İstanbul Balat Aya Taksiarhi Kilisesindeki Zulopetra (Delikli Taş) İçin Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1833 - 1852, 21.10.2023

Emine Sibel Hattap

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1362862

Öz

İnsanın varoluşundan itibaren taş ile yakın ilişkisi olmuştur. Taşın doğadaki tüm malzeme-lerden daha uzun ömürlü olması, barınak işlevi, avlanırken silah, mağaradaki ilk sanat eserini yaratırken kalem olarak kullanılması, ateşin taş ile yakılabilmesi, ilk tekerleğini taştan yapılması, buğdayın taş ile öğütülmesi, süs eşyası olarak kullanabilmesi ve nihaye-tinde taş ile şifa bulunduğuna inanılması gibi sebepler ile insan ve taş arasında bağ kurmak pek çok açıdan mümkündür. Doğada bulunan farklı renklerde taşlar, az bulunan taşlar ve kristaller, doğal etkenlerle ilginç şekiller almış, taşlar hakkında efsaneler söylenmiş ve özel güçleri olduğuna inanılarak yüceltilmişlerdir. Çok tanrılı dinlerden, tek tanrılı dinlere, dünyada ve Anadolu’da bir çok yerde delikli taşlardan geçilerek, şifa bulunduğu ya da gü-nah testi yapıldığı bilinmektedir. Çalışmada, bu delikli taşlar içinde mimari bir eleman olarak da bir su kanalının ağzı olduğu varsayılan Zulopetra’nın (Delikli Taş), kutsal olma hikayesi, 1263 pandemisi esnasında Konstantinopolis'e getirilmesi, İstanbul Balat Aya Taksiarhi Kilisesi’ndeki Ayios Nikolaos Ayazması’na konması, eski Rumca kaynaklar araştırılarak değerlendirilmiştir. Zulopetra, günümüzde Hiristiyanlık inanışına göre kutsal olan ve şifa verdiği kabul edilen İstanbul’daki tek delikli taş olması bakımından da önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

ZuloPetra (Delikli Taş), Balat Aya Taksiarhi Kilisesi, Delikli Taş Kültütü

Evaluation of "Hole Stone" Zulopetra in İstanbul Balat Aya Taksiarhi Church

Öz

Kaynakça

• Altunay, E. & Eracun, S. (2020). İstanbul’un Latin Çağı Dördüncü Haçlı Seferi, Latin İstilası ve Latin Krallığı. Destek Yayınları.
• Diehl, C. (2006). Bizans İmparatorluğunun Tarihi. (Çev. A.G. Bozkurt). İlgi Yayınları.
• Dikici, R. (2007). Bizans İmparatorluğu Tarihi [Şu Bizim Bizans-Byzantium 330-1453]. Remzi Kitabevi. Gedeon, M. (1899). Vizantion Eortalogion. University of Crete.
• Gür, B. & Dalkılıç, S. (2020). Anadolu Prehistoryasına Adanmış Bir Yaşam, Jak Yakar'a Armağan. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Karaca, Z. (2018). İstanbul’da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri. Yapı Kredi Yayınları.
• Karaoğlan, H. (2022). Anadolu’da Delikli Taş Kültü ve Etrafında Oluşan İnanışlar. International Academic Social Resources Journal, 7 (44), 1853-1862.
• Kefalidu, T. (1943). İ en to en Balata leroi Naoi Ton Taksiarhon İstoriki Stoa Zulopetra. Kefalidu Matbaası Yayını.
• Koç, A. (2022). Kutsal Mekânlarda Delikli Taştan Geçme Ritüeline Arketipsel Bir Yaklaşım. Bitig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1, 87-110.
• Kömürciyan, E. Ç. (1952). İstanbul Tarihi XVIII. Asırda İstanbul. (Çev. H. D. Andreas-yan).İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Massavetas, A. (2013). Diadromes Sto Fanari, Ton Balata Ke Tis Vlahernes - Fener, Balat ve Vlaherna'da Gezinti. İstos Yayını.
• Ordu, M. (2021). Tarihi Yarımada Alan Yönetim Planı Kapsamında Ayazmalar ve Su Kültürünün Ele Alınmasına Yönelik Bir Değerlendirme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Kültürel Mirasın Korunması ve Yönetimi Programı.
• Uca A. (2003). Kaybolmuş Folklorik Değerlerimizden Biri: Delikli Taş. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 21, 163-167.
• Vyzantios, S. (1852). Lexikon tēs Hellēnikēs Glōssēs. Andreou Koromēla.
• Vyzantios, S. (1862). Hēs Kōnstantinoupolis, ē, Perigraphē,topographikē,kai historikē. Vol.II Andreou Koromēla.
• Yılmaz, M. (2018). Balat 2306 Ada Sivil Mimarlık Örnekleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.