Buhârî’nin “Kâle Ba’du’n-Nâs” İfadesi İle İlgili Tartışmalar ve Bu İfadenin Yer Aldığı Konular

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 1, 31 - 64, 16.10.2016

Hamit Sevgil

Öz

Buhârî, fıkıh konularına göre tasnife tabi tuttuğu ‘el-Câmiu’s-Sahîh’ adlı
eserinde, on dört meselede yirmi beş defa, bazı insanlar dedi ki... (kâle
ba’du’n-nâs) ifadesini kullanarak karşıt görüştekilere itirazını dile getirmiştir. Buhârî’nin, bu kapalı ifadeyle Ebû Hanîfe’yi kastettiği yönünde yaygın
bir kanaat hâsıl olmuş, ayrıca bu ifadenin küçük düşürücü bir tutum olduğu algısı hâkim olmuştur. Bu nedenle bazı Hanefî âlimleri ile Buhârî’yi
destekleyenler arasında günümüze dek süren canlı tartışmalar yaşanmıştır. Bu makalede, el-Câmiu’s-Sahîh’te yer alan bazı insanlar dedi ki... (kâle
ba’du’n-nâs) ifadesi ile ilgili yapılan tartışmalar üzerinde durulacak, ayrıca
bu ifadelerin yer aldığı konulara da değinilerek bu ifadeden kimin ya da
kimlerin kastedilmiş olabileceği tespit edilmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Buhârî, Ebû Hanîfe, Kâle Ba’du’n-Nâs

Kaynakça

• Abdülmecîd, Abdülmecîd Mahmûd, “el-İtticâhâtu’l-Fıkhiyye ‘inde Ashâbi’l-Hadîs fi’l-Karni’s-Sâlisi’l-Hicrî”, (Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî, 1399/1979). ‘Arâr Hüseynî, Muhammed ‘Usâm, “İthâfu’l-Kârî bi Ma’rifeti Cuhûdi ve A’mâli’l- ‘Ulemâi ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî”, (Dimeşk: el-Yemâme li’t-Tibâ’eti ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1407/1987). Aynî, Bedruddîn Muhammed b. Ahmed, “Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l- Buhârî, I-XXV”, Thk. Abdullâh Mahmûd Muhammed ‘Umer, (Beyrut: Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, 1421/2001). el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye I-XII, (Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1400/1980). Azîmâbâdî, Ebû’t-Tayyib Şemsu’l-Hakk, “Ref ’u’l-İltibâs ‘an Ba’di’n-Nâs”, (Kahire: Dâru’s-Sahve, 1395/1975). Bâbertî, Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed Ekmeluddîn, “en-Nüketu’z-Zarîfe fî Tercîhi Mezhebi Ebî Hanîfe”, (İstanbul: Ayasofya Süleymaniye Kütüphanesi, 1384). Bardakoğlu, Ali, “Buhârî’nin Hukukçuluğu”, (Kayseri: Büyük Türk-İslam Bilgini Buhârî –Uluslararası Sempozyum-, 1996). “Hibe”, DİA, (Ankara:, TDV, 1998). Buhârî, Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm b. el-Muğîre, “el-Câmiu’l- Müsnedu’sSahîhu’l-Muhtasar min Umûri Resûliillâh (s.a.s.) ve Sünenihi ve EyyâmihisSahîh I-IX”, Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en- Nâsır, (Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422). “et-Târîhu’s-Sağîr I-II”, (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1406/1986). “et-Târîhu’l-Kebîr I-XII”, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1407/1986). Cürcânî, Alî b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf, “Mu’cemu’t-Ta’rîfât”, Thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî, (Kâhire: Dâru’l-Fadîle, 2004). Dönmez, İbrâhim Kâfi, “Şüf ’a”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara 2010. Ebû Zehre, Muhammed, “Ebû Hanîfe Hayâtuhû ve Asruhû-Ârâuhû ve Fıkhuhû”, (Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1340). Erdoğan, Mehmet, “Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü”, (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013). Ferrâ,’Kadî Ebû’l-Hüseyn Muhamed b. Ebî Ya’lâ, “Tabakatu’l-Henâbile I-II”, Thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-‘Useymîn, (Mekke: Câmiu Ümmi’lKurâ, 1419). Ğuneymî, Abdulğanî, “Keşfu’l-İltibâs ‘ammâ Evradehu’l-İmâmi’l-Buhârî ‘alâ Ba’di’n-Nâs”, (Haleb: Mektebu’l-Metbû’âti’l-İslâmiyye, 1414/1993). Hüseynî, Abdülmecîd Hâşim, “el-İmâmu’l-Buhârî Fakîhen ve Muhaddisen”, (Kahire: Mısru’l-Arabiyye li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, t.y.). İbn Âbidîn, Muhammed Emîn, “Reddu’l-Muhtâr ‘alâ Dürri’l-Muhtâr Şerhi Tenvîri’l-Ebsâr I-XII”, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415/1994). İbn Battâl, Ebu’l-Hüseyn Alî b. Halef b. Abdulmelik, “Şerhu Sahîhi’l-Buhârî IX”, (Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, t.y.). İbn Ebi’l-İzz, Sadruddîn Alî b. Muhammed el-Hanefî, “el-İttiba’”, (Lahor: Mektebetu’s-Selefiyye, 1985). İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Alî, “Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî I-XIII”, (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379). İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed, “el-Muğnî I-XV”, Thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî ve Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, (Riyad: Dâru Âlemi’l-Kutub, 1406/1986). İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, “Bidâyetu’l-Müctehid ve Nihâyetu’l-Muhtasid I-II”, (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1402/1982). İbnu’l- Mulakkın, Sirâcuddîn Ebû Hafs ‘Umer b. Ahmed el-Ensârî, “et-Tevdîh li Şerhi Câmii’s-Sahîh I-XXXVI”, (Beyrût: Dâru’n-Nevâdir, 1429/2008). Kandehlevî, Muhammed Zekeriyya b. Yahya, “el-Ebvâb ve’t-Terâcim li Sahîhi’lBuhârî I-VI”, Thk. Veliyyuddîn b. Takiyyuddîn en-Nedvâ, (Beyrut: Dâru’lBeşâiri’l-İslâmiyye, 1433/2012). Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs, “ez-Zehîre I-XIV”, (Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’lİslâmî, 1994). Kâsânî, Alâaddîn Ebûbekr b. Mes’ûd, “Bedâi’u’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’ I-X”, (Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1406/1986). Kâsımî, Muhammed Cemâluddîn, “Hayâtu’l-Buhârî”, (Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1412/1992). Keşmîrî, Muhammed Enver, “Feydu’l-Bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî I-VI”, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005). Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî, “el-Kevâkibu’dDerârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî I-XXV”, (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’lArabî, 1401/1981). Kudûrî, Ebû’l- Huseyn Ahmed b. Muhammed el-Bağdâdî, “Muhtasaru’l-Kudûrî”, (Beyrut: Müessesetu’r- Reyyân, 1426/2005). Kureşî, Muhyuddîn Abdülkâdir b. Ebi’l-Vefâ, “el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’lHanefiyye I-V”, (Kahire: Dâru Hecr, 1413/1993). Makdisî, Bahâuddîn Abdurrahmân b. İbrâhîm, “el-‘Udde Şerhu’l-Umde”, Thk. Hâlid Muhemmed Muharrem, (Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1417/1997). Mâverdî, Ebû’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb, “el- Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhi’lİmâmi’ş-Şâfiî I-XVIII”, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1414/1994). Ruheybânî, Mustafa es-Suyûtî, “Metâlibu Uli’n-Nuhâ fî Şerhi Ğâyeti’l-Müntehâ I-VI”, (Dimeşk: el-Mektebu’l-İslâmî, 1961). Sahnûn, Saîd et-Tenûhî, “el-Müdevvenetü’l-Kübrâ I-IV”, (Beyrut: Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, 1415/1994). Serahsî, Şemsuddîn, “el-Mebsût I-XXX”, (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1409/1989). Sevgili, Hamit, “İmâm Buhârî’nin Fıkıh Anlayışı”, (Diyarbakır: Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2015). Sindî, Muhammed b. Abdulhâdî, “Hâşiyetu’s-Sindî ala Sahîhi’l-Buhârî I-IV”, (Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.). Şeyhîzâde, Abdurrahmân b. Muhammed b. Süleymân, “Mecme’u’l-Enhur fî Şerhi Multaka’l-Ebhur I-IV”, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1998). Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. el-Hatîb, “Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Ma’âni Alfâzi’l- Minhâc I-IV”, (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1418/1997). Tahavî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme, “Muhtasaru’t-Tahavî”, Thk. Ebû’l- Vefâ el-Afğânî, (Haydarâbâd: İhyâu’l-Ma’ârifi’n-Nu’mâniyye, t.y.). Zekeriyyâ el-Ensârî, Şeyhu’l-İslâm Ebû Yahyâ, “Minhetu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’lBuhârî I-X”, Thk. Süleymân b. Derî’ el-Âzimî, (Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1426/2005).