Depictions of Inhabitants From Sagsar Island in Ajā’ib al-Makhlūqāt wa Gharā’ib al-Mawjūdāt

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 48, 485 - 511, 15.12.2023

Hayrunnisa Turan

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1336128

Öz

In this study, depictions of two races, shaped as dog-headed people and soft-legged people, lived on Sagsar Island in some Arabic, Persian and Turkish copies of a cosmographic and geographic work Ajā’ib Al-Makhlūqāt wa Gharā’ib Al-Mawjūdāt by Qazwīnī (d. 1283) from different periods in domestic and foreign libraries are researched. In this context, it is understood that the creature of mixed races from humans and animals was one of the most prevalent monster species in the literature of the Middle Ages. Especially among them, the dog-headed creature named Cynocep-halus is identified as one of the most extensively mentioned exotic human races. Discussions about this subject frequently by travelers like Marco Polo and Ibn Battuta in their travel books refer that odd creatures aroused how much interest colloquially. According to these travelers, the dog-headed people who lived on one of the islands of the Indian Ocean were wild, assailant, cannibal and naked creatures. In the second article of Ajā’ib Al-Makhlūqāt wa Gharā’ib Al-Mawjūdāt which includes four introductions, two articles and an epilogue, respectively, the sphere of fire, atmosphere, hydrosphere and the earth are presented with detailed informations about people living in various islands, sea animals, mountains, rivers, springs, wells, mines, stones, trees, plants, men and women, djinns and animals. Stories about two different races called the dog-headed people and the soft-legged people from Sagsar Island in the sea of Zanj, are mentioned in the sublunar sphere-themed second article of the work. Information and depictions about the people of the Sagsar Island are found in the Jazirah al-Sagsar section under the Bahr al-Zanj (Sea of Zanj) title in a great deal of copies of the work. But in some copies, there is information about these people living on two different islands named Sagsar and Duvalpa. Besides, the dog-headed people living in Crystal Kiosk, visited by Zulqarnain with his soldiers, are mentioned in the Jazirah al-Qasr (Kiosk Island) section under Bahr al-Hind (Indian Sea) title in the second article of the work. This story is also mentioned in some sections of Iskandarnāma by Ahmedī (d. 1412-13) about Zukqarnain’s journey to Atwar Island and the Crystal Kiosk on another island and some depictions about them are included in this study for the purpose of comparison.

Anahtar Kelimeler

History of Art, Qazwīnī, Ajā’ib Al-Makhlūqāt, Sagsar Island, Dog-headed people, Soft-legged people.

Acâibü'l-Mahlûkât ve Ğarâibü'l-Mevcûdât Nüshalarındaki Segsar Adası Sakinlerinin Tasvirleri

Öz

Bu çalışmada Kazvinî’nin (ö. 1283) kozmografya ve coğrafya konularında kaleme aldığı eseri Acâibü'l-Mahlûkât ve Ğarâibü'l-Mevcûdât’ın yurtiçi ve yurtdışındaki çeşitli kütüphanelerde yer alan, farklı dönemlere ait bazı Arapça, Farsça ve Türkçe nüshalarındaki Segsar Adası’nda yaşayan iki kavmin tasvirleri incelenmektedir. Zenc Denizi’nde bulunan Segsar Adası’ndaki köpek başlı insan ve kayış ayaklı insan şeklinde bildirilmiş iki farklı kavme dair hikâyeler eserin Süfliyyât konulu ikinci makalesinde zikredilmektedir. Segsar Adası’nın bahsi geçen sakinleri hakkındaki malumata ve ilgili tasvirlere eserin pek çok nüshasında Bahr-i Zenc başlığı altındaki Cezire-i Segsar bölümünde rastlanmaktadır. Eserde ayrıca ikinci makalenin Bahr-i Hind başlığı altındaki Cezire-i Kasr bölümünde Zülkarneyn’in askerleriyle birlikte uğradığı Billur Köşk’te yaşayan köpek başlı bir kavimden bahsedilmektedir. Ahmedî’nin (ö. 1412-13) İskendernâme isimli eserindeki Zülkarneyn’in Etvar Adası ve bir başka adadaki Billur Köşk ziyaretleriyle ilgili bölümlerde de rast-lanan bu rivayetle ilgili tasvirler de mukayese amacıyla çalışmaya dâhil edilmiştir. Benzer şekilde İskendernâme’de aktarılan Zülkarneyn’in Mazenderan seferinde karşılaştığı kement ayaklı devle ilgili rivayetin de muhtemelen Acâibü'l-Mahlûkât’taki kayış ayaklı kavme dair hikâyenin etkisiyle oluşturulduğu düşünüldüğünden, bu konuya ilişkin tasvirler de çalışmada yer almaktadır. Bu makale kapsamında incelenmiş 13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar farklı dönemlere ait ve dönemlerinin minyatür geleneğini yansıtan tüm tasvir örnekleri benzer ve farklı yönleriyle değerlendirmeye tabi tutulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sanat Tarihi, Kazvinî, Acâibü, Segsar Adası, Köpek başlı kavim, Kayış ayaklı kavim.

Kaynakça

• Ahmedî. İskendernâme. çev. F. Öztürk. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Ahmedî. İskendernâme. Berlin: Staatsbibliothek, Ms. or. quart., 1271, 1a-242b.
• Ahmedî. İskendernâme. Paris: Bibliothéque Nationale de France, Turc, 309: 1a-339a.
• Bağcı, Serpil. Minyatürlü Ahmedi İskendernameleri İkonografik Bir Deneme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.
• Bağcı, Serpil. “Old Images for New Texts and Contexts: Wandering Images in Islamic Book Painting”. Muqarnas 21 (2004), 21-32. https://www.jstor.org/stable/1523341
• Berlekamp, Persis. Wonder Image and Cosmos in Medieval Islam. New Haven: Yale University Press, 2011.
• Carboni, Stefano. The Wonders of Creation and the Singularities of Painting a Study of the Ilkhanid London Qazwini. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2015.
• Daston, Lorraine - Park, Katharine. Wonders and the Order of Nature 1150-1750. New York: Zone Books, 2001.
• İbn Battûta. İbn Battûta Seyahatnâmesi. çev. A. S. Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. München: Bayerische Staatsbibliothek, Cod. arab., 464, 1a-212b.
• Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 4171, 1a-280a.
• Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 1991, 1a-291b.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâibü'l-Mahlûkât ve Ğarâibü'l-Mevcûdât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 4172, 1a-338a.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâibü'l-Mahlûkât ve Ğarâibü'l-Mevcûdât. İstanbul: Milli Saraylar Başkanlığı Yazma Eser Kütüphanesi, A-3632, 1a-134a.
• Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. München: Bayerische Staatsbibliothek, Cod. arab., 463, 1a-299b.
• Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. Berlin: Staatsbibliothek, Ms. or. quart., 1828, 1a-162b.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâibü'l-Mahlûkât ve Ğarâibü'l-Mevcûdât. Beyrut: Müessetü’l-A’lemî li’l-Matbûat, 2000.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Polo, Marco. Marco Polo’nun Geziler Kitabı. çev. Ö. Güngören. İstanbul: Yol Yayınları, 1985.
• Turan, Hayrunnisa - Arslanoğlu, Elif. İslam Resim Sanatında Hz. Zekeriyyâ ve Hz. Yahyâ Tasvirleri. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2020.
• Tûsî, Ahmed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâyibü’l-Mevcûdât (İnceleme-Tıpkıbasım). haz. G. Kut. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Resimlerin Kaynakçası
• Resim 1, 2: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. München: Bayerische Staatsbibliothek, Cod. arab., 464. https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb00045957?page=139
• Resim 3, 4, 17: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 4171.
• Resim 5, 6, 25: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 1991.
• Resim 7, 16: Berlekamp, Persis. Wonder Image and Cosmos in Medieval Islam. New Haven: Yale University Press, 2011, 10, 12.
• Resim 8, 9, 18: Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâibü'l-Mahlûkât ve Ğarâibü'l-Mevcûdât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 4172.
• Resim 10, 11, 19: Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâibü'l-Mahlûkât ve Ğarâibü'l-Mevcûdât. İstanbul: Milli Saraylar Başkanlığı Yazma Eser Kütüphanesi, A-3632.
• Resim 12: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. München: Bayerische Staatsbibliothek, Cod. arab., 463. https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb00036421?page=165
• Resim 13: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. München: Bayerische Staatsbibliothek, Cod. arab., 463. https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb00036421?page=166
• Resim 20: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. München: Bayerische Staatsbibliothek, Cod. arab., 463. https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb00036421?page=149
• Resim 14: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. Berlin: Staatsbibliothek, Ms. or. quart., 1828. https://digital.staatsbib-liothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN617496145&PHY-SID=PHYS_0281&DMDID=
• Resim 15: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. Berlin: Staatsbibliothek, Ms. or. quart., 1828. https://digital.staatsbib-liothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN617496145&PHY-SID=PHYS_0283&DMDID=
• Resim 21: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. Berlin: Staatsbibliothek, Ms. or. quart., 1828. https://digital.staatsbib-liothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN617496145&PHY-SID=PHYS_0251&DMDID=
• Resim 22: Turan, Hayrunnisa - Arslanoğlu, Elif. İslam Resim Sanatında Hz. Zekeriyyâ ve Hz. Yahyâ Tasvirleri. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2020, 102.
• Resim 23, 27: Bağcı, Serpil, “Old Images for New Texts and Contexts: Wandering Images in Islamic Book Painting”. Muqarnas 21 (2004), 24, 26.
• Resim 24, 26: Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâibü’l-Mevcûdât. München: Bayerische Staatsbibliothek, Cod. arab., 464. https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb00045957?page=429
• Resim 28: Ahmedî. İskendernâme. Berlin: Staatsbibliothek, Ms. or. quart., 1271. https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkan-sicht?PPN=PPN74000896X&PHYSID=PHYS_0255&DMDID=DMDLOG_0011