Developing the Traditional and Cultural Perceptions of Religion Scale for High School Students (TARSH): Validity and Reliability Study

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 48, 395 - 425, 15.12.2023

Recep Murat Mahmut Zengin

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1341649

Öz

Humans go through different developmental stages from birth to death, such as childhood, youth, adulthood, and old age. Although it is not possible to distinguish these developmental periods from the commonly accepted age limits, some age restrictions have been introduced to make it easier for us to know and understand. When the history of humanity is examined, it is possible to come across people who do not believe in any religion. Still, it is almost impossible to come across societies without faith. This is due to the acceptance of religion as sacred by societies and the functions that religion fulfills in society. Religion, which is an essential factor in directing people's lives and provides information about discovering and making sense of themselves, the world they live in, and the universe, also has essential functions in terms of constructing the self, identity, personality, and characters of the young people who are the subject of this study. In today's world, there will inevitably be fluctuations in the perspectives of religion due to globalization and social media environments, movies, and games where young people are interested and spend most of their time. If these perspectives, which change over time, can be determined correctly, the education of young people can be arranged accordingly and carried out perfectly. In order to make this arrangement, the religious perceptions of young people should be measured with a reliable and valid measurement tool. This study aims to develop a reliable and valid scale that measures high school students' traditional and cultural religious perceptions. When the literature is examined, scales have been developed to determine people’s religiosity in various disciplines, especially sociology, and psychology. Some scales developed about religiosity aimed to determine the types of religiosity and how religious people were, especially in Islam, and were generally applied to university youth. Only one study in the Turkish literature is directly related to this study and draws attention be-cause it is aimed at high school students. Still, it is also a study that measures the perception of religion specific to Islam. All these studies reveal the internal and external aspects of religiosity, its reflections on social life, and types of religiosity, especially within the framework of the religion of Islam. On the other hand, this scale is concerned with how high school students perceive religion in general regardless of the religion of Islam, whether they see religion as necessary or not, and whether they care about the effects of religion on the individual and society in a traditional and cultural context. It is thought to differ from other scales in this respect.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Religious Education, Religion, Tradition, Culture, Perception, Religious Perception.

Ortaöğretim Öğrencileri İçin Geleneksel ve Kültürel Din Algısı Ölçeğinin (OGEKDÖ) Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Öz

Araştırmada ortaöğretim öğrencilerinin geleneksel ve kültürel din algılarını belirlemek için uygun bir ölçek geliştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) için 324 ve Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) için 320 olmak üzere toplam 644 lise öğrencisiyle yürütülmüştür. Verileri toplamak için geliştirilmeye çalışılan ortaöğretim öğrencileri için geleneksel ve kültürel din algısı ölçek formu (OGEKDÖ) ile kişisel bilgi anketi kullanılmıştır. Uzman görüşleri ve pilot uygulama sonuçlarına göre AFA öncesi 35 maddeden oluşan bir ölçek formuna ulaşılmış ve uygulan-mıştır. AFA sonrası 20 maddeden oluşan ölçek formu elde edilmiştir. DFA sonucu 4 madde ölçekten çıkarılarak 16 maddeli son yapıya ulaşılmıştır. OGEKDÖ, üç boyut (Kaynak ve Belirleyicilik (Geleneksel) Boyutu, Rehberlik ve Eğitim Boyutu ve Kültürel Boyut) ve 16 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin toplam varyansı %58,13 olarak bulunmuştur. Ölçeğin KMO değeri ,938; Barlett test değeri, 4212,113’tür. Güvenirlik çalışmaları sonucunda Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı ,931; ikiye ayırma güvenirlik analiz değeri ,833 ve boyutların ayırt edicilik düzeylerini belirlemek için %27’lik alt-üst grup puanları arasında yapılan t-test sonuçları sırasıyla t(88) = –43,51 –38,90 – 36,47 –30,94 p< ,01 olarak tespit edilerek anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür. DFA sonuçları temel ölçüt olan model uyum indekslerini oldukça iyi düzeyde karşıladığı için oluşturulan yapının istatistiksel ve kuramsal açılardan da uygun olduğu değerlendirilmektedir. Sonuç olarak lise öğrencilerine yönelik geliştirilen 16 maddelik OGEKDÖ’nün geçerli ve güvenilir olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Din Eğitimi, Din, Gelenek, Kültür, Algı, Din Algısı.

Kaynakça

• Akça, Emine Dilşad - Yıldız, Mualla. “Dindar İnsan Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması”. Bilimname 43/3 (2020), 409-435.
• Akyüz, Niyazi. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Din Anlayışı Ölçeği Üzerine Bir Pilot Araştırma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/1 (2002), 123-134.
• Al, Adem. “İzleyicinin Medya ve Din Algısı Ölçeği’nin Yapı Geçerliliği”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 3/1 (2020), 61-77.
• Albayrak, Ahmet - Kurt, Emine. “Türkiye’de Din Psikolojisi Tezlerinde Dindarlık Ölçekleri: Bibliyografik Bir Araştırma (1997-2019)”. Bilimname 2019/40 (Aralık 2019), 137-172.
• Arslan, Hasan. “Dindarlık Boyutları, Algıları ve Uygulamaları”. Hikmet Yurdu: Düşünce–Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 4/7 (2011), 39-61.
• Arslantürk, Zeki. Kutsalın Dönüşü Yeni Toplum Arayışları. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 1998.
• Aşlamacı, İbrahim. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin İslâm Anlayışları Üzerine Bir İnceleme (İnönü Üniversitesi Örneği)”. İslam ve Yorum II Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. III. Cilt/457-483. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2018.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: İlvak Yayınları, 9. Basım, 2001.
• Ayten, Ali (ed.). Din Bilimlerinde Nicel Yöntem. İstanbul: M.Ü. İFAV Yayınları, 2022.
• Ayten, Ali. “Kimlik ve Din: İngiltere’deki Türk Gençleri Üzerine Bir Araştırma”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2012), 101-119.
• Ayten, Ali - Acat, Betül. “Ergenlerde İnternet Bağımlılığı, Değerler ve Dindarlık Düzeylerinin Hayat Memnuniyetini Yordama Gücü: Lise Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”. Addicta: The Turkish Journal on Addictions 6/3 (2019), 847-870.
• Bahçekapılı, Mehmet. “Batılı Ülkelerde Din Eğitiminin Kültürlerarası Barış ve Hoşgörüye Olan Katkısı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 21 (2011), 129-152.
• Başaran, İbrahim Ethem. Eğitim Psikolojisi. Ankara: Başaran, 5. Basım, 2000.
• Bodur, Hüsnü Ezber - Korkmaz, Sezai. “İlahiyat Öğrencilerinde Sosyal Medya Kullanımı ve Dindarlık İlişkisi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 30 (2017), 329-351.
• Büyüköztürk, Şener vd. Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Aka-demi, 29. Basım, 2020.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi, 28. Basım, 2020.
• Ceylan, Yılmaz. Lise Öğrencilerinin Din Algısı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Çokluk, Ömay vd. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi, 6. Basım, 2021.
• Erkuş, Adnan. Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 7. Basım, 2021.
• Fırat, Erdoğan. Üniversite Öğrencilerinde Allah İnancı ve Din Duygusu: Din Psikolojisi Açısından Bir Değerlendirme. Ankara: Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 1977.
• Fidan, Çiğdem. “Türkiye’de Geliştirilen Dindarlık Ölçekleri (1989-2015): Dindarlık Ölçme Çalışmaları Üzerine Değerlendirmeler”. Türk Din Psikolojisi Dergisi 4 (2021), 101-118.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Güngör, Erol. Türk Kültürü ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Yayınları, 16. Basım., 2006.
• Gürbüz, Sait. Amos ile Yapısal Eşitlik Modellemesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2. Basım, 2021.
• Harrington, Donna. Confirmatory Faktor Analysis. New York: Oxford University Press, 2009.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 3. Basım, 1998.
• Hökelekli, Hayati. “Ergenlik Çağı Davranışlarına Din Eğitiminin Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1986), 35-51.
• İnce, Abdullah vd. “Beliren Yetişkinlerde Din Anlayışı Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/46 (2022), 607-633.
• İnceoğlu, Metin. Tutum Algı İletişim. İstanbul: Beykent Üniversitesi Yayınevi, 5. Basım, 2010.
• Karagöz, Yalçın. Spss ve Amos Uygulamalı Nicel-Nitel-Karma Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Yayın Etiği. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2. Basım, 2019.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları, 24. Basım, 2012.
• Kaya, Abdusamet. “Geleneksel Dini Otoritelerde Dindarlık Anlayışı”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/1 (2018), 68-91.
• Kılavuz, M. Akif. Ergenlerde Özdeşleşme ve Din Eğitimi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• Kılıç, Selim. “Örnekleme Yöntemleri”. Journal Of Mood Disorders 3/1 (2013), 44-46.
• Koç, Mustafa. “Gelişim ve Din Psikolojisi Açısından Ergenlik Dönemi”. Ekev Akademi Dergisi 7/15 (2003), 113-132. Korkmaz, Sezai. Siber Psikoloji - Kişilik ve Dindarlık. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2021.
• Koştaş, Münir. “Auguste Comte’un Din Sosyolojisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34/1 (1995), 67-73.
• Koştaş, Münir. Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
• Köktaş, Mehmet Emin. Türkiye’de Dinî Hayat. İstanbul: İşaret Yayınları, 1993.
• Köse, Ali. “XXI. Yüzyıl Türkiye’sinde Gelenekle Modernite Arasında Din Algıları ve Dindarlık Formları: Sosyolojik Bir Bakış”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 49 (2015), 5-27.
• Kulaksızoğlu, Adnan. Ergenlik Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 4. Basım, 2001.
• Marsh, Herbert W. - Hocevar, Dennis. “A New, More Powerful Approach to Multitrat-Multimethod Analyses: Application of Second-Order Confirmatory Factor Analysis”. Journal of Applied Pychology 73/1 (1988), 107-117.
• Mutlu, Kayhan. “Bir Dindarlık Ölçeği”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 3/4 (1989), 194-199.
• Ok, Üzeyir. “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8/2 (2011), 528-549.
• Okumuş, Ejder. “Toplumu Tanrılaştıran Bir Sosyoloji mi”. Eskiyeni 19 (2010), 109-112.
• Okutan, Nur - Sunal, Ayda Büyükşahin. “Romantik İlişkilerde Bağlanım: Dindarlık Algısı ve Romantik İlişkilerle İlgili Kalıpyargılar”. Türk Psikoloji Yazıları 13/26 (Aralık 2010), 80-88.
• Onay, Ahmet. “Dindarlık Ölçme Çalışmaları: Dindarlık Ölçümünde Üç Farklı Yaklaşım ve Ölçmenin Esasları”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 14/3-4 (2001), 439-449.
• Onay, Ahmet. “Mezun Oldukları Liselere Göre Üniversite Öğrencilerinin Dindarlık Düzeyleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmetlerine ve Dinî Gruplara Yönelim Durumları”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/1 (2003), 171-194.
• Özbaydar, Belma. Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Baha Matbaası, 1970.
• Özkarpuzcu, Hasibe Aslıhan. Konya Ilgın İlçe Merkezindeki Ortaöğrenim Gençliğinin Din Algısı ve Dini Yaşayışları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2003.
• Sarıbay, Ali Yaşar. Postmodernite, Sivil Toplum ve İslâm. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Seçer, İsmail. SPSS ve LISREL ile Pratik Veri Analizi. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Sönmez, Özlem Altınsu. “Dindarlığın Ölçülebilirliği Üzerine Geliştirilen Dindarlık Ölçekleri”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 36 (2016), 557-578.
• Sümer, Nebi. “Yapısal Elitlik Modelleri: Temel Kavramlar ve Örnek Uygulamalar”. Türk Psikoloji Yazıları 3/6 (2000), 49-74.
• Şencan, Hüner. Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2005. Şimşek, M. Şerif vd. Davranış Bilimleri. Konya: Eğitim Yayınevi, 10. Basım, 2019.
• Tabachnick, Barbara G. - Fidell, Linda S. Using Multivariate Statistics. New Jersey: Pearson Education, Sixth Edition., 2013.
• Taplamacıoğlu, Mehmet. “Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerine Bir Anket Denemesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1962), 141-142.
• Taş, Kemaleddin. “Dindarlığa Yüklenen Anlamlar: Üniversite Öğrencileri Üzerine Uygulamalı Bir Araştırma”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2010), 47-62.
• Turan, Yahya. “Yalnızlıkla Başa Çıkma: Yalnızlık, Dini Başa Çıkma, Dindarlık, Hayat Memnuniyeti ve Sosyal Medya Kullanımı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (2018), 395-434.
• Tutar, Hasan (ed.). Davranış Bilimleri Kavramlar ve Kuramlar. Ankara: Seçkin Akademik ve Mesleki Yayınlar, 4. Basım, 2018.
• Uysal, Veysel. “İslâmî Dindarlık Ölçeği üzerine Bir Pilot Çalışma”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 8/3-4 (1995), 263-271.
• Uzun, N. Bilge vd. “Timss-R Fen Başarışı ve Duyuşsal Özellikler Arasındaki İlişkinin Modellenmesi ve Modelin Cinsiyetler Bakımından Karşılaştırılması”. Kastamonu Eğitim Dergisi 18/2 (2010), 531-544.
• Yaman, Ali Osman. İstanbul Büyükçekmece’de Lise Öğrencilerinin Din Algısı. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Yapıcı, Asım. “Müslüman Türk Kültüründe İnanç Gelişimi (Bir Model Denemesi)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Din Psikolojisi Özel Sayısı (2016), 83-113.
• Yapıcı, Asım. “Şüphe ve İnanç Kıskacında Gençlerin Din ve Dindarlık Algıları”. İlahiyat Akademi Dergisi 12 (2020), 1-44.
• Yapıcı, Asım - Abdullah Özbolat (ed.). Zihniyet ve Din Disiplinlerarası Zihniyet Çözümlemesi. Adana: Karahan Kitabevi, 2018.
• Yaşlıoğlu, M. Murat. “Sosyal Bilimlerde Faktör Analizi ve Geçerlilik: Keşfedici ve Doğrulayıcı Faktör Analizlerinin Kullanılması”. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 46/Özel Sayı (2017), 74-85.
• Yıldırım, İ. Esen. İstatistiksel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 3. Basım, 2017.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim 15 Ağustos 2023. https://sozluk.gov.tr/