Sîret-Nüzûl İlişkisi Işığında Ahzâb Sûresi’nin Ortaya Koyduğu Hükümlerin Anlaşılmasının Önemi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 569 - 596, 31.12.2023

Mehmet Yaşar

https://doi.org/10.17859/pauifd.1365395

Öz

Ahzâb Sûresi, Kur’an’ın nâzil olduğu döneme ilişkin önemli hadiselere açıklık getiren, o dönemde uygulamada olan bazı yanlışları düzelten Kur’an’ın Medenî sûrelerinden biridir. Bu sûrenin dikkati çeken en önemli özelliği, o dönemde yürürlükte olan bazı uygulamaları eleştirel bir şekilde ele almasıdır. Bu bağlamda evlatlık uygulaması, zıhâr meselesi sûrenin üzerinde durduğu konulardandır. Ayrıca Ahzâb Sûresi’nde Hz. Peygamber’in önemli savaşlarından biri olan Hendek Gazvesi önemli sahneleriyle aktarılmaktadır. Bunun yanı sıra Hz. Peygamber’in eşleriyle olan münasebetlerinin yanı sıra, Resûl-i Ekrem’in eşlerine dönük uyarılar bu sûresinin içerdiği konulardandır. Zikredilen tüm bu meselelerin ortak yönü esasında sûrenin tarihî bazı hadiselere açıklık getirmiş olmasıdır. Ancak sûre, zikri geçen meselelerin çoğunu mücmel bir bağlamda ele almaktadır. Bu açıdan bakıldığında Kur’an’ın ele almış olduğu bu meselelerin Hz. Peygamber’in hayatı çercevesinde ve âyetlerin nâzil olduğu ortam bilgisi ışığında anlaşılması son derece önemlidir. Bu çalışma, tarihî bazı hadiselere atıfta bulunan Ahzâb Sûresi’nin hükümlerinin anlaşılmasında, siyer bilgisinin ve nüzûl ortamının dikkate alınmasının ne denli önemli olduğunu ortaya çıkarmak üzerinedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir,, Ahzâb Sûresi, Sîret, Nüzûl Ortamı, Tarih.

Kaynakça

• Ali, Cevâd. el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm. b.y.: Daru’s-Sâkî, 2001.
• Barış, Mustafa Necati. “Zeyneb bint Cahş ve Hz. Peygamber ile Evliliği”. Çukurova Üniv ersitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2010), 177-192.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl. nşr. Abdürrezz-âk Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Belâzürî, Ebü'l-Abbâs Ahmed b. Yahya. Cümel min Ensâbi'l-eşrâf, thk. Riyâd Ziriklî – Sü heyl Zekkâr. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1996.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh, nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Cevziyye, İbn Kayyim. Zâdü'l-meâd fî hedyi hayri'l-ibâd. thk. Şuayb el-Arnaût- Abdülkâ dir el-Arnaût. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2019.
• Çelik, Hüseyin. "KURAN NAZARINDA İNSAN-EMANET İLİŞKİSİ (AHZAB SURESi 72.-73. AYETLERİ BAGLAMINDA BİR TAHLİL)". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 / 2 (Aralık 2011), 79-99.
• Dâvûd, Selmâ İbrahim b. Dâvûd. “Usûlü’t-Tefsir fî Mukaddimât Kütübit’-Tefsir”. Mecelletü Câmiatü Ümmilkurâ li-'Ulûmi'ş-Şerîa ve'd-Dirâsâti'l-İslâmiyye 35 (2011), 177-234.
• Divlekci, Celalettin. “Ahzâb Suresi 37. Ayetiyle İlgili Nüzul Sebebi Rivayetleri ve İlmî Değeri”. EKEV Akademi Dergisi 59 (2014), 89-106.
• Endelüsî, İbn Atıyye. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. nşr. Abdüsselam Ab- düşşafi Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kelbî. et-Teshîl li-‘ulumi’t -tenzîl. nşr. Abdullah Halidî. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1416.
• İbn Hanbel, Ahmed. Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsn ed. nşr. Şuayb el-Arnaût. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdülmelik b. Eyyûb. es-Sîretü’n-nebeviyye li-İbn Hişâm. thk.
• Mustafa es-Sekkā-İbrâhim Ebyârî - Abdülhafîz eş-Şelebî. Kahire: Mektebetü Mustafa el- Babî, 1955.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer Kureşî. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. nşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdul lah b. Abdûlmuhsîn et-Türkî. b.y.: Dâru Hicr,1997.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid. Sünenü İbn Mâce, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kâ hire, Dâru İhyâi'l-Kütübi'l-Arabiyye, ts.
• İbn Sa‘d Ebû Abdillâh Muhammed b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et- Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
• Kur’ân Yolu. Erişim 4 Ekim 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. nşr. Ah- med el-Berdûnî-İbrâhim Ettafeyyiş. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964/1384.
• Kutub, Seyyid. Fî Ẓılâli'l-Ḳurʾân. Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 1972.
• Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Ebû Mansûr. Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne. n şr. Mecdî Baslûm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyyye, ts.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. Şarika: Câmiâtu'ş-Şârikâ, 2008.
• Râzî, İbn Ebî Hâtim. Tefsîrü'l-Kurʾâni'l-ʿazîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. Arabist an: Mektebetü Nizar, 1419.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. nşr. Ebî Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• San’ânî, Abdürrezzâk. Tefsiru Abdürrezzak. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• Sellâm, Yahyâ b. Ebî Sa‘lebe. Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. nşr. Hind Şelebî. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Serinsu, Ahmet Nedim. “Ahzab Suresi 56. Ayeti Çerçevesinde Hz. Peygambere Salat ve Selam Getirmenin Anlamı”. Dini Araştırmalar 4/10 (Haziran 2001), 121-139.
• Sem‘ânî, Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîrü’l-Ḳurʾân, thk. Yâsir b. İbrâhim- Ebû Bilâl Ganîm b. Abbas. Riyad: Darü’l-Vatan, 1998.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şu- ayb el- Arnaût. Darü’r-Risâle el-Alemiyye, 2009.
• Süleymân, Mukâtil. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân nşr. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyr ut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1423.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾsûr. Beyrut: Dârü’l-Fikr. ts.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâlüddîn. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. nşr. Muhamm- ed Ebû’l-Fazl İbrâhim. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1394.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Tefsîru'l-İmami’ş-Şâfiî. thk. Ahmed b. Mustafa el-Ferrân. Suûdi Arabistan: Dâru't- Tedmüriyye, 2006.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Şinkîtî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkâdir el-Cekenî. Edvâ’ü’l -beyân fî îzâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
• Şola, Hanefi. “Tefsirde Anakronizm: Şiî Müfessir Ebu'l-Hasen el-Kummî Örneği”. Hicrî Üçüncü Asırda İslâmî İlimler = Islamic Sciences in the Third Century Hijri. ed. Hidayet Aydar vd. 177-200. Ankara: İksad Yayınları, 2023. 188-189.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Galib el-Âmülî. Câmiʿu’l-beyân ʿan te’ vîli âyi’l-Kurʾân. nşr. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 2000/1420.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk, thk. Muhammed Ebu'l-Fazl İb- râhîm. Mısır: Dâru'l-Maârif, 1970.
• Vâhidî, Alî b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîrü’l-basîṭ. Riyâd: Câmiatü’l-İmâm Muham- med b. Suûd el-İslâmiyye, 1430.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî el-Eslemî el-Medenî. Megâzî, thk. Marsden Cons. Beyrut: Dâru’l-A’lemî, 1409/1989.
• Yaşar, Yahya. “Ahzâb Sûresi 59. Âyetin Sebeb-i Nüzûl Rivâyeti Üzerinden Tarihselliği Meselesinin Analitik Tahlili (Kur’an Yolu Tefsiri Özelinde)”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi / 24 (Aralık 2014), 89-128.