FONKSİYONEL BİR BESİN OLAN KUŞBURNU MEYVESİNİN TÜRKİYE’DE TÜKETİMİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 3, 435 - 453, 30.12.2023

Emel Memiş Kocaman Ümit Sormaz

Öz

Bu araştırma doğada kendiliğinden yetişen ve sağlık üzerine fonksiyonel etkileri olan kuşburnu meyvesinin Türkiye’de tüketim durumunu belirlemek amacıyla yapılmıştır. Kartopu örneklem yöntemi ile Türkiye’nin bütün bölgelerinden katılımcılara ulaşılmış, toplam 434 kişi üzerinde araştırma yürütülmüştür. Veriler anket formu ile toplanmıştır. Kuşburnu tüketim sıklıkları, kuşburnu tüketim biçimleri, temin şekilleri katılımcıların demografik özelliklerine göre X2 testi ile değerlendirilmiştir. Katılımcılardan sadece %13.1’inin kuşburnunu hiç tüketmediği, çoğunluğunun nadiren / arasıra tükettiği tespit edilmiştir. Tüketim sıklığı erkekler ile orta yaş ve üstü yetişkinlerde daha fazladır (p<0.05). Kuşburnunun en fazla kış aylarında tüketildiği ve tercih nedenlerinin başında; sağlığa faydalı olması, bağışıklığı güçlendirmek, lezzeti ve doğal olması gelmektedir. Katılımcıların %53.9’unun kuşburnu çayı, %42.9’unun kuşburnu marmelatı tükettiği belirlenmiştir. Kuşburnu marmeladının en fazla Karadeniz ve İç Anadolu Bölgesinde tüketildiği, kuşburnu çayının en az Karadeniz Bölgesi’nde tüketildiği bulunmuştur. Çay olarak tüketilen kuşburnunu doğadan toplayarak temin edenler ve kuşburnu marmeladını evde üretenler en fazla köyde yaşayanlardır (p<0.05).

Anahtar Kelimeler

Gastronomi, geleneksel gıdalar, kuşburnu, yöresel mutfaklar

Kaynakça

• Ağcadağ, D., Kızılaslan, N., Doğan, H.G., & Cebeci, E.B. (2013). Kır ve Kent Kökenli Kadın Tüketicilerin Kuşburnu Marmeladı Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi (Tokat İli Örneği). Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, (7), 91-104.
• Akyürek, S., & Zeybek, H.İ. (2023). Gümüşhane İlinde Gastronomik Bir Değer Olarak Kuşburnu Üzerine Bir Değerlendirme. Çatalhöyük Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (CUTSAD), 10, 42-59. DOI: 10.58455/cutsad.1278472
• Ayhan, F., & Altınkaynak, D. (2022). Kuşburnu Fizibilite Raporu ve Yatırımcı Rehberi. Ankara: T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı Yayını.
• Arlı, M., Şanlıer, N., Küçükkömürler, S., & Yaman, M. (2017). Anne ve Çocuk Beslenmesi. Ankara: Pegem Akademi.
• Cohen, M. (2012). Rosehip: an evidence based herbal medicine for inflammation and arthritis. Australian Family Physician, 41(7), 495-498.
• Chrubasik, C., Duke, R.K., & Chrubasik, S. (2006). The evidence for clinical efficacy of rose Hip and seed: a systematic review. Phytotherapy Research: An International Journal Devoted to Pharmacological and Toxicological Evaluation of Natural Product Derivatives, 20(1), 1-3.
• Chrubasik, C., Roufogalis, B. D., Müller‐Ladner, U., & Chrubasik, S. (2008). A systematic review on the Rosa canina effect and efficacy profiles. Phytotherapy Research: An International Journal Devoted to Pharmacological and Toxicological Evaluation of Natural Product Derivatives, 22(6), 725-733.
• Demir, F., & Özcan, M. (2001). Chemical and technological properties of rose (Rosa canina L.) fruits grown wild in Turkey. Journal of Food Engineering, 47(4), 333-336.
• Demir, N., Yildiz O., Alpaslan, M., & Hayaloglu, A.A. (2014). Evaluation of volatiles, phenolic compounds and antioxidant activities of rose hip (Rosa L.) fruits in Turkey. LWT - Food Science and Technology, 57(10), 126-133.
• Doğan, A., Kazankaya, A., Çelik, F. ve Uyak, C., (2006). Kuşburnunun Halk Hekimliğindeki Yeri ve Bünyesindeki Bileşenler Açısından Yararları. II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 14-16 Eylül 2006, Tokat, Türkiye, s.45-53.
• Ercisli S. (2005). Rose (Rosa spp.) germplasm resources of Turkey. Genetic Resources and Crop Evolution, 52, 787-795.
• Ercisli S., & Guleryuz, M. (2005). Rose Hip Utilization in Turkey. Acta Hort. 690, 79.
• Ercisli, S. (2007). Chemical composition of fruits in some rose (Rosa spp.) species. Food Chemistry, 104(4), 1379-1384.
• Ergüneş, G., & Taşova, M. (2018). Kabin kurutucuda kurutulan kuşburnu (Rosa canina L.) meyvesinin kuruma performansı, efektif difüzyon ve aktivasyon enerjisi değerlerinin belirlenmesi. Akademik Ziraat Dergisi, 7(1), 75-82.
• Fan, C., Pacier, C., & Martirosyan, D.M. (2014). Rose hip (Rosa canina L): A functional food perspective. Functional Foods in Health and Disease, 4(11), 493-509.
• Fujii, T., & Saito, M. (2009). Inhibitory effect of quercetin isolated from rose hip (Rosa canina L.) against melanogenesis by mouse melanoma cells. Bioscience, Biotechnology, and Biochemistry, 73(9), 1989-1993.
• Gao, X., Björk, L., Trajkovski, V., & Uggla, M. (2000). Evaluation of antioxidant activities of rosehip ethanol extracts in different test systems. Journal of the Science of Food and Agriculture, 80(14), 2021-2027.
• Gerçekçioğlu, R., & Batu, A. (2001). Tokat ilinde taze ve işlenmiş meyve ile meyve suyu ve tüketimlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Ziraat Mühendisliği, 337, 7-13.
• Guimarães R., Barros L., Carvalho A., & Ferreira, I.C.F.R. (2010). Studies on chemical constituents and bioactivity of Rosa micrantha: An alternative antioxidants source for food, pharmaceutical, or cosmetic applications. Journal Agriculturel Food Chemistry, 58(10), 6277-6284.
• Güneş, M. & Şen, S.M. (2001). Tokat Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Seleksiyon Yoluyla Islahı Üzerinde Bir Araştırma. Bahçe 30 (1–2), 9–16.
• Halvorsen B.L., Holte K., Myhrstad M.C.W., Barikmo I., Hvattum E., Remberg S.F., Wold A.B., Haffner K., Baugerød H., Andersen L.F., Moskaug J.Ø., Jacobs D.R., & Blomhoff R.A. (2002). Systematic screening of total antioxidants in dietary plants. The Journal of Nutrition, 132(3), 461-471.
• Ilisulu, K. (1992). Drug and Spice Plant. Ankara: Ankara University Agriculture Faculty Publication. Jabłońska-Ryś, E., Zalewska-Korona, M., & Kalbarczyk, J. (2009). Antioxidant capacity, ascorbic acid and phenolics content in wild edible fruits. J. Fruit Ornam. Plant Res. 17(2), 115-120.
• Jäger, A.K., Petersen, K.N., Thomasen, G., & Christensen, S.B. (2008). Isolation of linoleic and α‐linolenic acids as COX‐1 and‐2 inhibitors in rose hip. Phytotherapy Research, 22(7), 982-984.
• Jung, K.Y., Oh, S.R., Park, S.H., Lee, I.S., Ahn, K.S., Lee, J.J., & Lee, H.K. (1998). Anti-complement activity of tiliroside from the flower buds of Magnolia fargesii. Biological and Pharmaceutical Bulletin, 21(10), 1077-1078.
• Karasakal, A. (2007). Kuşburnu Bitkisinde Spektrofotometrik Yöntemle Askorbik Asit Tayini. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Keleş, F. & Kökosmanlı, M. (1994). Kuşburnu ve Kuşburnu Çayında C Vitamini. Kuşburnu Sempozyumu, 5–6 Eylül 1996. Gümüşhane, 245–252.
• Kocaman, M., Kocaman, E.M., & İlban, M.O. (2022). Geleneksel Gıdaların Pazarlanmasında E-Ticaretin Önemi: Mağaza Satışları ile E-Ticaret Satışlarının Karşılaştırılması. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 10(3), 1658-1673.
• Kovacs, S., Facsar, G., Udvardy, L., & Toth, M. (2004). Phenological, morphological characteristics of some rose species found in Hungary. In I. International Rose Hip Conference, 690, 71-76.
• Kumarasamy, Y., Cox, P.J., Jaspars, M., Rashid, M.A., & Sarker, S.D. (2003). Bioactive flavonoid glycosides from the seeds of Rosa canina. Pharmaceutical biology, 41(4), 237-242.
• Kutbay, H.G., & Kılınç, M. (1996). Kuşburnu (Rosa L.) Türlerinin Taksonomik Özellikleri ve Türkiye’deki Yayılışı. Kuşburnu Sempozyumu, 5(6), 75-83.
• Larsen E., Kharazmi A., Christensen L.P., & Christensen S.B. (2003). An antiinflammatory galactolipid from rose hip (Rosa canina L.) that inhibits chemotaxis of human peripheral blood neutrophils in vitro. Journal of National Products, 66(7), 994-995.
• Lattanzio, F., Greco, E., Carretta, D., Cervellati, R., Govoni, P., & Speroni, E. (2011). In vivo anti-inflammatory effect of Rosa canina L. extract. Journal of Ethnopharmacology, 137(1), 880-885.
• Mandade, R.J., Choudhury, A., Harsulkar, A., & Wakade, R. (2011). Role of the Rosa canina L. leaf extract as an antidiarrheal drug in rodents. Indian Journal of Pharmacology, 43(3), 316.
• Matsuda, H., Ninomiya, K., Shimoda, H., & Yoshikawa, M. (2002). Hepatoprotective principles from the flowers of Tilia argentea (linden): structure requirements of tiliroside and mechanisms of action. Bioorganic & Medicinal Chemistry, 10(3), 707-712.
• Nagatomo, A., Nishida, N., Fukuhara, I., Noro, A., Kozai, Y., Sato, H., & Matsuura, Y. (2015). Daily intake of rosehip extract decreases abdominal visceral fat in preobese subjects: a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Diabetes, Metabolic Syndrome and Obesity: Targets and Therapy, 6(8), 147-156.
• Nakamura Y., Watanabe S., Miyake N., Kohno H., & Osawa T. (2003). Dihydro chalcones evaluation as novel radical scavenging antioxidants. J.Agric. Food Chem., 51, 3310.
• Nilson, O. (1997). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Ch. 4. In: Davis P.H. (Ed.), Rosa. p. 110. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Nojavan S., Khalılıan F., Kiaie F.M., Rahimi A., Arabanian A. and Chalavi S. (2008). Extraction and quantitative determination of ascorbic acid during different maturity stages of Rosa canina L. fruit. J. Food Compos. Anal., 21, 302.
• Okcu, Z., Kerse, S., & Yavuz, Y. (2017). Kuşburnu meyvesinin değişik ürünlere işlenirken besinsel kalitesindeki değişim. Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitü Dergisi, 46(1), 89-96.
• Olsson, M.E., Gustavsson, K.E., Andersson, S., Nilsson, Å., & Duan, R.D. (2004). Inhibition of cancer cell proliferation in vitro by fruit and berry extracts and correlations with antioxidant levels. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 52(24), 7264-7271.
• Öz, M. (2016). Rosa pimpinellifolia L. ve Rosa canina L. Kuşburnu Türlerinin Çiçek, Yaprak, Gövde ve Meyvelerinde Uçucu Yağ Analizleri ve Biyolojik Aktiviteleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Öz, M., Baltacı, C., & Deniz, İ. (2018). Gümüşhane yöresi kuşburnu (Rosa canina L.) ve siyah kuşburnu (Rosa pimpinellifolia L.) meyvelerinin C vitamini ve şeker analizleri. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 8(2), 284-292. DOI: 10.17714/gumusfenbil.327635
• Özdemir, N., Pashazadeh, H., Zannou, O., & Koca, I. (2022). Phytochemical content, and antioxidant activity, and volatile compounds associated with the aromatic property, of the vinegar produced from rosehip fruit (Rosa canina L.). Lwt, 154, 112716.
• Rein, E., Kharazmi, A., & Winther, K. (2004). A herbal remedy, Hyben Vital (stand. powder of a subspecies of Rosa canina fruits), reduces pain and improves general wellbeing in patients with osteoarthritis—a double-blind, placebo-controlled, randomised trial. Phytomedicine, 11(5), 383-391.
• Roman, I., Stănilă, A., & Stănilă, S. (2013). Bioactive compounds and antioxidant activity of Rosa canina L. biotypes from spontaneous flora of Transylvania. Chemistry Central Journal, 7(1), 1-10.
• Sala, A., Recio, M.C., Schinella, G.R., Máñez, S., Giner, R.M., Cerdá-Nicolás, M., & Rı́os, J.L. (2003). Assessment of the anti-inflammatory activity and free radical scavenger activity of tiliroside. European Journal of Pharmacology, 461(1), 53-61.
• Sarıbaş, M. (1996). Batı Karadeniz Bölgesinde doğal yayılış yapan rosa canina l. kuşburnu) nun bazı morfolojik palinolojik ve tohum özellikleri. Kuşburnu Sempozyumu, 5(6), 65-74.
• Sayılı, M., Adıgüzel, F., & Gözener, B. (2010). Tokat ili merkez ilçede kuşburnu ürünleri tüketim durumları ve tüketimde etkili faktörlerin belirlenmesi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 16(1 ve 2), 33-43.
• Szentmihalyi, K., Vinkler, P., Lakatos, B., Illes, V., & Then, M. (2002). Rose hip (Rosa canina L.) oil obtained from waste hip seeds by different extractions methods. Bioresource Technology, 82(2), 195-201.
• Sürücüoğlu, M.S. & Özçelik, A.Ö. (2005). Eski Türk Besinleri ve Yemekleri. Toygar, K. ve Berkok Toygar, N. Ed. Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar. s: 7-43. Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayın No:34
• TDK (2023). Kuşburnu, Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ [Erişim Tarihi: 25.05.2023]. Tapiero H., Tew K.D., Ba G.N., & Mathe G. (2002). Polyphenols: do they play a role in the prevention of human pathologies?. Biomedicine Pharmacother, 56(4), 200-207.
• Tayefi‐Nasrabadi, H., Sadigh‐Eteghad, S., & Aghdam, Z. (2012). The effects of the hydroalcohol extract of Rosa canina L. fruit on experimentally nephrolithiasic Wistar rats. Phytotherapy Research, 26(1), 78-85.
• Tokatlı, M. (2007). Kuşburnu Proteinlerinin Bazı Kimyasal ve Fonksiyonel Özelliklerinin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Tokat.
• Tomczyk, M., Tumanov, A., Zaniewska, A., & Surazynski, A. (2010). The potential mechanism of tiliroside-dependent inhibition of t-butylhydroperoxide-induced oxidative stress in endometrial carcinoma cells. Planta Medica, 76(10), 963-968.
• Ünalan, Ö. (2021). Türk kültüründe kuşburnu. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(3), 745-762. Yildiz O., & Alpaslan, M. (2012). Properties of rose hip marmalades. Food Technology and Biotechnology, 50(1), 98.
• Yolcu, H. (2010). Kuşburnu Pulpu Üretiminde Antioksidan Özelliklerin Değişimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Samsun.
• Wenzig, E. M., Widowitz, U., Kunert, O., Chrubasik, S., Bucar, F., Knauder, E., & Bauer, R. (2008). Phytochemical composition and in vitro pharmacological activity of two rose hip (Rosa canina L.) preparations. Phytomedicine, 15(10), 826-835.
• Willich, S. N., Rossnagel, K., Roll, S., Wagner, A., Mune, O., Erlendson, J., ... & Winther, K. (2010). Rose hip herbal remedy in patients with rheumatoid arthritis–a randomised controlled trial. Phytomedicine, 17(2), 87-93.
• Winther, K., Apel, K., & Thamsborg, G. (2005). A powder made from seeds and shells of a rose‐hip subspecies (Rosa canina) reduces symptoms of knee and hip osteoarthritis: a randomized, double‐blind, placebo‐controlled clinical trial. Scandinavian Journal of Rheumatology, 34(4), 302-308.