XVI. Yüzyılda İştip Kazasının Nüfusu ve Etnik Yapısı

Yıl 2023, Sayı: 12, 36 - 51, 25.10.2023

Bilal Raşidoğlu

https://doi.org/10.53336/rumeli.1340834

Öz

Bu çalışmada, XIV. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedilerek, XX. yüzyılın başlarına kadar yaklaşık 5-6 asır boyunca Osmanlı sınırları içerisinde kalan İştip kazasının genel olarak XVI. yüzyıldaki nüfusu ve etnik yapısı ele alınmış, ardından kısaca şehrin XIX ve XX. yüzyıldaki nüfusuyla ilgili bilgiler verildikten sonra göç konusuna değinilmiştir. Eski bir kaza merkezi olan İştip’in tarihi milattan önce 3. asra kadar uzanmaktadır. Osmanlı’dan önce şehir; Samuil Krallığı, Doğu Roma İmparatorluğu, Bulgar Devleti ve Sırp Krallığı gibi ülkelerin hâkimiyetinde kalmıştır. Tarihi süreçte nüfusu ve demografik yapısı birçok kez değişime uğrayarak günümüze ulaşmıştır. Osmanlı döneminde hâkimiyet Türklerin elinde iken, günümüzde Ortodoks Makedonların elindedir. XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında Üsküp sancağına bağlı önemli bir yerleşim merkezi olan İştip, günümüzde Kuzey Makedonya sınırları içerisinde yer almaktadır. Ekrem Hakkı Ayverdi’nin “Tekkeler ve Zaviyeler Şehri” diye andığı şehirde günümüzde mevcut az sayıdaki Osmanlı eseri adeta Devlet-i Âliyye’yi temsil etmekte, şehir merkezinde bir hayli azalan Türk varlığı mümkün olduğunca Osmanlı mirası tarihi eserlere sahip çıkmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, İştip, Kuzey Makedonya, Nüfus, Balkanlar.

Population and Ethnic Structure of Shtip District in the 16th Century

Öz

This article discusses the population and ethnicity of Štip district, which remained under Ottoman administration for approximately 5-6 centuries from its conquest by the Ottoman Empire in the late 16th century until the early 20th century. Subsequently, information has been provided regarding the population of the city in the 19th and 20th centuries, and the issue of migration has been addressed. The historical background of Štip dates back to the 3rd century BC, and it is known as an ancient distinct center. Before under Ottoman administration, İştip was under the dominion of the Samuil Kingdom, Byzantine Empire, the Bulgarian State, and the Serbian Kingdom. Throughout its history, its population and demographic structure underwent several changes, eventually leading to its present state. During its time under Ottoman administration, the district was controlled by the Turks, whereas today it is governed by Orthodox Macedonians. Štip had been an important settlement subjected to Skopje within the boundaries of the Ottoman Empire in the 19th century. Today, it is situated within the borders of North Macedonia. Despite its historical designation as “The City of Tekkes and Zaviyes” by Ekrem Hakkı Ayverdi, there are now relatively few Ottoman historical artifacts in the city. These structures continue to represent the Ottoman Empire's presence in the region. Today, a small number of Turks residing in the district center are making efforts to preserve these historical relics inherited from the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History, Stip, North Macedonia, Population, Balkans

Kaynakça

• Aruçi, Muhammet. “Yugoslavya”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 43/575-576, İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Aykut, Nezihi. “Hasan-beyzâde Ahmed Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/363-364. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Çelebi, Evliya. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamasi, 6. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Djuneis (Cuneys), Nureski. “Şuara Tezkirelerine Göre Osmanlı Döneminde Makedonya’dan Yetişmiş Mutasavvıf Divan Şairleri”. Haz. Ahmet Emre Dağtaşoğlu, Muhammet Altaytaş. 581-606. İstanbul, Ensar Neşriyat, 2014.
• Durdu, Mustafa. “191 Numaralı Şer’iyye Siciline Göre İştip Kazasında İdarî, Toplumsal ve Ekonomik Yapı (1823-1825)”. Erciyes Akademi 36/1 (2022), 270-296.
• Evcil Sarsılmaz, Fatma Nihan. XIX. Yüzyıl Ortalarında İştib Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Eyice, Semavi. “Hüsamettin Paşa Camii”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 18/514-515. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Hasanbeyzâde Ahmed Paşa, Târih, (1315), Erişim Tarihi: 9 Eylül 2023. https://archive.org/details/tevarih00hasa/page/n2
• İbrahimsoylu, İzzet. Yörüklük (Kuzey Makedonya Yörüklüğü). Üsküp: Yeni Balkan Yayınları, 2021.
• Jahjai, Abas. “Günümüz Kalkandelen Şehrinde Osmanlı İzleri,” Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi 3/5 (2020), 40-68.
• Karpat, Kemal. “Balkanlar”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 5/25-32. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Kiel, Machiel. “İştip”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 22/440-442. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Kosova Vilayeti Salnamesi, 1314 (1896-1897), Haz. Yıldırım Ağanoğlu, İstanbul: Rumeli Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları, 2000.
• Kosova Vilayeti Salnamesi, Dördüncü Defa (Kosova, 1304).
• Nasrullah, M, Rüşdü M. ve Eşref, Mülazım M. Osmanlı Atlası XX Yüzyıl Başları, Haz. Rahmi Tekin-Yaşar Baş. İstanbul: OSAV Yayınları, 2003.
• Nureski, Djuneis. “Osmanlı Kaynaklarına Göre Kültür Merkezi Konumundaki Makedonya Şehirleri ve Özellikleri”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 3/1, (2014), 63-102.
• Pandevski, Manol – Stoev, Gorgi. Историја на Струмица. Ustrumca: İnstitut za Naciolanla İstorija, 1969.
• Pavlov, Zoran. Ottoman Monuments: Macedonian Cultural Heritage, Skopje, 2008.
• Rushid, Bilal. Balkanlar ve İslam, Ed. Abdullah Taha İmamoğlu vd., 2/293-306. İstanbul: Ensar Yayınları, 2020.
• Ruşid, Bilal. Salnamelere Göre XIX. Asırda İştip’te Sosyo-Ekonomik ve İdari Durum. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Sadettin, Hoca. Tacü’t-tevârih, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Sami, Şemseddin. Kâmus’ul-a’lâm, İstanbul: Mihran Matbaası, 1889.
• Telli, Hasan. “Osmanlı Vakıf Belgelerinde İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe ve Görüşleri: Makedonya Vakfiyeleri Örneği”. Amasya İlahiyat Dergisi 15 (2020), 453-492.
• Telli, Hasan. “Üsküp Evkaf Müdürlüğü”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/48 (2017), 221-239.
• Telli, Hasan. Makedonya Radoviş’te Osmanlı İzleri: Camiler, Medreseler ve Tekkeler. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
• Telli, Hasan. Osmanlı Dönemi Üsküp Vakıfları. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1982.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Vakıf Araştırma Merkezi (VGM), Defter No, 989-0/0238/0187; 604/0138/0183; 988-0/0259/162/1; 991-0/0026/0028; 629/0612/0434.
• Yahya, Abbas. Makedonya’da Dinî Mûsikî Geleneği. İstanbul: Dört Mevsim Kitap Yayınları, 2016.
• Zaim, Burhaneddin. İştip ve Köprülü Hatıraları. İstanbul: Şehir Yayınları, 2005.
• Zaim, Sebahaddin. “Son Yugoslavya Muhacirleri Hakkında Rapor”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 19 (1957), 435-448.
• Апостолски, Михајло. Штип Низ Вековите. Штип: Собрание на Општина Штип, 1986. (Apostolski, Mihaylo. Stip Niz Vekovite. Ştip: Sobranie na Opştina Ştip).
• Динев, Ангел. Илинденската Епопеја. Битола: Мисла, 1987. (Dinev. Angel. İlindenskata Epopeya. Bitola: Misla).
• Стојановски, Александар. Градовите на Македонија од Крајот на XIV до XVII Век. Скопје: Институт за Национална Историја, 1981. (Stoyanovski, Aleksandar. Gradovite na Makedoniya od Krayot na XIV do XVII Vek).
• Цветковски, Благоја. Историски и Стопански Развиток на Штип од Создавањето до 1919 Година. Штип: Собрание на Општина Штип, 1989. (Tsvetkovski, Blagoya. İstoriski i Stopanski Razvitok na Ştip).
• Шукарова, Анета. Историја на Македонскиот Народ. Скопје: Институт за Национална Историја, 2008. (Şukarova, Aneta. İstoriya na Makedonskiot Narod. Skopje: İnstitus za Natsionalna İstoriya).