General Characteristics of Tradesmen in the Ottoman State and Some Determinations About the 18th Century Konya Tradesmen

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 305 - 321, 30.06.2021

Zafer Yıldırım

https://doi.org/10.38015/sbyy.947262

Öz

Osmanlı dönemi esnaf teşkilatı, son derece düzenli ve disiplinli bir yapıya sahipti. Bu durum birçok belgeyle de açıkça ortaya konulabilir. Zaman zaman ahilik, lonca, gedik gibi kavramlar kullanılsa da genel olarak yapının muhafaza edildiği görülmektedir. Yerel anlamda kadı’nın başkanlığında bir yönetim heyeti bulunur ve bunlar esnafla ilgili pek çok konuda kararlar alırlardı. Esnafın yetişme tarzı, çıraklıktan kalfalığa ve sonunda da ustalığa yükselme durumu da oldukça sıkı bir denetim ve eğitim sürecine tabiydi. Bu denetim süreci, esnafın fiyat politikasında da narh sistemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Esnafın Osmanlı seferlerine katkıda bulunduğu, orducu esnafı adı altında aktif görevler üstlendiği de görülmektedir. Kadim bir Türk-İslam şehri olan Konya, Osmanlı hâkimiyetine girdiği XV. Yüzyıldan itibaren Osmanlı kültürünün en önemli merkezlerinden biri haline gelmiştir. Konya’da esnaf teşkilatı, bu kültürün izlerini taşımakta ve Osmanlı Devleti’nin genel yapısına uygun bir tablo oluşturmaktaydı. XVIII. yüzyılda da bu durumun bazı istisnalar dışında korunduğu anlaşılmaktadır. Özellikle şer’iyye sicilleri bu hususla ilgili birçok belge içermektedir. Konya esnafı XVIII. yüzyılda teşkilat yapısını muhafaza etmiş, narh sistemini uygulamış, sefer zamanları orduya katkılarda bulunmuş, görev yaptığı çarşı ve dükkânlarla da sosyal hayatta önemli bir yer edinmiştir.
Bu çalışmada öncelikle Osmanlı esnafının genel özellikleri hakkında bilgiler verilecektir. Esnaf teşkilatının yöneticileri ve organizasyonu örneklerle ortaya koyulacaktır. Sonrasında ise Konya şehrinde XVIII. yüzyılda esnafın durumu, yönetim şekli belgeler ışığında sunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

osmanlı, konya, esnaf, ticaret

Osmanlı Devleti’nde Esnafın Genel Özellikleri ve XVIII. Yüzyıl Konya Esnafıyla İlgili Bazı Tespitler

Öz

Osmanlı dönemi esnaf teşkilatı, son derece düzenli ve disiplinli bir yapıya sahipti. Bu durum birçok belgeyle de açıkça ortaya konulabilir. Zaman zaman ahilik, lonca, gedik gibi kavramlar kullanılsa da genel olarak yapının muhafaza edildiği görülmektedir. Yerel anlamda kadı’nın başkanlığında bir yönetim heyeti bulunur ve bunlar esnafla ilgili pek çok konuda kararlar alırlardı. Esnafın yetişme tarzı, çıraklıktan kalfalığa ve sonunda da ustalığa yükselme durumu da oldukça sıkı bir denetim ve eğitim sürecine tabiydi. Bu denetim süreci, esnafın fiyat politikasında da narh sistemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Esnafın Osmanlı seferlerine katkıda bulunduğu, orducu esnafı adı altında aktif görevler üstlendiği de görülmektedir. Kadim bir Türk-İslam şehri olan Konya, Osmanlı hâkimiyetine girdiği XV. Yüzyıldan itibaren Osmanlı kültürünün en önemli merkezlerinden biri haline gelmiştir. Konya’da esnaf teşkilatı, bu kültürün izlerini taşımakta ve Osmanlı Devleti’nin genel yapısına uygun bir tablo oluşturmaktaydı. XVIII. yüzyılda da bu durumun bazı istisnalar dışında korunduğu anlaşılmaktadır. Özellikle şer’iyye sicilleri bu hususla ilgili birçok belge içermektedir. Konya esnafı XVIII. yüzyılda teşkilat yapısını muhafaza etmiş, narh sistemini uygulamış, sefer zamanları orduya katkılarda bulunmuş, görev yaptığı çarşı ve dükkânlarla da sosyal hayatta önemli bir yer edinmiştir.
Bu çalışmada öncelikle Osmanlı esnafının genel özellikleri hakkında bilgiler verilecektir. Esnaf teşkilatının yöneticileri ve organizasyonu örneklerle ortaya koyulacaktır. Sonrasında ise Konya şehrinde XVIII. yüzyılda esnafın durumu, yönetim şekli belgeler ışığında sunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

osmanlı, osmanlı, konya, konya, esnaf, esnaf, ticaret, ticaret

Kaynakça

• Akar, T. (2009). Osmanlı Kentinde Ticari Mekanlar. Tarih Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13), 267-292.
• Barkan, Ö. L. (1984). Osmanlı İmparatorluğu'nda Esnaf Cemiyetleri. İstanbul Üniversitesi İ.F.M.(1-4), 39-46.
• Baykara, T. (1990). Osmanlı Taşra Teşkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Berkes, N. (1970). 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi (Cilt II). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cerasi, M. (1999). Osmanlı Kenti. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çam, N. (1991). Arasta. DİA (Cilt 3, s. 335-336). içinde İstanbul.
• Çevik, M. (1986). Tam Metin Seyahatname (Cilt III-IV). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• D'ohsson. (tarih yok). 18. Yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Adetler. Tercüman 1001 Temel Eser.
• Ergenç, Ö. (1980). Birinci Uluslararası Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri. Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri. Ankara: Meteksan Limited Şirketi.
• Ergenç, Ö. (1995). XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
• Ergin, O. N. (1995). Mecelle-i Umur-ı Belediyye (Cilt I-II). İstanbul: İstanbul B.B. Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Genç, M. (2000). Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kala, A. (1995). Esnaf. A. Kala içinde, DİA (Cilt 11, s. 423-430). İstanbul.
• Kazıcı, Z. (2003). Osmanlı'da Toplum Yapısı. İstanbul: Bilge Yayınları.
• Küçükdağ, Y. (1989). Lale Devri'nde Konya. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• Mantran, R. (1990). 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul (Cilt I-II). Ankara: TTK Basımevi.
• Özkaya, Y. (2008). 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şahinalp, M. S., & Günal, V. (2012). Osmanlı Şehircilik Kültüründe Çarşı Sisteminin Lokasyon ve Çarşı İçi Kademelenme Yönünden Mekansal Analizi. Milli Folklör Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi(93), 149-168.
• Tabakoğlu, A. (2000). Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tuş, M. (2007). Sosyal ve Kültürel Açıdan Konya. Konya: Tablet Yayınları.
• Uysal, M. (2010). Tarihsel Süreçte Geleneksel Konya Çarşısı İçin Bir Mekansal Analiz. Milli Folklör Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi(86), 149-162.