Esaretten Hetmanlığa: Yuriy Hmelnıtskı (1641-1685)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1231 - 1249, 21.10.2023

Muhammet Şen

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1353143

Öz

Öz
Çok uzun bir geçmişe dayanan Türk- Ukrayna (Kozak) ilişkileri, tarih boyunca inişli-çıkışlı bir seyir göstermiştir. Bohdan Hmelnıtskıy’in hetmanlık döneminde (1648-1657) akim kalan Osmanlı-Kozak yakınlaşması, Petro Doroşenko’nun (1665-1676) hetmanlık döneminde Ukrayna Kozaklarının Osmanlı tabiliğine girmesiyle neticelenmiştir. Söz konusu bu tabilik Osmanlı Devleti’ni, Ukrayna toprakları hakimiyet mücadelesinde üçüncü bir güç olarak Polonya ve Rusya ile karşı karşıya getirmiştir. Petro Doroşenko’nun Rusya safına geçmesi (1676), Osmanlı Devleti’nin hem Ukrayna Kozakları üzerindeki otoritesinin sarsılmasına hem de mücadele halinde bulunduğu rakipleri Polonya ve Rusya’nın gerisinde kalmasına neden olmuştur. Hetman Petro Doroşenko’dan sonra Osmanlı Devleti, Hetman Bohdan Hmelnıtskıy’in oğlu Yuriy Hmelnıtskıy’i hetman tayin ederek, Kozaklar üzerindeki otoritesini tekrar tesis etmek istemiştir.
Bu çalışmada; Yuriy Hmelnıtskıy’ın Osmanlı Devleti’ne esir düşüp rehin olarak tutulmasına kadar olan siyasi yaşamı ele alınacak ve hangi konjektürel nedenlerle Osmanlı Devleti tarafından hetman tayin edildiğine değinilecektir. Nihayetinde Osmanlı Devleti hizmetinde bir hetman olarak yürütmüş olduğu siyasi faaliyetleriyle, Osmanlı Devleti’nin beklentilerini karşılayıp karşılayamadığı hususu, neden ve sonuçlarıyla değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Ukrayna Kozakları, Rusya, Bohdan Hmelnıtskıy, Yuriy Hmelnıtskıy.
From Captıvıty To Hetman: Yurii Khmelnitsky (1641-1685)
Abstract
Turkish-Ukrainian (Cossacks) relations, which have a very long history, have shown an up-and-down course throughout history. The Ottoman- Cossack rapprochement, which failed during the hetmanate of Bogdan Khmelnytsky (1648-1657), resulted in the subordination of the Ukrainian Cossacks to the Ottoman Empire during the hetmanate of Petro Doroshenko (1665-1676). This subordination brought the Ottoman Empire face to face with Poland and Russia as a third power in the struggle for dominance over the Ukrainian lands. Petro Doroshenko's defection to the Russian side (1676) caused the Ottoman Empire to lose its authority over the Ukrainian Cossacks and to fall behind its rivals Poland and Russia. After hetman Petro Doroshenko, the Ottoman Empire wanted to re-establish its authority over the Cossacks by appointing Yurii Khmelnitsky, the son of hetman Bogdan Khmelnitsky, as hetman.
In this study, the political life of Yurii Khmelnytskyi until he was captured by the Ottoman Empire and held as a hostage will be analysed and the conjectural reasons for his appointment as a hetman by the Ottoman Empire will be discussed. Finally, the political activities he carried out as a hetman in the service of the Ottoman Empire and whether he was able to meet the expectations of the Ottoman Empire will be evaluated with its causes and consequences.
Keywords: Ottoman Empire, Ukrainian Cossacks, Russia, Bogdan Khmelnitsky, Yurii Khmelnitsky.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Ukrayna Kozakları, Rusya, Bohdan Hmelnıtskıy, Yuriy Hmelnıtskıy.

Kaynakça

• Allen, W.E.D. (1940). The Ukraine: A History, Londra: Cambridge, 144.
• Arhiv Yugo-Zapadnoy Rossii (АЗР), T. V, (1853). S. Peterburg, 152-157.
• Bantış-Kamenskiy, D. (1858). İstoçniki Malorossiyskoy istorii 1649-1687, Çast I, Moskva: Universitetskaya tip., 208-212.
• Çuhlib, T. (2004). “Ruina, getmasini çi borotba za utverdjennya Ukrainskoi Kozatskoi derjavi?”, Ukraina v Tsentralno-Shisniy Yevropi, No:4, 498.
• Çuhlib, T. (2004). Getmani Pravoberejnoi Ukrayini v istorii tsentralno-shidnoi Yevropi (1663-1713), Kıyiv: Kıyivo-Mogilyanska Akad, 139.
• Çuhlib, T. (2009). “Knyazyuvaniya vid imeni Osmanskoi imperii Hetman Yuriya Himelnitskoho”, Kozaki i monarhi (Mejnarodni vidnosini rannomodernoi Ukrayinskoi derjavi 1648-1721), Kıyiv: Vidavinststvo Oleni Teligi, 255-257.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, (1995). Zübde-i Vekaiyât (Tahlil ve Metin-1066 /1116) – (1656/1704), Haz. A. Özcan, TTK, 80, 81.
• Efimenko, A. Ya. (2015). İstoriya Ukrainskogo naroda, Moskva-Berlin: Directmedia, 432, 433. 2015.
• Florya, B. N. (2003). “Spornıe problemı Russko-Ukrainskih otnoşeniy v pervoy polovine i seredine XVII v, Belorussiya i Ukraina”. Moskva: İstoriya i kultura, 36.
• Hodıreva, G. V. (1999). “Borba Rossii i Turtsii za Ukrainskie Zemli 1677-1678 gg.”, Kultura narodov priçernomorya, No: 9, 91-202.
• Kosinenko, N. İ. (1911). Pervaya Russko-Turetskaya semiletnyaya voyna. Çigirinskie pohodı 1677-1678 gg, St. Petersburg: Russkaya skoropeçatnya, 29, 30.
• Kostomarov, N. İ. (1991). Russkaya istoriya v jizneopisaniyah eyo glavneyşih deyateley, Kniga 2, Moskva: Kniga biznes, s. 291.
• Mitsik, Yu. (1995). Politiçni Kontseptsii Bogdana Himelnitskogo deyaki aspekti realizatsii, Doba Bogdana Himelnitskogo, Kıyiv: Nauk Prats, 25-40.
• Paliy, O. A. (2015). Istoriya Ukrayinı, Kıyiv: K.I.S, 356, 357.
• Plokhy, S. (2006). The Origins of the Slavic Nations. Premodern Identities in Russia, Ukraine and Belarus, Cambridge: University Press, 270-275.
• Pulaski, F. (1907). Zrodla do poselstva Jana Gninskiego vojevody Chelminskiego do Turcyi v latach 1677-1678, Warszava: Zrodla historyczne, 246.
• Saharov, A. N., Sanin, G. A. (1999). Istoriya vneşney politiki Rossii, Moskva: Mejdunarodnıe Otnoşeniya, 446.
• Sanin, G. A. (1987). Otnaşeniya Rossii i Ukrainı s Krımskim Xanstvom v seredine XVII veka, Moskva: Nauka, 38, 39.
• Sanin, G. A. (2000). “Ukraina v politiçeskih otnaşeniyah Rossiyskogo Gosudarstva i Osmanskoy imperii (1667-1686 gg.)”, Ukraine v Tsentralno-Shidniy Yevropi, Kıyiv: Stydii istorii, 341.
• Savçuk, N.O. (2001). Ukrainska derjava za germanuvannaya Yuriy Himelnitskogo (1659 poç-1663 pp.), Kamyanets-Podilskiy: Kaligraf, s. 126.
• Silahdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, (1928). Silahdâr Tarihi, C. I, Devlet Matbaası, 665, 666.
• Sokladov, Yu. (2015). “Kazaçestvo v kontekste preobrazovaniy, politiçeskoy i voorujennoy borbı na Ukraine v XVI-XIV vv.”, Prostranstvo i vremya, No: 1-2, 389, 390.
• Şen, M. (2018). “İskoç General Patrik Gordon'un Gözüyle İlk Osmanlı- Rus Savaşı: I. Çehrin Seferi 1677”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. 18, 339-353.
• Vlasova, A. V. (1980). Moldavsko-Pol’skie politiçeskie svyazi v posledney çetverti XVII naçale XVIII vek., Kishinev: Akademiya Nauk Moldavskoy, 24.
• Zamlinskiy, V. A. (1989). Bohdan Hmelnıtskıy, Moskva: Gvardiya, 336.