The Approach of Challenge to Produce a Single Verse of Qur’ān (al-Tahaddī with Āyat) in Islamic Thought and Its Analysis

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 48, 529 - 555, 15.12.2023

Zakir Demir

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1348509

Öz

While viewing the al-Qur’ān al-Karīm’s inimitability literature, it’s perceived that scholars endeavor to find out some solutions about the meaning of i‘jāz, the nature of the challenge (tahaddī) and how this phenomenon occurs. They assert many theories on this subject by associating it with nazm, fasāha and balāga. On this basis, the theories of scholars on the theme of how much of the Qur’ān is a miracle and the minimum amount of challenge to their opponents can be classified as “challenge with eternal speech (al-kalām al-kadīm)”, “challenge with Qur’ān”, “challenge with turning away/incapacitation (as-sarfa)”, “challenge with surah” and “challenge with the verse”. Among these theories, the challenge with the verse is the topic of the present study. Pursuant to this approach, verses or parts of verses, which are the smallest unit of the Qur’ān, are miraculous, and opponents are challenged with them. This theory is scattered among the basic classics of Islamic literature and can hardly be detected between the lines of the related works. Despite this difficulty, the names of some scholars on this subject can be identified. Abū al-Hasan al-Ash‘arī, al-Rummānī, al-Bākıllānī, Ibn Hazm, Abū Ya‘lā al-Farrā, al-Kalvazānī, Kādī ‘Iyāz, Sayf al-Dīn al-Āmidī, Ibn Taymiyyah, Badr al-Dīn al-Zarkaşī, al-Birmāvī, Ibn Ḥadjar al-‘Askalānī, Alī al-Kārī, Abdulganī b. Shākir, Rahmatullāh al-Hindī, Muhammed Anvar Kasmīrī, Muhammed al-Zurkānī, Muhammed al-Gamrāvī and Nūr al-Dīn ‘Itr are among those who adopt the approach of challenge with verse in Islamic thought. Therefore, it is determined that there are proponents of this approach from both the classical and modern periods. It’s seen that some of the scholars in question, taking the number of verses of Sûrah al-Kawthar as a measure, argue that the lowest limit of the challenge is three verses or a single verse that is equal to the volume of three verses of it. Based on this approach, the number of miracles challenged and contained by the Qur’ān will exceed two thousand since there is a consensus that there are about six thousand two hundred verses in the Qur’ān.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, the Qur’ān’s Inimitability (I’jāz al-Qur’ān), Surah Al-Kawthar, the 34th Verse of the Surah al-Tūr, Divine Quotations.

İslâm Düşüncesinde Âyet ile Tehaddî Yaklaşımı ve Bunun Tahlîli

Öz

İ‘câzü’l-Kur’ân literatürüne bakıldığında ilim adamlarının i‘câzın ne anlama geldiği, tehaddînin mâhiyeti ve bu olgunun ne şekilde tahakkuk ettiği konusunda birtakım çözüm yolları bulmaya çalıştıkları; bu konuyu nazm, fesâhat ve belâgatla ilişkilendirerek çok sayıda teori ortaya koydukları görülmektedir. Bu bağlamda Kur’ân metninin ne kadarının mu‘ciz olduğu ve muârızlarına müteveccih tehaddînin asgari miktarı meselesinde serdedilen görüşlerden biri, Kur’ân’ın iç düzenin en küçük birimi olan âyetle tehaddîdir. İslâm düşünce tarihinin klasik ve modern dönemlerinde savunucusu bulunan bu yaklaşıma göre Kur’ân’ın en küçük birimi olan âyet veya âyet eczâsı, mu‘ciz olmakta ve muarızlara bunlarla meydan okunmaktadır. Konuya ilişkin daha önce bir çalışmanın yapılmamış olmasından hareketle i‘câzü’l-Kur’ân literatürüne katkı sunmayı amaçlayan bu çalışmada, tehaddînin âyetle tahakkuk ettiğini belirten ilim adamlarının istidlâl yöntemleri önce deskriptif bir üslupla aktarılmakta, akabinde bunlar analitik bir bakış açısıyla irdelenmektedir. Son olarak da âyetle tehaddî teorisinin Kur’ân’ın bütünlüğüne riayet ilkesine uyup uymadığı test edilmekte ve bu bağlamda i‘câz olgusunun mâhiyeti incelenmektedir. Sonuç olarak mezkûr ilke esas alındığında fesâhat ve belâgat yönlerinin her âyette eşit düzeyde tahakkuk ettiğini söylemek mümkün gözükmemektedir. Zira Kur’ân’da iki harften ya da tek kelimeden oluşan âyetlerin tehaddîye veya mu‘cizeye konu olduğunu aklen ileri sürmek mümkün değildir. Bu durumda tehaddînin kısa veya uzun olmasına bakılmaksızın âyet veya âyet parçacıklarında değil de her bir sûrenin bütünlüğünde gerçekleştiğini savunmanın daha isabetli bir yaklaşım olduğu kanaatine ulaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İ‘câzü’l-Kur’ân, Kevser Sûresi, Tûr Sûresinin 34. Âyeti, Kur’ân İk-tibâsları.

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Ali b. Sultân. Şerhu’ş-Şifâ. thk. Abdullah Muhammed el-Halîlî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Âmidî, Seyfeddin. Ebkârü’l-efkâr fî usûli’d-dîn. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. Kâhire: Dârul-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2004.
• Âmidî, Seyfeddin. Gâyetü’l-merâm fî ‘ilmi’l-kelâm. thk. Hasan Mahmûd Abdüllatîf. Kâhire: Vizâretü’l-Evkâf, 1971.
• Bâkıllânî, Muhammed b. Tayyib. İ‘câzü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Sakr. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 2009.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn. el-Câmi‘ li-Şu‘abi’l-Îmân. thk. Abdülalî Abdülhamid Hâmid. 14 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘âşî. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Ca‘berî, İbrâhîm b. Ömer. Husnü’l-meded fî fenni’l-‘aded. thk. Cemal b. Seyyid Rıfâ’î eş-Şâyib. Mısır: Mektebetü Evlâdü’ş-Şeyhi lit-Türâs, 2005.
• Câhiz, Amr b. Bahr. “Hücecü’n-Nübüvve”. Resâilü’l-Câhiz. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1979.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilü’l-i‘câz. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 2004.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Derecü’d-dürer fi tefsîri’l-ây ve’s-süver. thk. Velid b. Ahmed b. Salih. 4 Cilt. Manchester: Mecelletü’l-Hikme, 2008.
• Dânî, Ebû Amr Osmân. el-Beyân fî ‘addi âyyi’l-Kur’ân. thk. Gânim Kuddûrî el-Hamed. Safât: Merkezü’l-Mahtûtât ve’t-Türâs ve’l-Vesâik, 1994.
• Demir, Zakir. İlâhî Nakiller Bağlamında Kur’ân’daki İktibâsların Mâhiyeti. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Dımaşkî, Abdülganî b. Şâkir es-Sâdât. Senâ’n-neyyireyn fî i‘câzi’l-âyeti ve’l-âyeteyn. thk. Tâhâ Muhammed Fâris. Dubâi: Merkezu Cum‘atü’l-Mâcid li’s-Sekâfe ve’t-Türâs, 2015.
• Dihlevî, Şâh Veliyyullâh. Hüccetullâhi’l-bâliga. thk. Seyyid Sâbık. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 2005.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ensârî, Zekeriyyâ. Hâşiye ‘alâ Şerhi Cem‘i’l-cevâmi‘. thk. Abdülhafîz Hilâl el-Cezâirî. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2007.
• Gamrâvî, Muhammed Ahmed. el-İslâm fî ‘asri’l-‘ilm. thk. Ahmed Abdüsselâm el-Kardânî. Kâhire: Matba‘atü’s-Sa‘âde, 1972.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfâ min ‘ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. 4 Cilt. Cidde: Şerîketü’l-Medîneti’l-Münevvere li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1413.
• Heytemî, İbn Hacer. el-Fetâva’l-hadîsiyye. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rîfe, ts.
• Hindî, Rahmetullâh. İzhârü’l-hak. thk. Muhammed Ahmed Melkâvî. Riyâd: İdaretü’l-Buhûsi’l-İlmiyye, 1989.
• Hûd b. Muhakkem. Tefsîru kitâbillâhi’l-ʿazîz. thk. Belhâc b. Saîd Şerîfî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru Garbi’l-İslâmî, 1990.
• İbn Abdüsselâm, İzzeddin. el-İşâre ile’l-îcâz fî ba‘zı envâ‘i’l-mecâz. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Abdüsselâm, İzzeddin. Fevâid fî müşkili’l-Kurʾân. thk. Rıdvân Ali en-Nedevî. Cidde: Dâru’ş-Şurûk, 1982.
• İbn ‘Akîle, Muhammed b. Ahmed. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Şârika: Merkezü’l-Buhûsi ve’d-Dirâsât, 2006.
• İbn ‘Atiyye el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdusselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbn Ebû Zemenîn, Muhammed. Tefsîrül-Kur’âni’l-Azîz. thk. Huseyn b. ’Ukkâşe - Muhammed el-Kenz. 5 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tabâ‘a, 2002.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethü’l-bârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî - Muhibbüddin el-Hatîb. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 1959.
• İbn Hazm el-Endelüsî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihal. thk. M. İbrâhîm Nasr - Abdurrahmân ‘Umeyre. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 1996.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed. 15 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed. Cevâbu ehli’l-‘ilm ve’l-imân. Kâhire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1955.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed. Mecmû‘u Fetâvâ. thk. ‘Abdurrahmân b. Muhammed. 37 Cilt. Medîne: Mücemma‘ü’l-Melik Fehd li-Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân. Fünûnü’l-efnân fî ʿuyûni ʿulûmi’l-Kurʾân. thk. Hasan Ziyâeddin Itr. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1987.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ. eş-Şifâ’ bi-ta‘rîfi hukûki’l-Mustafâ. thk. Abduh Ali Kûşek. Dubâi: Câizetü Dübey ed-Devliyye li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 2013.
• Kemâlpaşazâde, Şemseddin Ahmed. Tefsîru İbn Kemâl Paşa. thk. Mahir Edib Habbûş. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2018.
• Keskin, Hasan. “Âyetlerin Sayısı Hakkındaki İhtilaf Nedenleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2009), 49-67.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh Hüseynî. el-‘Arfü’ş-şezi şerhu Süneni’t-Tirmizî. thk. Mahmûd Şâkir. Beyrût: Dâru İhiyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2004.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâtürîdî, Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Merdâvî, Ali b. Süleymân. et-Tahbîr fî şerhi’t-Tahrîr. thk. ‘İvâz b. Muhammed el-Karnî. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2000.
• Mukâtil b. Süleymân. et-Tefsîrü’l-kebîr. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’t-Târihi’l-‘Arabî, 2002.
• Muslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. Riyad: Dâru’t-Taybe, 2005.
• Nureddin Itr, Nûreddin b. Muhammed. Muhâdarât fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Dımaşk: Câmi‘atu Dımaşk, 1987.
• Öge, Ali - Üren, Halil İbrahim. “Âyet Sayılarındaki İhtilafların Sûrelere Göre Tespiti”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2021), 915-954.
• Râzî, Fahreddin. et-Tefsîrü’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Rummânî, Ali b. Îsâ. “en-Nüket fî i‘câzi’l-Kur’ân”. Selâsü Resâil fî İ‘câzi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ahmed Halefullâh - Muhammed Zaglûl Selâm. Kâhire: Dârü’l-Me‘ârif, ts.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• Salmazzem, Mehmet. “Tehaddî Âyetlerinin Nüzûl Kronolojisine Dair Farklı Bir Yaklaşım”. EKEV Akademi Dergisi 19/64 (2015), 115-134.
• Seffârînî, Muhammed b. Ahmed. Levâmi‘u’l-envâri’l-behiyye. Dımaşk: Müessesetü’l-Hâfikîn, 1982.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Yûsuf b. Ebî Bekr. Miftâhü’l-‘ulûm. thk. Nu‘aym Zerzûr. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1987.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Müzaffer. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Ali Muhammed Mu‘avvad. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye. 7 Cilt. Medîne: Mücemma‘ü’l-Melik Fehd li-Tıba‘ati’l-Mushafi’ş-Şerif, ts.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Mu‘terakü’l-akrân fî i‘câzi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed Bicavî. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Şeyhzade, Muhammed b. Muslihuddin. Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdulkadir Şâhin. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 36 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Teftâzânî, Sa‘deddîn. Şerhu’l-Makâsıd. thk. ‘Abdurrahmân ‘Umeyre. 5 Cilt. Beyrût: ‘Âlemu’l-Kütüb, 1998.
• Teymî, Kıvâmü’s-sünne İsmâîl. el-Hicce fî beyâni’l-mahacce. thk. Muhammed b. Rebî‘. Riyâd: Dâru’r-Râye, 1990.
• Tûsî, Muhammed. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrût: Dâru İhiyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Vâhidî, Ali b. Ahmed. et-Tefsîrü’l-basît. thk. Abdülaziz Sattâm Âl-i Suud - Türkî b. Sehul el-Uteybî. 25 Cilt. Riyâd: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suudi’l-İslâmiyye, 2009.
• Zeccâc, İbrâhîm. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Cârullâh. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. Riyâd: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1998.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Türâs, 1984.
• Zerkeşî, Bedreddin. Teşnîfü’l-mesâmi‘ bi-Cem‘i’l-cevâmi‘. thk. Abdullah Şerefüddin ed-Dağıstanî. 4 Cilt. Mekke: Dâru Taybe, 2018.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Fevvâz Ah-med Zemrelî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1995.