The Conceptual Internal Integrity Of The Mutekellim's Method

Yıl 2023, Sayı: 12, 141 - 158, 25.10.2023

Hasan Özket

https://doi.org/10.53336/rumeli.1331909

Öz

This study aims to examine the conceptual internal integrity of the school of mutakallim, which deals with the evidence in the science of fiqh and reflects its deductive feature. In this context, the founding works that carry the common knowledge codes of the Islamic cultural will be evaluated. It is stated by researchers that the deductive method is far from critical thinking because it tries to recognize the phenomenon it deals with as a whole, in other words, to prove it. It is also stated that it excludes facts such as experimentation and observation, which are involved in the process of seeking the truth. For this reason, although there is a consensus on the issues related to the theory of knowledge in the beginning of the works of the school of mutakallimin in the science of fiqh, there are differences due to the methods of handling. In addition, it is emphasized by researchers that there is a great deal of discussions in the definition and meaning system of the school. However, it is known that some terms come to the fore with the theoretical view and discussions on the word-meaning relationship. Although it is emphasized that the subject is evidence, it is seen that the subjects of judgment are included in the works before the evidence. It is noteworthy that the renewal views of the science of fiqh method in the modern period belong to the scholars of this school.

Anahtar Kelimeler

Usûl al-fiqh, Mutakallimin, Qur, Hadith, Evidence, Ruling

Mütekellimîn Metodunun Kavramsal İç Bütünlüğü

Öz

Bu çalışma fıkıh usulü ilminde delilleri konu edinen ve tümdengelim özelliğini yansıtan mütekellimîn ekolünün temel eserleri çerçevesinde kavramsal iç bütünlüğünü incelemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda ekolün İslam kültür dünyasının ortak bilgi kodlarını taşıyan kurucu eserler değerlendirilmiştir. Ancak tümdengelim metodunun olguyu bir bütün olarak düşünmeye, tanımaya, bir başka deyimle soyut olarak kanıtlaması doğruyu arama sürecinde yer alan deney ve gözlem gibi olguları dışarıda tuttuğundan eleştirel düşünceye uzak düştüğü araştırmacılarca belirtilmektedir. Bu nedenle olsa gerek fıkıh usulü ilminde mütekellimîn ekolü eserlerinin başlangıçlarında yer alan bilgi teorisiyle alakalı konularda uzlaşı varlığı görünse de ele alma yöntemleri nedeniyle farklılıklar görülmektedir. Aslında tanım ve anlamlandırma sisteminde büyük ölçüde polemiklerin yer almasının ekolün ismini açıkladığı vurgulanmıştır. Bununla birlikte erken dönem usul eserlerinde lafız-mana ilişkisine nazari bakış ve tartışmalarla bazı terimlerin öne çıktığı bilinmektedir. Her ne kadar konusunun delil olduğu vurgulansa da eserlerde hüküm konularına delilden önce yer verildiği görülmektedir. Modern dönemde fıkıh usulü ilminin yenilenme görüşleri bu ekole mensup ilim insanlarına ait olması dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usûlü, Mütekellimîn, Kur’an, Hadis, Delil, Hüküm

Kaynakça

• Aktaş, Ahmet, Mütekellimîn Metoduna Göre Yazılan Fıkıh Usûlü Eserlerinin Temel Özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, Isparta: 2017.
• el-Âmidi, Ali b. Muhammed, el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm, Beyrût: Dâru'l-Kitâbı'l-Arab, 1986.
• Apaydın, Yunus, “el-Müstasfâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/el-mustasfa (Erişim 30.01.2023).
• Atay, Hüseyin, “İslam Hukuk Felsefesi: Usûlü’l-fıkh İlmi”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, (03.01.2023).
• el-Basrî, Ebu’l-Hüseyin Ali, el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh, Tahk.: Halîl el-Meys, Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403/1983.
• Bedir, Murteza, "Kelâmcı ve Fıkıhçı Usûl Geleneklerine İlişkin Bazı Eleştirel Mülâhazalar", İslâm Araştırmaları Dergisi, (Erişim 03.01.2023).
• Bilmen, Ö. Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, 8 Cilt, İstanbul: Bilmen Yayınları, 1985.
• el-Cüveynî, Ebu’l-Me’âli, İmâmu’l-haremeyn Abdulmelik b. Abdullah b. Yûsuf, el-Burhân fî Usûli’l-fıkh, Tahk., Abdulazîm ed-Dîb, Katar: Külliyetü’ş-şeri’a 1399.
• el-Cessâs, Ahmed b. Alî er-Râzî, el-Fuṣûl fi’l-Uṣûl, 1-4, (Kuveyt: Vezâretü’l-evkâfi’l-Kuveyt, 1414/1994). el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, Bulak: el-Matba’atü’l-emiriyye, 1322. Gezgin, Yusuf Erdem, “Hicri Beşinci Asır Mu‘tezile ve Hanefî Fıkıh Usûlü Literatüründe İcmâ Teorisi”, Mevzu: Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 2021. İbn Haldûn, Veliyu’d-Dîn Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime ibn Haldûn, Muhakkik: A. Muhammed ed-Dervîş, 2 Cilt, 1.bsk., Dımaşk: Dâr Yağrıb, 2004/1425. Hamidullah, Muhammed, İslâm Hukuk Etüdleri, trc. Ali Kuşçu, İstanbul: Bir Yayıncılık, 1984. el-Hudarî, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, Mısır: Dâru’l ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1969. İltaş, Davut, Fıkıh Usûlünde Mütekellimîn Yönteminin Delalet Anlayışı, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı Doktora Tezi, Kayseri: 2006.
• Karaman, Hayrettin, İslam'ın Işığında Günün Meseleleri, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Karataş, Fatih, “Zekiyüddîn Şâbân’ın Usûlü’l-Fıkh’ında Hanefî Usûlüne Yönelik Tenkitlerinin Değerlendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Haziran 2022. Sayı 39, 165 - 193, (Erişim 30.06.2022).
• Köksal, A. Cüneyd, Fıkıh Usûlünün Mahiyeti ve Gayesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Köksal, Asım Cüneyd-Dönmez, İbrahim Kâfi, “Usûl-i Fıkıh”, TDV İslam Ansiklopedisi, (Erişim 19.06.2023).
• Mollâ Hüsrev, Muhammed b. Feramerz, Mir'âtü'l-usûl fî şerhi mirkâti'l-vusûl, İstanbul: Salah Bilici Yayınevi, 1317.
• Özket, Hasan, “Fukaha Metodunun Kavramsal İç Bütünlüğü”, Sosyal Bilimlerinde Güncel Tartışmalar 10, ed. Zeynel Karacagil - Meryem Bulut, Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2022.
• Sava Paşa, İslâm Hukuk Nazariyatı Hakkında Bir Etüd, trc. Baha Arıkan, Ankara: 1955-56.
• eş-Şafi'î, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, thk. Muhammed Seyyid Geylânî, İstanbul: 1985.
• Yıgın, Adem, “Fıkıh Usûlünün İlimler Arasındaki Konumu”, Usûl İslam Araştırmaları, (Erişim 27.11.2022).
• Yücedoğru, Tevfik, “Kelâm ve Mütekellim I (Zuhûr)”, UÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (Erişim 01.01.2005).