İDEOLOJİ VE PATRONAJ BAĞLAMINDA KÜRTÇE ÇEVİRİ DENEYİMİ

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 2, 472 - 489, 31.12.2023

Güneş Kan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1274529

Öz

Kürtçe çeviri, “ihtiyaçtan” ziyade çoğunlukla Kürtçe’nin varlığını, olanaklarını, yeterliğini ve anlatım zenginliğini ispatlamak için yapılagelmiştir. Kürtçe çeviri çalışmaları, -diğer Kürtçe çalışma alanlarında olduğu gibi- kendi yurdunda herhangi bir devlet desteği ve himayesi olmadan yapılmıştır. Kürtçe çeviri, çeviriyi kültür politikasının en önemli unsurlarından biri olarak gören, destekleyen ve finanse eden devlet himaye sisteminden çok farklı biçimlerde desteklenmiş ve korunmuştur. Kürt yazar/çevirmen, Kürtçe dergi ve yayınevlerinin Kürtçe çeviri alanında kısmen hami rolünü üstlendiği söylenebilir. Öte yandan, Kürtçe tercümenin ilk örneklerinde misyonerler ve kürdologlar kendi tercüme faaliyetleri, bazı Kürt “mele”leri tercüme yapmaya teşvik etmeleri ve bu çevirileri yayınlamaları bağlamında destekleyici ve koruyucu bir rol oynamışlardır. Ayrıca Kürtçe çeviri, Kürt aydınlarının farklı zamanlarda sığındıkları devletlerin sağladığı mali desteklerden de yararlanmıştır. Sağladıkları finansal destek ve imkanlar bu devletleri Kürtçe çalışmalar bağlamında hami konumuna getirir. Bu çalışmanın amacı, ideoloji ve patronaj bağlamında Kürtçe çeviri deneyiminin incelenmesidir. Çalışmada, Kuzey Kürtçe (Kurmancî) lehçesindeki çevirinin tarihçesi bağlamında çeviri ve patronaj arasındaki ilişkiye dikkat çekilecek, patronajın ideolojik yönüne dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kürtçe çeviri, ideoloji, destek, Kuzey Kürtçe (Kurmancî), patronaj

KURDISH TRANSLATION EXPERIENCE IN THE CONTEXT OF IDEOLOGY AND PATRONAGE

Öz

Kurdish translation has been mostly concerned with proving the existence, possibilities, adequacy, and richness of expression of Kurdish, rather than with "necessity." Kurdish translation studies have been conducted in their own homeland without government support or patronage, as in other fields of Kurdish studies. Kurdish translation is protected in a very different way from the state patronage, which considers, supports and finances it as one of the most important elements of cultural policy. It can be said that Kurdish writers/translators, Kurdish journals and publishing houses play the role of patrons in the field of Kurdish translation. In the first examples of Kurdish translation, missionaries and Kurdologists assumed the role of patrons by encouraging some Kurdish “mollah” to translate and publishing these translations. In addition, Kurdish translation benefited from financial support from the states to which Kurdish intellectuals fled at various times. The financial support and facilities they provide make these states promoters of Kurdish studies. The aim of this study is to examine the Kurdish translation experience in the context of ideology and patronage. The study draws attention to the relationships between translation studies and ideology and patronage in the context of the history of translation of the Northern Kurdish (Kurmanji).

Anahtar Kelimeler

Northern Kurdish (Kurmanji), Kurdish translation, ideology, patronage, support

TECRÛBEYA WERGÊRANA KURDÎ DI PEYWENDA ÎDEOLOJÎ Û PATRONAJÊ DA

Öz

Wergêrana kurdî ji “pêwîstî”yekê bêtir bi piranî ji bo îsbatkirina hebûn, derfet, têrîkirin û dewlemendiya vegotina kurdî hatiye kirin. Xebatên wergêrana kurdî, -wek qadên din ên xebatê- li welatê xwe ji piştevanî û parêzgeriya dewletê azade pêk hatine. Piştevanî û parêzgeriya di warê wergêrana kurdî da ji pergala himayeya dewletê gelek cuda ye ku wergêranê wek ji hêmanên herî giring a politikaya xwe ya çandê dibîne û wê hîmaye dike. Dikare bê gotin ku nivîskar/wergêrên kurd, kovar û weşanxaneyên kurdî di warê wergêrana kurdî da qismen rola piştevaniyê dane ser milê xwe. Ji aliyê din ve di nimûneyên ewil ên wergêrana kurdî da mîsyoner û kurdnasan di peywenda çalakiyên xwe yên wergêranê, teşwîqkirina “mele”yên kurd bo wergerandinê û çapkirina van wergêranan da roleke piştevanî û parêzgeriyê girtine ser xwe. Herweha wergêrana kurdî ji piştevaniyên madî yên wan dewletan jî sûdewar bûye ku rewşenbîrên kurd di demên cuda da lê hêwirîne. Piştevaniyên fînansî û derfetên pêşkêşkirî, di peywenda xebatên kurdî da ev dewlet kirine hamî. Armanca vê xebatê, vekolîna tecrûbeya wergêrana kurdî ye di peywenda îdeolojî û patronajê da. Di xebatê da di çarçoveya kurtedîroka wergêrana kurdiya Bakur (kurmancî) da dê li ser têkiliya wergêran û patronajê bê rawestandin, aliyê îdeolojîk ê patronajê bê destnîşankirin.

Anahtar Kelimeler

Wergêrana kurdî, îdeolojî, patronaj, piştevanî, kurdiya Bakur (kurmancî)

Kaynakça

• Alan, Ahmet (nirx. û trans.), Hetawî Kurd (1913-1914), İstanbul: Avesta, 2017.
• Alan, Remezan, Bendname Li Ser Rûhê Edebiyatekê, Stembol: Avesta, 2009.
• Aykaç, Yakup, Kürt Mirliklerinde Edebi Patronaj (1514-1846), Diyarbakır: Dicle Üniversitesi: Doktora Tezi, 2020.
• Bayram, Murat, “Li Hollandayê ‘Şevên Zivistanê’ dê dest pê bike, yek ji beşdaran Kawa Nemir e”, Stenbol: Navenda Nûçeyan a BIAyê, 15 Kanûna Paşîyê 2019, (Ragihanî 03.03.2023),
• https://m.bianet.org/kurdi/print/204464-li-hollandaye-seven-zivistane-de-dest-pe-bike-yek-ji-besdaran-kawa-nemir-e.
• Blau, Joyce, “Kürt Edebiyatı”, Kürt Edebiyatı, Joyce Blau, Sandrine Alexie, Shahab Vali û yên din, İstanbul: Avesta, 2017.
• Bozarslan, M. Emîn (amd. û trans.), Jîn Kovara Kurdî-Tirkî Kürdçe-Türkçe Dergi 1918-1919, c. 1, Uppsala-Sweden: Deng, 1985.
• Bozarslan, M. Emîn (amd. û trans.), Jîn Kovara Kurdî-Tirkî Kürdçe-Türkçe Dergi 1918-1919, c. 2, Uppsala-Sweden: Deng, 1985.
• Bozarslan, M. Emîn (amd. û trans.), Jîn Kovara Kurdî-Tirkî Kürdçe-Türkçe Dergi 1918-1919, c. 3, Uppsala-Sweden: Deng, 1986.
• Bozarslan, M. Emîn (amd. û trans.), Kürd Teavün ve Terakki Gazetesi Kovara Kurdî- Tirkî Kürdçe-Türkçe Dergi 1908-1909, Upsalla-Sweden: Deng, 1998.
• Cewerî, Firat (amd.), Hawar 1 hejmar 1-23 (1932-1933), Stocholm: Nûdem, 1998.
• Dilgeş, Felat, “Celadet Bedirxan ve Hawar Ekolü”, di nav Vecdi Erbay (brh.), İnatçı Bir Bahar Kürtçe ve Kürtçe Edebiyat, İstanbul: Ayrıntı, 2012.
• Eskerê Boyîk, Çanda Kurdên Sovêtê, Stenbol: Deng, 2012.
• Garzoni, P. Maurizio, Grammatica e Vocabolario della Lingua Kurda, Roma: Nella Stamperia della Sacra Congregazione, MDC CLXXX VII (1807).
• Gürür, Zeki, Ez Dibêjim Vê Kilamê Sewa We Dengbêjî di Peywenda Patronajê da, Wan: Peywend, 2021.
• Koma Xebatên Kurdolojiyê (amd.), Di Sedsala Wê da Rojî Kurd 1913, İstanbul: Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, 2013.
• Lefevere, André, Translation, Rewriting, and the Manipulation of Literary Fame, New York: Roudledge, 1992. Nûdem Werger, 1/1, Firat Cewerî (amd.), 1996.
• Oguz, Cemil, “2022: Hemû Pirtûkên bi Kurdî yên Salê”, Diyarname, (Ragihanî 01.03.2023), https://diyarname.com/news.php?Idx=55919.
• Öpengin, Ergin, ''Bizava Wergerê di Kurmanciyê de'', dnd. Proceedings of 1st International Conference on Kurdish Literature, xxx. Sanandaj: Weşanên Zanîngeha Kurdistanê, 2011.
• Öztürk, Mustafa, “Çîrokên Werger ên Mela Mehmûdê Bazidî 1797-1870) (Vekolîn-Metn)”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 4/4/8, 2018/2.
• Özyön, Arzu, “Çeviri Etkinliğinin Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi İçindeki Yeri ve Önemi”, Doğubatı, 88, Ankara, 2019.
• Scalbert Yücel, Clémence, Kürt Edebiyatının Anatomisi, İstanbul: Ayrıntı, 2018.
• Serfiraz, Mesûd, Kurd, Kitêb, Çapxane Weşangeriya Kitêbên Kurdî di Dewra Osmaniyan de (1844-1923), Stenbol, Peywend, 2015.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz, Çevirinin ABC’si, (ç.5.), İstanbul: Say, 2021.
• Taştan, Yusuf, Dîroka Wergerê û Xebatên Wergera Kurdî, Wan: Zanîngeha Van Yüzüncü Yıl, Teza Mastirê, 2019.
• Tosinê Reşîd, “Sovyetler Birliği’nde Kürt Edebiyatı”, İnatçı Bir Bahar Kürtçe ve Kürtçe Edebiyat, Vecdi Erbay (brh.), İstanbul: Ayrıntı, 2012.
• Yıldırım, Kadri, “Kürtlerin İslam Öncesi Alfabe Serüveni”, Kürt Tarihi, 5, 2013.
• Yıldırımçakar Ziyattîn, Werger Wek Kirineke Çandî Li Ser Rêyên ji Wergernasiyê ber bi Kurdolojiyê ve, Wan: Peywend, 2021.
• Yılmaz, Ferhat, Dasa Şemo û Çakûça Gorkî Xwendineke Berawirdkî li dor Şivanê Kurmanca û Sêbareya Gorkî, Wan: Peywend, 2021.
• Yücel, Ömer Faruk, “Gazetecilik ve Edebiyatın Gelişmesinde ‘Tefrika’nın Rolü ve İşlevi Üzerine Bir Değerlendirme”, Akademik İncelemeler Dergisi, 17/2, 2022.