İBN HALDUN'DA ERDEMLİ YÖNETİM OLARAK DİNİ SİYASETİN İMKÂNSIZLIĞI

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 4, 463 - 478, 31.12.2023

Zeynel Abidin Kılınç

Öz

Erdemli yönetim arayışı siyaset felsefesinin kadim konularındandır. Birçok siyaset felsefecisi erdemli yönetimin mümkün olup olmadığı, mümkünse şatlarının neler olduğu ve devamlılığının sağlanıp sağlanamayacağı sorularına cevap aramıştır. Bu çalışmada, erdemli yönetim konusuna İbn Haldun’un yaklaşımı incelenmiştir. Mukaddime’de riyaset, tabiî mülk, siyasi mülk (aklî siyaset), dini siyaset (hilafet) ve siyaset-i medeniyye (siyasal ütopya) olmak üzere beş farklı siyasal yönetim biçimini değerlendiren İbn Haldun, tabiî mülkü, yöneticinin keyfî eğilimlerine hizmet eden despotik bir yönetim olduğu için tümüyle kötü kabul eder. Siyaset-i medeniyyeyi gerçekçi olmadığı gerekçesiyle reddeder. Bedevi topluma özgü riyaseti ve bazı hadari toplumlarda ortaya çıkan yasaya bağlı aklî siyaseti, toplumun dünyevi menfaatine hizmet ettikleri için genel anlamda iyi yönetimler olarak görmekle birlikte gerçek anlamda erdemli saymaz. İbn Haldun’a göre, vahyin rehberliğinde insanın hem dünyevi hem de uhrevi mutluluğunu sağlamak üzere toplumu yönettiği için “hâlis adaleti” gerçekleştirebilen gerçek anlamda tek erdemli yönetim dini siyasettir. Öte yandan, İbn Haldun dini siyasetin sadece Asrı Saadet’te Hz. Peygamber’in rehberliğinde istisna olarak gerçekleştiğini ve hadari toplumda tekrarlanamayacağını söyler. O’na göre, erdemli yönetimin gerçekleşmesi sadece o dönemde bir araya gelen belirli şartların ürünüdür ve bu şartlar hadari toplumda tekrarlanamayacağı için artık erdemli yönetim imkânsızdır. İbn Haldun’un, erdemli yönetimin tekrarlanmasının imkânsız olduğu görüşü insan doğası anlayışı ve bedevi ve hadari toplumların mahiyetine dair düşünceleri dikkate alındığında açıklığa kavuşur.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, Erdemli Yönetim, Dini Siyaset, Bedevi Toplum, Hadari toplum

Kaynakça

• ARSLAN, A. (2014). İbni Haldun. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• BOZARSLAN, H. (2016). Lüks ve Şiddet: İbn Haldun’da Tahakküm ve Direniş. Çev. Melike I. Durmaz. İstanbul: İletişim Yayınları.
• CÂBİRİ, M. Â. (2020). İbn Haldun’un Düşüncesi: Asabiyet ve Devlet. Çev. Muhammet Çelik. İstanbul: Mana Yayınları.
• CANATAN, K. (2019). İbn Haldun: Batı Dışı Bir Sosyal Bilim İmkânı. İstanbul: Pınar Yayınları.
• CHAABANI, H. (2012). “Insights on the history of Anthropology: its emergence in the wider Middle East before it existed as a discipline.” International Journal of Modern Anthropology, 5: 80-87.
• ÇİFTÇİ, A. ve YILMAZ, N. (2013). “İbn Haldun’un Siyaset Teorisi ve Siyasal Sistem Sınıflandırması.” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 8/7: 83-93.
• DALE, S. F. (2018). Marakeş’in Portakal Ağaçları: İbn Haldun ve İnsan Bilimi. Çev. Ayşecan Ay ve Canan Coşkan. İstanbul: Say.
• DHAOUADI, M. (2008). “The Forgotten Concept of Human Nature in Khaldunian Studies.” Asian Journal of Social Science, 36 (3/4): 571-589.
• ERGÜL, E. (2021). “İbn Haldun’un Temel Kavramlarının Devlet Teorisi Işığında Çevirisi.” Ombudsman Akademik, 8(15): 43-81.
• FROMHERZ, A. J. (2018). İbn Haldun: Hayatı ve Dönemi. Çev. Yusuf Selman İnanç. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• GILLIN, J. L. (2019). “The Origin of Democracy”, American Journal of Sociology, 24(6): 704-714.
• HASSAN, Ü. (2019). İbn Haldun: Metodu ve Siyaset Teorisi. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İBN HALDUN. (2018). Mukaddime. Haz. Süleyman Uludağ. 16. Basım, İstanbul: Dergah Yayınları.
• İNALCIK, H. (2000) “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri” Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayınları, ss. 259-271.
• KORKUT, Ş. (2006). “İbn Haldûn’un “es-Siyâsetü’l-medeniyye” Teorisini Eleştirisi.” İslâm Araştırmaları Dergisi, 15: 115-140.
• LACOSTE, Y. (2012). İbni Haldun: Tarih Biliminin Doğuşu. Çev. Mehmet Sert. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• LEWIS, B. (1988). The Political Language of Islam. Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları.
• MACHETTO, C. M. (2022). “İktidarın Antropoljisi ve Devletin Soykütüğü: Deleuze ve Guattari, İbn Haldûn ve Clastres’in Okuyucuları.” "Anthropologie du pouvoir et généalogie de l’État. Deleuze et Guattari, lecteurs d’Ibn Khaldûn et de Clastres." Çev. Ergin Ergül. Ombudsman Akademik, 9(17): 13-41.
• PISEV, M. (2019). “Anthropological Aspects of Ibn Khaldun’s Muqaddimah: A Critical Examination.” Bérose - Encyclopédie internationale des histoires de l'anthropologie.
• PUTNAM, R. D. (1993). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy. Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları.
• SAĞSÖZ, O. (2018). İbn Haldun’un Mukaddime’sinde Maişet Yolları. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• ULUDAĞ, S. (2018). “Giriş: İbn Haldun ve Mukaddime.” Mukaddime. İstanbul: Dergah Yayınları, ss. 133-154.
• ULUDAĞ. S. (2013). İbn Haldun: Hayatı, Eserleri, Fikirleri. Ankara: Harf Yayınları