İlk Dönem Mu’tezile Kelamında Zât-Sıfat İlişkisi -Sıfat, Mânâ ve Ahvâl Kavramları Üzerinden Bir Değerlendirme-

Yıl 2018, Sayı: 40, 235 - 249, 30.06.2018

Emre Köksal

Öz

Allah’ın
zâtı ve sıfatları arasındaki ilişki, kelamın ortaya çıktığı dönemde problematik
düzeyde ele alınan konuların başında gelmektedir. Zât-sıfat ilişkisi etrafında
gelişen ilk dönem dini yaklaşımların Allah’ın sıfatlarını anlama ve açıklama
yöntemlerini incelemek bu anlamda önem arz etmektedir. Ayrıca mu'tezilî
yaklaşımın geliştirdiği tanrı tasavvuru ve söz konusu tasavvurun insan
fiillerine tesiri dikkat çekmektedir. Bu çalışma ilk dönem Mu’tezile kelamının
zât-sıfat ilişkisini izah etmek için sıfat, mânâ ve ahvâl kavramlarını nasıl
içeriklendirdiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mu’tezile, zât-sıfat ilişkisi, sıfat, mânâ, ahvâl

Kaynakça

• Cuveynî, İmâmu’l-Haremeyn, Kitâbu’l-İrşâd, Tahkik: Muhammed Yusuf Musa, Mektebetu’1-Hâncî, Mısır 1950.
• Ebû Hanife, Numan b. Sabit, el-Fıkhu’l-Ebsat, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde, Çeviren: Mustafa Öz, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2015.
• Ebû Rîde, Muhammed Abdülhâdî, Min Şüyûhi’l-Mu’tezile İbrahim b. Seyyâr en-Nazzâm ve Ârâühü’l-Kelâmiyyetü’l-Felsefiyyetü, Dâru’n-Nedîm, Kahire 1989.
• el-Bağdâdî, el-Fark beyne’l-Fırak, Tahkik: Muhammed Osman el-Haşt, Mektebetu İbnî Sînâ, Kahire (tarih yok).
• el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Kitâbu Makâlâti’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfi’l-Musallîn, Tahkik: Hellmut Ritter, Franz Steiner Verlag Gmbh, Wiesbaden 1980.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne, I-V, Tahkik: Fâtıma Yûsuf el-Hıyemî, Müessesetü’r- Risâle, Beyrut 2004.
• en-Neşşâr, Ali Sâmî, Neş’etu’l-Fikri’l-Felsefî fi’l-İslam, I-III, Dâru’l-Maârif, Kahire (tarih yok).
• eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim, el-Milel ve’n-Nihal, I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1975.
• eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim, Nihâyetü’l-İkdâm fî İlmi’l-Kelâm, Tahkik: Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004.
• ez-Zînî, Muhammed Abdurrahim, Amr b. Ubeyd ve’l-Usûlu’l-Hamse, Dâru’l-Yakîn, Mısır 2010.
• ez-Zînî, Muhammed Abdurrahim, Ebu’l-Hüzeyl el-Allaf Ârâühü’l-Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye, Dâru’l-Yakîn, Mısır 2010.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-Fisal fî’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, I-III, Tahkîk: Ahmed Şemseddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1971.
• İrfan Abdülhamid, İslam’da İ’tikadî Mezhepler ve Akaid Esasları, Çeviren: Mustafa Saim Yeprem, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen Abdulcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Esedâbâdî, Şerhu’l-Usuli’l-hamse, Tahkik: Abdülkerim Osman, Mektebetü Vehbe, Kahire 1996.
• Koloğlu, Orhan Şener, Cübbâîler’in Kelâm Sistemi, İsam Yayınları, İstanbul 2011.
• Marulcu, Hasan Tevfik, İslâm Kelâmı Açısından Hıristiyan Tanrı Tasavvuru –Zât-Sıfat İlişkisi–, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Isparta 2009.
• Muhammed Ammara, Mutezile ve İnsan Özgürlüğü Sorunu, Çeviren: Vahdettin İnce, Ekin Yayınları, İstanbul 1998.
• Türcan, Galip, “Kelam Dilinin Kurgusal Niteliği –Din-Kelam İlişkisi ve Kelamda Kavramsal Soyutlamanın Zorunluluğu–”, İslami İlimler Dergisi, Sayı: 1-2, (basım yeri yok) 2009.
• Watt, W. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, Çeviren: Ethem Ruhi Fığlalı, Sarkaç Yayınları, Ankara 2010.
• Wolfson, H. Ausrtyn, Kelâm Felsefeleri, Çeviren: Kasım Turhan, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2001.