. This study consists of the identification and analysis of the documents reflected in the Sivas Shar'iyye Registers dated 1777-1841 on the formation of the Ottoman family. Based on twenty-one registry books, the reflections of the stages that make up a family such as engagement, mehir, marriage and the difficulties encountered in the formation of the family were determined. Problems that occurred during the marriage and the breakdown of the marriage union were discussed. Children born out of the marriage union and their statistical rates were given. The determination that the license of Islam called taaddüd-i zevcat, which we often encounter as a misconception, was not used much and that monogamy was essential in the old Turkish family was tried to be shown proportionally in the light of the existing data. The determination of these data stated in the registry records is derived from the estate/property records of the deceased person reflected in the court. Because we have the opportunity to see all members of a family in the division of inheritance. In the identified data Muslim and non-Muslim family structures are treated under separate headings.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Sivas, Muslim, Non-Muslim, Sher'iyye Registry, Family

Kaynakça

• Acar, H. İbrahim. “Nişan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/152-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Acar, H. İbrahim. “Talâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/496-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Aktan, Hamza. “Miras”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/143-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Ali, Kevser Kâmil - Öğüt, Salim. “Çok Evlilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/365-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Atar, Fahrettin. “Nikâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/112-117. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Aile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/196-200. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/389-391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 2009.
• Bilgin, Aydın vd. Bab-ı Meşihat Şeyhülislamlık Arşiv Defteri. İstanbul: İSAM, 2006.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslayiyye ve Istılahat-ı Fikhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basımevi, 1968.
• Bozkurt, Fatih. “Tereke Defterleri ve Osmanlı Demografi Araştırmaları”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 54 (ts.), 99-100.
• Cansel, Erol. “Sosyal Devlet ve Aile”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26/3 (1969), 1-11.
• Ceyhan, Muhammed. “Tanzimat Dönemi Sonrası Şer’iyye Sicil Defterlerinin Muhteva ve Diplomatik Açıdan Tahlili”. OTAM 29 (Ankara 2012), 50-82.
• Cin, Halil. “İslam Hukukunda Mehir”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 29/1 (1972), 199-254.
• Cin, Halil. İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Doğan, İsmail. Osmanlı Ailesi. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2001.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Aile İlmihali. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1995.
• Düzdağ, Ertuğrul. Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1972.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Osmanlı Hukukunda İzinnâme ile Nikah”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 2 (2006), 41-60.
• Erturhan, Sabri. Temel Fıkıh Bilgileri. İstanbul: Hikmet Yayınları, 2018.
• Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi. İstanbul: Risale, 2. Basım, 1996.
• Gözübenli, Beşir. “Mefkūd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/353-356. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Imber, Colin. Şeriattan Kanuna Ebussud ve Osmanlı’da İslami Hukuk. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004.
• İbn Mâce, Hafız Ebî Abdillah Muhammed b. Yezird el-Kazvinî. Sünen-i İbn Mâce. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hayriye, 1994.
• Jennings, Ronald. “Gazi Tezi Üzerine Bazı Düşünceler”. çev. Salih Pay. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (1988), 661-670.
• Karaman, Hayrettin. “İslam’ın Getirdiği Aile Anlayışı”. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi II. 6-16. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1992.
• Karataş, Ali İhsan. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Toplum Hayatı. İstanbul: Gökkubbe Yayınevi, 2009.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı Nüfusu 1830-1914. çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Kaşgarlı, Mahmud. Dîvân-ı Lügâti’t-Türk Tercümesi. çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Dil Kurumu, ts.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlı’da Toplum Yapısı. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2014.
• Konan, Belkıs. “Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumuna İlişkin Bir Değerlendirme”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 64/1 (2015), 171-193.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2009.
• Ögel, Bahattin. Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1988.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları, 3. Basım, 1983.
• Savaş, Saim. “Fetva ve Şer’iye Sicillerine Göre Ailenin Teşekkülü ve Dağılması”. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi II. 125-168. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1992.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1777-1781) No: 1. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7693.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1781-1787) No: 2. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7694.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1783-1785) No: 134. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7774.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1787-1790) No: 3. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7695.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1791-1798) No: 4. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7696.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1794-1794) No: 5. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7697.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1798-1802) No: 6. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7698.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1802-1805) No: 7. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7699.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1805-1809) No: 8. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7700.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1809-1812) No: 9. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7701.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1815-1817) No: 10. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7702.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1817-1821) No: 11. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7703.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1821-1823) No: 12. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7705.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1822-1825) No: 13. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7773.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1825-1826) No: 14. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7706.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1827-1829) No: 15. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7707.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1831-1833) No: 16. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7708.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1833-1834) No: 17. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7709.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1835-1837) No: 18. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7710.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1837-1839) No: 19. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7712.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1839-1841) No: 20. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7713.
• Şahin, Salih. Mekân ve İnsanıyla Sivas. İstanbul: Buruciye Yayınları, Bilnet Matbaacılık., 2013.
• Turan, Ahmet. “Törelerimizde Kalın (Başlık) âdeti”. Milli Folklor 12 (1991), 39-42.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Şer’i Mahkeme Sicilleri”. Ülkü Dergisi 29 (1935), 365-368.
• Yücel, Ebubekir Sıddık. “Sivas Şer’iyye Sicilleri Toplu Kataloğu Üzerine”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2 (2018), 1059-1079.