Kastamonu Mahmudiye Medresesi ve Vakıfları

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1724 - 1752, 21.10.2023

Özcan Oğur

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1284882

Öz

İslam tarihi ve medeniyetinin önemli bir parçasını teşkil eden vakıflar, VIII. yüzyılın ortalarından XIX. yüzyılın sonlarına kadar İslam ülkelerinin sosyal, ekonomik ve kültürel hayatını düzenleyen en önemli müesseselerden biri olmuştur. Müslüman devletler ve toplumlarda birçok kişinin hayır kazanmak gayesiyle vakıf kurduğu ve bu kişilerin vakıflara önemli gelirler aktardığı anlaşılmaktadır. Bunun doğal bir sonucu olarak Türk-İslam şehirlerinin vakıf müesseseleri sayesinde bayındır birer şehir hâline geldiğini söylemek mümkündür. Nitekim Anadolu'nun önemli şehirlerinden biri olan Kastamonu, vakıf şehir özelliği ile dikkati çekmektedir. XIII. yüzyılın başlarından itibaren Anadolu Selçuklularına bağlı olarak Paphlagonia'da hâkimiyet alanını genişleten Hüsameddin Çoban, ilk vakıf mescidi ve camisini Söğüt ve Kastamonu'da yaptırmıştır. Kastamonu, Candaroğulları'ndan İsmail Bey tarafından şehir merkezinde yaptırılan vakıf imareti başta olmak üzere inşa edilen diğer pek çok vakıf müessesesiyle Anadolu'nun en önemli şehirlerinden biri hâline gelmiştir. Bu önemine binaen Kastamonu, Kâtip Çelebi tarafından Türkmenlerin kaidesi olarak nitelendirilmiştir. Bugün bile Kastamonu şehir merkezinde hemen her cadde ve sokakta çok sayıda vakıf eserine rastlamak mümkündür. Kastamonu’nun kimliğini oluşturan bu müesseselerin işleyişinin ve geçmişte ifa ettikleri hizmetlerin tam olarak anlaşılabilmesi için arşiv malzemelerine dayalı çalışmaların yoğunluk kazanması büyük önem arz etmektedir. Bu noktada son dönemde Kastamonu şehrinin sosyoekonomik tarihi ile ilgili çalışmaların hız kazandığı bilinmektedir. Ancak Kastamonu tarihine ayrı bir zenginlik katan vakıf müesseseleri ile ilgili çalışmaların oldukça sınırlı olduğu da bilinen bir gerçektir. Bu çalışma söz konusu alana bir nebze de olsa katkı sunmayı amaçlamaktadır. Bu anlamda Kastamonu’nun şehir ve eğitim tarihine önemli katkı sağlayan Mahmudiye Medresesi ve vakfına, vakıf kayıtları arşivinden istifade edilerek değinilmeye çalışılmıştır. Özellikle medresenin kuruluş tarihi, banisi, vakıfları, görevlileri, yıl bazında öğrenci sayıları ile medreseye ilişkin mahkemeye intikal eden meseleler bu çalışmada irdelenen konular arasındadır. Bu vesileyle konunun önemine dikkat çekilerek ileride yapılacak çalışmalara basamak görevi görmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kanlıcıoğlu el-Hac Mahmud, Mahmudiye Medresesi, Vakıf, Kastamonu.

Kaynakça

• Akis, M. (2016). Kastamonu vakfiyelerine göre Kastamonu’da Bulunan Medreseler. B. Burhan ve diğerleri (Ed). III. Uluslararası Şeyh Şaban-ı Veli Sempozyumu, 2012, Bildiriler içinde (298-309). Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi.
• Aydın, M. Ş. (2001). İslam Eğitim Geleneğinde Öğretmenlik . Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C/S. 19/11: 59-74
• Akbulut, İ. (2007). Vakıf Kurumu, Mahiyeti ve Tarihi Gelişimi. Vakıflar Dergisi, S. 30: 61-72.
• Akyıldız, Y ve Ali Rıza A. (2017). Vakıf Müessesesinin Gelişimi ve Mahiyeti Tarihsel Bir Değerlendirme. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi. S. 15: 141-157.
• Baktır, M. (2009). “Suffa”. TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 37: 469-470). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bozkur, N. (2020). “Medrese”. TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 31: 86-87). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bayartan, M. (2008). Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Cilt. 10: 157-175.
• Berki, A.H. (1962). Hukukî ve İçtimaî Bakımdan Vakıf. Vakıflar Dergisi, S. 5: 9-13.
• Çelik, G. (1999). Osmanlı Devleti'nin Nüfus ve İskân Politikası. Divan Dergisi, S. 6: 49-110.
• Doğan, N. Ş. (2013). Ortaçağ’da Anadolu’nun Eğitim Mekânları: Selçuklu Medreseleri Darüşşifalarından Örnekler. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt. 28: 429-443.
• Döşemetaş, Ö. (2019). Şeri’yye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kastamonu Kazâsı (1725-1750). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Güzey, A. R. (2010). Yeni ve Yakın Çağlarda Kastamonu’daki Cami-Mescit ve Medreseler. Kastamonu Eğitim Dergisi. Cilt. 18: 675-688.
• Aslanoğlu O. (2018). Nasrullah Kadı ve Kastamonu Kent Tarihindeki Yeri -1. Erişim Adresi: https://www.kastamonuilkhaber.com/gundem/nasrullah-kadi-ve-kastamonu-kent-tarihindeki-yeri-i-h7578.html
• Kayadibi, F. (2012). İslam Dininin Eğitim ve Öğretime Verdiği Önem. Journal of Istanbul University Faculty of Theology. Cilt. 4: 34-44.
• Kocabaş, Ş. (1996). İslam ve Bili. Divan Dergisi, Cilt. I, 67-83.
• Köprülüoğlu, A. (2007). Kastamonu Vilayet Gazetesinde Millî Mücadelenin Yansımaları. Yükseklisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Makdısı, G. (2009). İslam'ın Klasik Çağında ve Hristiyan Batı'da Beşerî Bilimler. Çev. Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Mayuk, R. (2019). 101 Numaralı Kastamonu Şer ‘iyye Sicilinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi H. 1254-1255/M. 1838-1839. Yüksek Lisans Tezi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt. 3. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Paşaoğlu, D. D. (2013). Muhacir Komisyonu Maruzatı’na Göre (1877-78) 93 Harbi Sonrası Muhacir İskânı. History Studies, International Journal of History, S. 5/2: 347-351.
• Şener, A. (1995). Eski Hukukumuza Göre Evladiye Vakıflarda Gelirin Taksimi. Vakıf Haftası Dergisi. Sayı. 12: 41-43. Özaydın, A. (2007). “Nizamiye Medresesi”. DİA, Cilt. 33: 188-191.
• Unan, F. (2004). Medreseler ve Osmanlı Merkezî Yönetimi. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı. 5 (9): 1-7.
• Yediyıldız, B. (2012). “Vakıf”. DİA, Cilt. 42: 479-485.
• Yakupoğlu, C. (2018). Anadolu’nun Fethi’nden Milli Mücadele’ye Sosyo-Kültürel Yapısıyla Kastamonu, Uluslararası Kastamonu Türk Dünyası Kültür Başkenti Sempozyumu, Sempozyum Bildiri Kitabı (s. 63-72 içinde). Kastamonu.
• Yıldız, A. (2008). 135/313 Nolu Şer’iye Siciline Göre XVIII. Asırda Diyarbakır’da Bulunan Cami ve Görevlileri. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı. 20 (20): 283-290.
• Zengin M.-Cevherli K. (2019). Osmanlı Medrese Sisteminde Eğitim-Öğretim Kadrosu Üzerine Bir Değerlendirme. Edit. Fuat Aydın, Mahmut Zengin, Kübra Cevherli vd. Osmanlı Medreseleri Eğitim, Yönetim ve Finans (ss. 175-194) İçinde. İstanbul: Mahya Yayınları.
• Turgut, B. (2018) İslâm Medeniyetinde Vakfiye: Hz. Ömer Örneği. İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 2018/2: 271-293.
• Tite-a9 kataloğu. (2013). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları. Erişim Adresi: http://tite.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/154/2013/02/K9.pdf
• Çam, M. ve Ramazan P. (2022). Bursa Selatin Vakıfları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://www.kastamonuistiklal.com/tarihteki-tek-kadin-milletvekilimiz. Erişim tarihi: 28.05.2023