KİZB TANIMI ve İLGİLİ KAVRAMLAR zü’l-YEDEYN HADÎSİ BAĞLAMINDA BİR DEĞERLENDİRME-

Yıl 2024, Sayı: 48, 1 - 23, 30.04.2024

Muhammet Osman Ay Hasan Tevfik Marulcu

https://doi.org/10.61904/sbe.1244251

Öz

Kizb kavramının tanımı dilciler arasında farklı şekillerde görülmektedir. En meşhur olarak Cumhûr, Nazzâm ve Câhız’ın tanımları karşımıza çıkmaktadır. Cumhûr’un kizb tanımı diğer tanımların içinde en tutarlı ve tenkide uğramayan tek tanımdır. Ancak Zü’l-yedeyn hadîsi şeklinde meşhur olan rivâyette sanki Mu’tezilî Âlim Nazzâm’ın kizb tanımının daha doğru olduğu anlaşılmaktadır. Hâlbuki iş anlaşıldığı gibi değildir. Mevzu bahis olan rivâyette Hz. Peygamber’in ağzından şeref sudûr eden mûcez kavillerini iyi anlamak gerekmektedir. Dolayısıyla mevzu bahis olan rivâyette kişilerin bilgi yetersizliğinden ötürü bir takım te’villerin yapılması zorunlu hale gelmiştir. Her yerde olduğu gibi Ûlemamız bu konuda da tutarlı davranmış ısrarla Nazzâm’ın görüşünün vehmedilmemesinin gerektiğini vurgulayarak konuyu Cumhûr’un kizb tanımıyla çözüme kavuşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kizb, Cumhûr, Nazzâm, Câhız, Zü’l-Yedeyn

Kaynakça

• Abdulbaki, M. F. (2000). el-Mu’cemu’l-Mufehres li Elfazi’l-Kur’an-ı Kerim. Beyrut: Daru’l-Fikr.
• Ahmet Muhtar, A. Ö. (2008). Mu’cemu’l-Luğati’l-Arabiyyeti’l-Muâsıra. Âlemu’l Kütüb.
• Cessâs, E. B. (2007). Ahkâmu’l-Kurân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Coşkun, İ. (ty.). İslam Düşüncesinde İnkar Problemi. Konya: Tekin Kitabevi.
• Cürcânî, A. (2015). Delâilü’l-İ’câz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Desûkî, M. A. (2002). Haşiyetü’d-Dusûkî ale Muhtasaru’s-Sa’d. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
• Durmuş, İ. (2002). “Kinaye”. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), https://islamansiklopedisi.org.tr/kinaye#1 (06.01.2023).
• el-Askeri, E. H. (2013). el-Furuku’l-Lugaviyye. Lübnan: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
• el-Askeri, E. H. (h. 1412). el-Furuku’l-Lugaviyye bi tertibin ve ziyad. Müessesetü’n-Neşri’l-İslamî.
• el-Cezâirî, N. (ty.), Furûku’l-Lüğât. Dimeşk: el-Müsteşâriyyetü’s-Sekâfiyyetü li’l-Cumhûriyyeti’l-İslâmiyyeti’l-İrâniyye. el-Halebî, S. E. A. Ş. (1996). Umdetu’l-Huffâz fi Tefsiri Eşrafi’l-Elfâz. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
• el-Kârî, A. (2002). Mirkâtü’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh. Beyrut: Daru’l-Fikr.
• Endelüsî, E. H. M. (1983), Tuhfetü’l-erîb bimâ fi’l-Kurʾân mine’l-garîb. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî. er-Razi, M. E. B. (1995). Muhtaru’s-Sıhhah. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi.
• Ferahidi, E. A. (ty.). Kitabu’l-Ayn. Tahkik: Mehdi Mahzumi, İbrahim Samirai. Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl.
• Firuzabadi, M. M. (2005). Kamusu’l-Muhit. Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
• Geze, H. (2009). Kur’an-ı Kerîm’de “Kizb” (Yalan) Kavramı (Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Hanbel, A. b. M. (2001). el-Müsned. Müessesetü’r-Risale.
• Heyet (1998). Nadratü’n-Ne’îm fi Mekârimi Ahlâki’r-Rasûli’l-Kerîm. Cidde: Daru’l-Vesîle.
• Heyet (dorar.net). Mevsûatü’l-Ahlâki’l-İslâmiyye. Mevkiu’d-Dureru’s-Seniyye ale’l-İnternet.
• Heyet (h. 1404-1427). el-Mevsûatü’l-Fıkhiyyeti’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Daru’l-Selasil.
• Irmak, M. (2011). Arap Belâgatında Haber-İnşâ Meselesi (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul.
• İbn Fâris, A. Z. (2008). Mu’cemu’l-Mekayisi’l-Luğa. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
• İbn Hacer, A. (h. 1379). Fethu’l-Bârî. Beyrut: Daru’l-Marife.
• İbn Manzur, E. F. C. M. (1997). Lisanu’l-Arab. Beyrut: Daru Sadr.
• İbn Manzur, E. F. C. M. (h. 1414). Lisanu’l–Arab. Beyrut: Daru Sadr.
• İbn Sîde, E. H. A. (2000). el-Muhkem ve’l-Muhîtü’l-Aʿzam. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
• İsfahânî, H. M. R. (2012). el-Müfredat fi Garibi’l–Kur’an: Kur’an Kavramları Sözlüğü. (Güneş A. ve Yolcu M.) Çıra Yayınları. Kadı İyaz, E. F. (2012). Kitâbü’ş-Şifâ bî Ta’rifi’l-Hukuki’l-Mustafa, Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
• Kebîsî, A. U (2017). Mevsûatü’l-Kelimeti ve Ehavêtihi fi’l-Kur’ani’l-Kerîm. Beyrut: Daru’l-Marife.
• Kefevî, E. B. (2012). el-Külliyyât. Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
• Keşmîrî, Enver (2005). Feyzu’l-Bârî ale Sahih-i Buhârî. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
• Kurtubî, A. Ö. (2012). el-Müfhim şerhu Sahîhi Müslim. Beyrut: Daru İbnu Kesîr.
• Kurtubî, M. A. (1964). el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur'ân. Kahire: Daru’l-Kitabi’l-Mısriyye.
• Marulcu, H. T. (2016). Bâtınî Te’vîl Bağlamında Şiî Takıyye Anlayışı –Ehl-i Sünnet Ve Şia Kelâmı Bağlamında Bir Değerlendirme–. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Yıl: 2016/1, Sayı: 36.
• Mustafa Derviş, M. A. (h. 1415), İ’rabu’l-Kur’an ve Beyânuhu. Beyrut. Nevevî, E. Z. Y. (1998). el-Minhac Şerhu Sahîh Müslim bin Haccâc. Beyrut: Daru’l-Marife.
• Önder, Ş. G. ve Yavuz, G. (2021). “Klasik Dönem Arap Dilcilerinin Yalan Kavramına İlişkin Tanımlarının Semiyotik Analizi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/2 (Aralık 2021). Bursa.
• Râzî, F. (1986). İsmetü'l-Enbiyâ. Kâhire: Mektebetü'l-Hanci.
• Râzî, F. (2020). Mefâtîhu’l-Ğayb. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Sekkâkî, E. Y. (2011). Miftâhu’l-ulûm (Tahkik: Abdülhamit Hindavî). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Teftâzânî, S. M. Ö. (2017). Muhtasaru’l-Meânî. İstanbul: Haşimi Yayınevi.
• Teftâzânî, S. M. Ö. (2019). el-Mutavvel: Belâgat İlimleri: Meânî (Z. Çelik Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Teftâzânî, S. M. Ö. (2020). el-Mutavvel: Belâgat İlimleri: Beyân-Bedî’ (Z. Çelik Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Uluman, G. (2019). Zü’l-ydeyn Hadisi: Tahric ve Tahlil (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Zebidi, M. M. H. (ty.). Tacu’l-Arus min Cevahiri’l-Kamus. Daru’l-Hidâye.