KUR’ÂN’DA ZAMANA YAPILAN YEMİNLERİN OLGUYLA İLİŞKİSİ

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2, 215 - 256, 31.12.2017

Faruk Özdemir

https://doi.org/10.30561/sinopusd.363609

Öz

Yüce Allah Kur’ân-ı Kerîm’in birçok yerinde
muhtelif varlıklara yemin etmektedir. Hatta O, Kur’ân’daki on yedi sûreye
yeminle başlamakta ve daha başlangıçta muhatapların dikkatlerini
cezbetmektedir. Bu yeminlerin bazısında Cenâb-ı Hak kendi zatına, peygambere,
Kur’ân’a, meleklere, kıyâmet gününe, semâ, necm, şems ve kamer
gibi kâinatta ve tabiatta bulunan mühim varlıklara yemin etmektedir. Söz konusu
yeminler içerisinde yüce Allah’ın, leyl/gece, nehâr/gündüz, duhâ,
‘asr, fecr, subh/sabah ve yevm/gün gibi zamana
taalluk eden bazı kavramlara da yemin ettiği dikkat çekmektedir. Allah Teâlâ
bunlara niçin yemin etmektedir? Kendilerine yemin edilen zamanların mekânla
nasıl bir bağı ya da bağlantısı vardır? Başka bir ifadeyle Allah’ın Kur’ân’da kendilerine
kasem ettiği zaman ifadelerine yemin etmesinin hikmeti ve olguyla ya da mekânla
ilişkisi nedir? İşte bu makalede, tüm bu sorulara cevap bulunmaya çalışılmış;
muhtelif zamanlara yapılan yeminlerin mekânla ilişkileri irdelenmiştir. Ve
neticede görülmüştür ki Allah söz konusu zamanlara, ilgili zamanlarda, mekânda
meydana gelecek bir takım önemli iş, fiil ya da hadiseler nedeniyle yemin
etmektedir. Dolayısıyla Allah’ın Kur’ân’da bazı zaman kavramlarına yemin
etmesi, yemin edilen zamanların mekânla sıkı ilişkilerinden bağımsız değildir
ve Kur’ân’daki yemin ifadelerinin maksad-ı ilâhîye uygun olarak
anlaşılması bakımından bu noktanın dikkate alınması önem arz etmektedir.  

Anahtar Kelimeler

Yemin, Zaman, Mekân, Kur’ân, Aksâmü’l-Kur’ân

Kaynakça

• ‘Aynî, Bedruddîn el-Hanefî, ‘Umdetü’l-kârî şerhu sahîhi’l-Buhârî, yy., 1427/2006.
• Abd b. Humeyd, b. Nasr Ebû Muhammed el-Kissî, el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd, (Thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmirâî-Mahmûd Muhammed Halîl es-Sa’îdî), Mektebetü’s-Sünne, 1. Bsk., Kâhire 1408/1988.
• Abdu’l-Bâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, Çağrı Yay., İstanbul 1411/1990.
• Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî b. Mûsâ Ebû Bekir el-Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, (Thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ), Mektebetü Dâru’l-Bâz, Mekke 1414/1994.
• Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmâm Ahmed İbn Hanbel, (Thk. Şu’ayb el-Arnaûd vd.), Müessesetu’r-Risâle, 1. Bsk., Beyrût 1416/1995.
• Âlûsî, Ebu’l-Fazl Şihâbu’d-Dîn es-Seyyid Mahmûd el-Âlûsî el-Bağdâdî, Rûhu’l-me’ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-sebi’l-mesânî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût-Lübnân ty.
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Nşr., İstanbul, ty.
• Bagavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd, Me’âlimu’t-tenzîl, (Thk. Muhammed Abdullâh en-Nemir vd.), Dâru Tayyibe, 1. Bsk., Riyâd 1409.
• Beydâvî, Nâsuriddîn Ebi’l-Hayr Abdillâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî eş-Şâfiî, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, (Haz. Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. Bsk., Beyrût-Lübnân ty.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı yay., 2. Bsk., İstanbul 1412/1992.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, TDV Yayınları, Ankara 2014.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye, (Thk. Ahmed Abdu’l-Gafûr Attâr), Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 3. Bsk., Beyrût 1404/1984.
• Coşkun, Muhammed, “Aksâmu’l-Kur’ân”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, Sayı: 46, ss. 37-68.
• Çil, Ayşe Ünal, “Kur’an’da Zaman Kavramı”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2011, Cilt: IX, Sayı: 1, ss. 335-364.
• Deliser, Bilâl, “Kur’ân’da Zaman İle İlgili Kavramlar”, Toplum Bilimleri Dergisi, 2014, Cilt: VIII, Sayı: 15, ss. 303-320.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü, MÜİFV Yayınları, 45. Bsk., İstanbul 2015.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî, es-Sünen, Çağrı Yay., 2. Bsk., İstanbul 1992.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, el-Bahru’l-muhît, (Thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Mu’avvaz), Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Bsk., Beyrût-Lübnân 1413/1993.
• Ebu’s-Suûd, Kâdı’l-Kudâd b. Muhammed el-İmâdî e-Hanefî, İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm, (Thk. Abdulkâdir Ahmed Atâ), Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hadîsiyye, Riyâd ty.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’l-luga, (Thk. Ahmed Abdul’alîm el-Berdûnî), ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, ty.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Me’âni’l-Kur’ân, Âlimü’l-Kütüb, 3. Bsk., Beyrût 1403/1983.
• Fîrûzâbâdî, Mecdü’d-Dîn Muhammed b. Ya’kûb eş-Şîrâzî, el-Kâmûsu’l-muhîd, el-Heyetü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kütüb, yy., 1398/1978.
• Halil b. Ahmed, el-Ferâhîdî, Kitâbü’l-‘ayn, (Thk. Abdu’l-Hamîd Hindâvî), Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrût-Lübnân 1424/2003.
• Hârûn b. Mûsâ, el-Kârî, el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, (Thk. Hâtim Sâlih ez-Zâmin), Vizâratu’s-Sekâfe ve’l-İ’lâm Dâiretu’l-Âsâr ve’t-Türâs, Bağdât 1409/1988.
• Hâzin, Alâuddîn Ali b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî, Lübâbu’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl, Dâru’l-Fikr, Beyrût-Lübnân 1399/1979.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyye, Tûnus 1984.
• İbn Atiyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdilhakk, el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz, (Thk. Komisyon), Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye, 2. Bsk., Katar 1428/2007.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen el-Ezdî, Cemheretu’l-luga, Remzî Münîr Ba’lebekî, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrût-Lübnân, 1987.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân er-Râzî, Tefsîru İbn Ebî Hâtim, (Thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib), el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Sayda, ty.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Makâyîsu’l-luga, (Thk. Abdu’s-Selâm Muhammed Hârûn), Dâru’l-Fikr, yy., ty.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed Ebû Hâtim et-Temîmî el-Bustî, Sahîhu İbn Hibbân, (Thk. Şu’ayb el-Arnaûd), Müessesetü’r-Risâle, 2. Bsk., Beyrût 1414/1993.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb, et-Tibyân fî eymâni’l-Kur’ân (aksâmi’l-Kur’ân), (Thk. Abdullâh b. Sâlim el-Batâtî), Dâru ‘Âlimi’l-Fevâid, yy., ty.
• İbn Kesîr, İmâddu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâîl ed-Dimeşkî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm, (Thk. Mustafâ es-Seyyid Muhammed vd.), Mektebetu’l-Evlâd eş-Şeyh li’t-Turâs, 1. Bsk., Kâhire 1421/2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen, Çağrı yay., İstanbul 1992.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, (Thk. Emîn Muhammed Abdulvehhâb ve Muhammed es-Sâdık el-‘Ubeydî), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Bsk., Beyrût-Lübnân 1419/1999.
• İbnu’l-‘Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullâh, Ahkâmu’l-Kur’ân, (Thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ), Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Bsk., Beyrût-Lübnân 1424/2003.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahmân, Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr, el-Mektebetu’l-İslâmî, Dâru İbn Hazm, 1. Bsk., Beyrût-Lübnân 1423/2002.
• İbrâhîm, M. Zakyi, “Kur’ân’da Yeminler: Bintü’ş-Şâti’nin Edebî Katkısı”, (Çev. Burhan Sümertaş), The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), 2013, Cilt: VI, Sayı: 3, ss. 947-970.
• İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed er-Râgıb, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, Mektebetü Nazâr Mustafâ el-Bâz, yy., ty.
• İzz b. Abdisselâm, İzzuddîn Abdulazîz b. Abdisselâm es-Sülemî ed-Dimeşkî eş-Şâfiî, Tefsîru’l-İzz b. Abdisselâm: Tefsîru’l-Kur’ân, (Thk. Abdullâh b. İbrâhîm el-Vehbî), Dâru İbn Hazm, 1.bsk., Beyrût 1416/1996.
• Kalın, Faiz, Felsefe ve Bilim Işığında Kur’ân’da Zaman Kavramı, Rağbet Yayınları, İstanbul 2005.
• Kırca, Celâl, “Aksâmü’l-Kur’ân”, DİA, TDV Yay., İstanbul 1989, c. II, ss. 290-291.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmî’ li ahkâmi’l-Kur’ân, (Thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî), Müessesetü’r-Risâle, 1. Bsk., Beyrût-Lübnân 1427/2006.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, Tefsîru’l-Mâverdî: en-Nüket ve’l-‘uyûn, (Thk. es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm), Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrût-Lübnân, ty.
• Mecdüddîn Ebu’s-Saâdât el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî İbnü’l-Esîr, Câmi’u’l-‘usûl fî ehâdîsi’r-rasûl, (Thk. Abdülkâdir el-Arnaûd), Mektebetü’l-Hulvânî-Matbaatü’l-Mellâh-Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1. Bsk., yy., 1392/1972.
• Mennâu’l-Kattân, Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Müessesetü’r-Risâle, 24. Bsk., Beyrût 1414/1993.
• Merâğî, Ahmed Mustafa, Tefsîru’l-Merâğî, Şeriketü Mektebe ve Matba’a Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1. Bsk., Mısır 1365/1946.
• Mukâtil b. Süleymân el-Belhî, Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, (Thk. Ahmed Ferîd), Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Bsk., Lübnân-Beyrût 1424/2003.
• --------, el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Ku’âni’l-Azîm, (Thk. Hâtim Sâlih ez-Zâmin), Merkezu Cum’ati’l-Mâcid li’s-Sekâfeti ve’t-Turâs, 1. Bsk., Bağdât-Irak 1427/2006.
• Mücâhid b. Cebr, Ebu’l-Haccâc el-Mahzûmî, Tefsîru Mücâhid, el-Menşûrâtu’l-‘İlmiyye, Beyrût, ty.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî, el-Câmiu’s-sahîh, Kâhire 1407/1987.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu’ayb, es- Sünen, İstanbul 1412/1992.
• Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd, Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, (Thk. Yûsuf Ali Bedevî), Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1. Bsk., Beyrût 1419/1998.
• Okuyan, Mehmet, Kur’ân’da Vücûh ve Nezâir: Çok Anlamlı Kavramlar, Kelimeler ve Edatlar, Etüt Yay., Samsun 2001.
• Pedersen, Johs, “Kasem”, İA, MEB Yayınları, İstanbul 1977, c. VI, ss. 374-378.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahruddîn, Tefsîru’l-Fahru’r-Râzî: et-Tefsîru’l-kebîr, Mefâtîhu’l-ğayb, Dâru’l-Fikr, 1. Bsk., Lübnân-Beyrût 1401/1981.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir, Muhtâru’s-sıhâh, Mektebetü Lübnân, Beyrût 1986.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, el-Keşf ve’l-Beyân, (Thk. Muhammed b. Âşûr), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. Bsk., Beyrût-Lübnân 1422/2002.
• Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-tefâsîr, Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 4. Bsk. Beyrût 1402-1982.
• Se’âlibî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf Ebû Zeyd, Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân, (Thk. Ali Muhammed Mu’avvaz, ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd), Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. Bsk., Beyrût-Lübnân 1418/1997.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm, Tefsîru’s-Semerkandî: Bahru’l-‘ulûm, (Thk. Ali Muhammed Mu’avvaz, ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd), Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Bsk., Beyrût-Lübnân 1413/1993.
• Seyyid Kutub, İbrâhîm, Fî Zilâli’l-Kur’ân, Dâru’ş-Şurûk, Kâhire, ty.
• Suyûtî, Celâluddîn, el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, (Thk. Şu’ayb el-Arnaûd), 1. Bsk., Beyrût-Lübnân 1429/2008. --------, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr, (Thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî), Merkezu Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1. Bsk., Kâhire 1424/2003.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-kadîr el-câmî’ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t-tefsîr, (Thk. Seyyid İbrâhîm), Dâru’l-Hadîs, Kâhire 1427/2007.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb Ebu’l-Kâsım, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, (Thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî), Müessesetü’r-Risâle, 1. Bsk., Beyrût 1405/1984.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmi’u’l-beyân ‘an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân, (Thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî), Dâru Hicr, 1. Bsk., Kâhire 1422/2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevde, es-Sünen, İstanbul 1412/1992.
• Turan, Abdülbaki, “Kur’ân-ı Kerîm’deki Yeminler (Aksâmü’l-Kur’ân)”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1986, Sayı: 2, ss. 97-114.
• Turgut, Ali, Tefsir Usûlü ve Kaynakları, MÜİFV Yayınları, İstanbul 1991.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, Azim Dağıtım, İstanbul, ty.
• Yılmaz, M. Faik, “Aksâmü’l-Kur’ân Bağlamında “Allah Nelere, Niçin ve Neden Yemin Eder?” Sorularını Yeniden Düşünmek”, İslâmî İlimler Dergisi, 2010, Sayı: 1, ss. 133-149.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ el-Huseynî, Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs, (Thk. Abdul’alîm et-Tahâvî), Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1400/1980.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Sirrî, Me’âni’l-Kur’ân ve i’râbuh, (Thk. Abdulcelîl Abduh Şilbî), Âlimu'l-Kütüb, 1. Bsk., Beyrût 1408/1998.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed, el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmidı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl, (Thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Mu’avvaz), Mektebetu’l-Abîkân, 1. Bsk., Riyad 1418/1998.
• --------, Esâsu’l-belâğa, (Thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd), Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Bsk., Beyrût-Lübnân 1419/1998.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillâh, el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, (Thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm), Dâru’t-Turâs, Kâhire ty.