Malazgirt Meydan Muharebesi Öncesi Bizans-Fâtımî İlişkileri ve Savaşa Etkileri

Yıl 2023, Sayı: 8, 22 - 39, 31.12.2023

Mehmet Şimşir

https://doi.org/10.47702/sema.2023.29

Öz

Malazgirt Meydan Muharebesi, tarihinin dönüm noktalarından biridir. Bu muharebe, o gün dünyanın merkezi olan topraklar, toplumlar ve devletler için büyük değişimler ortaya çıkarmış, kendisinden sonraki zamanları siyasî, sosyal, ekonomik ve kültür-medeniyet alanlarında etkilemiştir. Bu sebeple Malazgirt Meydan Muharebesi birçok araştırmaya konu edilmiştir. Ancak bu araştırmalar, daha çok savaş süreci ve sonuçları üzerinde yoğunlaşmıştır. Araştırmalarda savaş öncesi Bizans imparatorluğu ile Fâtımî devletinin muhtemel ittifakları ve planları yeterince irdelenmemiştir. Oysa savaş öncesinde yaşanan bazı hadiseler o dönemde Bizans ile Fâtimî arasında gizli bir ittifak ve ciddi bir planın olduğunu göstermektedir. Bizans imparatorluğu planın başarıya ulaşması için antlaşmayı gizli tutmuştur. Fâtımî devleti ise Müslümanlar nezdinde prestij kaybına uğramama adına ittifakın duyulmasını istememiştir. Onların bu tutumları ittifakın ve antlaşmanın tarihî vesikalara yansımasına engel olmuştur. Ancak temel İslâm tarihi kaynakları, Selçuklu, Bizans ve Fâtımî devletleri ile Malazgirt Meydan Muharebesi konusunda yerli ve Batılı yazarların temel ve çağdaş eserlerinde aktarılan bilgiler, savaş öncesinde bu iki devletin arasında bir ittifak ve antlaşma gerçekleştiğine işaret etmektedir. Bu nedenle çalışmada Malazgirt Meydan Muharebesi’nin hemen öncesinde Bizans ile Fâtımî devletleri arasındaki ilişkiler ve savaşa etkileri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu, Bizans, Fâtımî, Malazgirt, Alp Arslan

Byzantıne-Fatımı Relatıons Before the Battle of Malazgırt and Its Effects to the War

Öz

The Battle of Manzikert is one of the turning points of history. This war brought about great changes for the lands, societies and states that were the center of the world at that day and affected the times after it in the fields of political, social, economic and culture-civilization. For this reason, the Battle of Manzikert has been the subject of many researches. However, these researches are mainly focused on the historical process, development and consequences of the war. The possible alliances and plans of the pre-war Byzantine empire and the Fatimid state have not been adequately examined in the researches. However, some events before the war show that there was a secret alliance and a serious plan between Byzantium and Fatimid at that time. The Byzantine Empire kept the treaty secret in order for the plan to succeed. The Fatimid state, on the other hand, did not want the alliance to be heard in order not to suffer a loss of prestige among Muslims. Their attitudes prevented the alliance and treaty from being reflected in historical documents. However, the basic Islamic historical sources, the Seljuk, Byzantine and Fatimid states and the information conveyed in the basic and contemporary works of local and Western writers about the Battle of Manzikert indicate that an alliance and treaty took place between these two states before the war. For this reason, the study focused on the relations between the Byzantine and Fatimid states just before the Battle of Manzikert and its impact on the war.

Anahtar Kelimeler

Seljuk, Byzantine, Fatimid, Manzikert, Alp Arslan

Kaynakça

• Abu’l-Farac. Abu’l-Farac Tarihi. çev. Ö.R.Doğrul. Ankara: TTK, 1987.
• Agacanov, Sergey Grigoreviç. Selçuklular. çev. E.N.Necef-A.R.Annaberdiyev. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Mısır, 1313.
• Ahmed b. Mahmud. Selçuknâme. haz. Erdoğan Merçil. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2011.
• Antakî, Yahya b. Said. Tarihu’l-Antakî. ed. Ö.A.Tedmüri. Trablus: Gross Press, 1990.
• Ataurrahim, Muhammed. Bir İslâm Peygamberi Hz. İsa. çev. Kürşat Demirci. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
• Ayönü, Yusuf. “Bizans Ordusunda Ücretli Türk Askerler(XI-XII. Yüzyıllar)”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 25/1(2009), 53-69.
• Azîmî, Ebû Abdillâh Muhammed. Azîmî Tarihi. haz. Ali Sevim. Ankara: TTK, 1988.
• Bailly, Auguste. Bizans Tarihi. çev. Haluk Şaman. İstanbul: Tercüman Yayınları, ts.
• Bayet, Albert. Dine Karşı Düşüncenin Tarihi. çev. Cemal Süreyya. İstanbul: Varlık Yayınları, 1970.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Câmi‘u’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tarihu’l-kebîr. Mısır, ts.
• Bündârî, Kıvâmüddîn. Zübdetü’n-nusra ve nuhbetu’l-usra. haz. Kıvâmüddin Burslan. İstanbul: Maarif Matbaası, 1943.
• Cahen, Claude. “İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı”. çev. Zeynep Kerman. Türkiyat Mecmuası 17/0(1972), 77-100.
• Cahen, Claude. Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi. çev. Y.Yücel-B.Yediyıldız. Ankara: TTK, 1988.
• Çağatay, Neşet. “Fâtımîler Devleti’nin Kuruluşu ve Akideleri”. AÜİF Dergisi 7/1(1960), 63-77.
• Çelik, Aydın. Fâtımîler Devleti Tarihi(909-1171). Ankara: TTK, 2018.
• Çelik, Aydın. “Fâtımîler Devleti’nin Kuruluşu”. FÜSB Dergisi 15/2(2005), 433-453.
• Çelik, Mehmet. Süryani Kilisesi Tarihi I. İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1997.
• Daşravî, Ferhat. el-Hilâfetü’l-Fâtımiyye bi’l-Mağrib. ed. H. es-Sâhilî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Davies, Norman. Avrupa Tarihi. çev. M.A.Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi, 2006.
• Demirkent, Işın. “Haçlı Seferleri Düşüncesinin Doğuşu ve Gelişimi”. İÜEF Tarih Dergisi 0/35(1994), 65-78.
• Diehl, Charles. Bizans İmparatorluğu’nun Tarihi. çev. A.G.Bozkurt. İstanbul: İlgi Yayınları, 2006.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Hıristiyanların Bölünme Sürecine Genel Bir Bakış”. AÜİF Dergisi 41/1(2000), 309-325.
• Eyice, Semavi. Malazgirt Savaşını Kaybeden IV.Romanos Diogenes(1068-1071). Ankara: TTK, 1971.
• Eymen Fûad Seyyîd. ed-Devletu’l-Fâtımîyye. Kahire: Heyetü’l-Mısrıyye, 2007.
• Ahbâru’d-devleti’s-Selçukiyye. haz. F.Sümer-A.Sevim. Ankara: TTK, 1988.
• Gibbon, Edward. Roma İmparatorluğunun Gerileyişi ve Çöküşü Tarihi. çev. Asım Baltacıgil. İstanbul: Tuba Matbaacılık, 1988.
• Günaltay, Şemseddin. İslâm Dünyasının İnhitatı Sebebi Selçuk İstilası mıdır? İstanbul: TTK, 1943.
• Gündüz, Şemseddin. Yaşayan Dünya Dinleri. DİB Yayınları, 2010.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek. Riyad, ts.
• Hamdani, Abbas. “A Possible Fâtımıd Background to the Battle of Manzıkert”. Tarih Araştırmaları Dergisi 0/10(1968), 1-39.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvînî. Tarih-i Güzide. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK, 2018.
• Hasan İbrahim Hasan. Tarihu’d-Devleti’l-Fâtımiyyefi’l-Mağrib ve Mısr ve Suriye ve bilâdi’l-Arab. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1981.
• Heinz Halm. The Empire of the Mahdi, the Rise of the Fatimids. çev. M.Bonner. New York-Köln: Leiden, 1996.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen. Mecmau‘z-zevâid. Beyrut: Dâru’l-Kitâb, 1967.
• Hüseyin Ali. “Fâtımî-Bizans Siyasî İlişkileri(971-1069)”. ATAD 6/1(2022), 4-21.
• Imâdüddin İdris. ‘Uyûnu’l-ahbâr. thk. M.Gâlib. Beyrut, 1974.
• Ioannes Zonaras. Tarihlerin Özeti. çev. Bilge Umar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat, 2008.
• İbn Haldûn. Mukaddime. Beyrut, 1967.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Hidâyetü’l-hayâra fî ecvibeti’l-Yehûdi ve’n-Nasârâ. Kahire, 1987.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İmâmüddin. el-Bidâye ve’n-nihâye. çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2000.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kahire. Kahire: Dâru’l-Kütüb, 1963.
• İbnü’d-Devâdârî. Kenzü’d-dürer ve câmiuʿl-gurer. haz. F.Sümer-A.Sevim. Ankara: TTK, 1988.
• İbnü’l-Adîm. Bugyetü’t-taleb fi tarihi’l-Haleb. haz. Ali Sevim. Ankara: TTK, 1989.
• İbnü’l-Adîm. Zübdetü’l-Haleb min tarihi Haleb. haz. Ali Sevim. Ankara: TTK, 2014.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fi tarihi’l-ümem’de Selçuklular. haz. Ali Sevim. Ankara: TTK, 2014.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen. el-Kâmil fi’t-tarih. çev. Abdullah Köşe. İstanbul: Bahar Yayınları, 1986.
• İbnü’l-Kalânisî. Zeylü tarih-i Dımeşk. thk. Süheyl Zekkâr. Dımeşk, 1983.
• İbnü’l-Verdî. Tarih-u İbnü’l-Verdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Kâdî Nu‘mân. Risâletü iftitâhi’d-da‘ve. thk. Vedad el-Kâdî. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1970.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2013.
• Makrîzî, Ebû Muhammed. İttiâzu’l-hunefâ bi ahbâri’l-eimmeti’l-Fâtımiyyîne’l-Hulefâ. Kahire: el-Meclisü’l-Ala, 1971.
• Merçil, Erdoğan. “Büveyhîler”. DİA. 6/496-500. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Merçil, Erdoğan. Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: İÜEF Yayınları, 1985.
• Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasan. Mürûcü’z-zeheb ve meâdînü’l-cevher. thk. M.M.Kumeyha. Beyrut, 1986.
• Mikhael Attaleiates. Tarih. çev. Bilge Umar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat, 2008.
• Mikhail Psellos. Khronographia. çev. Işın Demirkent. Ankara: TTK, 1992.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah. Câmiü‘d-düvel. çev. Ali Öngül. İzmir: Akademi Kitabevi, 2000.
• Nikephoros Bryennios. Tarihin Özü. çev. Bilge Umar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat, 2008.
• Nizâmülmülk. Siyâsetnâme. haz. M.A.Köymen. Ankara: TTK, 2013.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK, 2011.
• Piyadeoğlu, Cihan. Sultan Alp Arslan. İstanbul: Kronik Yayınları, 2020.
• Ponting, Clive. Dünya Tarihi. çev. E.B.Özbilen. İstanbul: Alfa Yayınları, 2011.
• Râvendî. Râhatu’s-sudûr ve âyetü’s-sürûr. çev. Ahmet Ateş. Ankara: TTK, 2020.
• Sadruddin el-Hüseynî. Ahbâru’d-devleti’s-Selçukiye. çev. Necati Lügal. Ankara: TTK, 1943.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Isparta: Kardelen Kitabevi, 1999.
• Scognamilla, Giovanni. Medeniyetler Çatışmasında Batının İnanç Temelleri. İstanbul: Kara Kutu Yayınları, 2003.
• Sevim, Ali-Erdoğan, Merçil. Selçuklu Devletleri Tarihi. Ankara: TTK, 1995.
• Seyyid, Eymen Fuâd. “Fâtımîler”. DİA. 12/228-237. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mirʿâtü’z-zaman fî tarihi’l-âyan’da Selçuklular. haz. Ali Sevim. Ankara: TTK, 2011.
• Surûr, Cemaleddin. Siyâsetu’l-Fâtımîyyîn. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1994.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar. Ankara: DTCF Yayınları, 1972.
• Şehristânî. el-Milel ve’n-nihal. thk. M.F.Bedrân. Kahire, 1947.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerir. Tarihu’r-rüsul ve’l-mulûk. thk. M.J.De Goeje. 15 Cilt. Leiden, 1898.
• Tokuş, Ömer. “Fâtımîler ile Sicilya ve Güney İtalya arasındaki münasebetler”. Tarih Dergisi 59/1(2014), 27-55.
• Urfalı Mateos. Vekayi-Nâme(952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli(1136-1162). çev. H.D.Andreasyan. Ankara: TTK, 2000.
• Vasiliev, Aleksander. Bizans İmparatorluğu Tarihi I. çev. A.M.Mansel. Ankara: Maarif Matbaası, 1943.
• Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed. Tarihu’l-Ya‘kûbî. thk. M.Th.Houtsma. Leiden, 1883.
• Yazıcı, Nesimi. İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Yazılıtaş, Nihat. Fâtımî Devletinde Türkler. Ankara: TTK, 2009.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed. Düvelü’l-İslâm. Beyrut: Dâru Sâdır, 1985.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed. Tarihu’l-İslâm. thk. Ö.A.Tedmüri. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1993.