Sin Kültünde Ay Tutulmasının Politik ve Dini Etkileri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 33, 432 - 454, 15.12.2023

Nurgül Çelebi

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1324832

Öz

Antik dönemde birçok farklı inanışın karşılaştığı, eklektik ve senkretik bir yapının öne çıktığı en zengin coğrafyalardan biri Mezopotamya’dır. Tarihte bilinen ilk yerleşim ve inanç merkezlerinden biri olan Göbeklitepe ile benzeri alanların burada bulunuşu da Mezopotamya ve çevresinin köklü bir tarihe sahip olduğunun kanıtıdır. Bu bölgedeki inanışlar arasında önemli bir yere sahip olan ay kültünün, burada yaşayan tarım toplumlarına ve onların yaşam biçimlerine doğrudan etki ettiği bilinmektedir. Ayın evrelerine göre şekillenen bu yaşam biçiminde bilhassa ay tutulmaları dikkatle takip edilen önemli bir doğa olayı olarak karşımıza çıkmaktadır. Dönem insanlarının kullanmayı tercih ettiği ay takviminde tutulma dönemleri özellikle gözlemlenmiş ve çivi yazılı tabletlerde bunlara yer verilmiştir. Bu makalenin ana odak noktası Mezopotamya toplumlarının sosyal yaşamında olduğu gibi dini inanışlarında da önemli oranda etkili olan ay tutulmalarıdır. Söz konusu ay tutulmalarının sadece dini ve ritsel değil aynı zamanda politik etkilerinin de bulunduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla siyasi alanda ay tutulmalarının etkisi irdelenmiş ve olası etkinin mahiyeti analiz edilmiştir. Çoğunlukla ayın konumuyla ilişki olduğu gözlemlenen çeşitli doğa olaylarının Mezopotamya toplumları tarafından ay tanrısı Sin’in bir cezalandırma yöntemi veya uyarısı şeklinde yorumlanmış olduğu anlaşılmaktadır. Bu gibi doğa olaylarını dikkatle takip eden Mezopotamya toplumlarının bilhassa devlet yönetim organlarınca önemsendiği çivi yazılı tabletlere yansımıştır. Sin tarafından gönderilen bu tür uyarıların/cezalandırmaların daha ziyade politik ve dini alanda karar mekanizmasına doğrudan etkisinin bulunduğu bu tür tabletlerde ve devlet yazışmalarında tespit edilebilmektedir. State Archives of Assyria (Asur Devtlet Arşivleri) ve Royal Inscriptions of the Neo-Assyrian Period (Yeni-Asur Dönemi Kraliyet Yazmaları) ay tanrısı Sin’in adının geçtiği çok sayıda kehanet ve devlet yazışmaları içermektedir. Bunlar incelendiğinde ay tanrısının gazabından korunmak ve ay tutulması esnasında meydana gelen felaketlerden, kötü kehanetlerden zarar görmemek adına yapılan uygulamaların dini ve politik alanlardaki mahiyeti analiz edilebilmektedir. Bu makale kapsamında, krallar tarafından alınan politik kararlarda (vekil kral atanması gibi) Mezopotamya’nın ay tanrısı Sin’in ne derece etkili olduğu değerlendirilmiştir. Yapılan araştırma neticesinde dini ve politik alanda etkisi olduğu tespit edilen ay tutulmaları sırasında icra edilen uygulamalar incelenmiştir. Söz konusu etkinin tek tanrılı dinlere yansımış olduğu Yahudilik kapsamında tespit edilebilmektedir. Dolayısıyla bu yansımanın izleri Eski Ahit külliyatında sürülmüştür. Çoğunlukla deskriptif yönteme başvurulan bu makalede ay tutulmalarının tek tanrılı döneme geçişte Yahudiliğe olası yansımaları karşılaştırmalı yöntemle değerlendirilmiş ve paralellikler tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmada ulaşılan bilgiler ışığında ay tanrısı Sin’in kehanet tanrısı sıfatıyla politik kararlarda etkin bir rol üstelendiği anlaşılmış, bilhassa ay tutulması dönemlerinde “vekil kral” atanmasında etkili olduğu tespit edilmiştir. Ay tutulmaları sırasında kötü kehanetlerden korunmak üzere bir takım dini uygulamaların icra edildiği bilinmektedir. Ay tanrısı inancının Yahudilikteki varlığı irdelenmiş olup söz konusu kötü kehanetler ve dini uygulamaların Eski Ahit’te yer alan bazı pasajlarla paralellik gösterdiği ortaya konulmuştur. Çalışmanın dönemsel sınırları nedeniyle makalenin birincil kaynakları antik dönem ile sınırlı tutulmuştur. Makalede betimleme, açıklama ve karşılaştırma gibi temel sosyal bilimler yöntemleri tercih edilmiş olup dilbilimsel bir yaklaşımla Akadca metinlerden de faydalanılmıştır. Çalışma neticesinde, Sin kültünün bir etkisi olarak görülen ay tutulmalarının dini ve siyasi alanda önemli derecede etkili olduğu tespit edilmiş ve bu durumun benzer şekilde Yahudi kaynaklarına da yansıdığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Sin, Ay Tutulması, Mezopotamya Dinleri, Yahudilik

Evaluation of the Political and Religious Effects of the Lunar Eclipse in the Cult of Sin

Öz

Mesopotamia is a region where diverse beliefs merged and fused, generating an eclectic and syncretic framework. The lunar worshipping cult occupied a significant position among the convictions of the farming societies here and influenced their lifestyle. Particularly, lunar eclipses were significant natural phenomena meticulously observed in lifestyle manners according to the moon's phases. This article explores the significance of lunar eclipses, which had a considerable influence on the social life and religious convictions of Mesopotamian societies. Besides their religious and ritual significance, lunar eclipses also had political implications. Therefore, this paper examines the political consequences of lunar eclipses and scrutinizes their potential character. Mesopotamian civilizations viewed natural phenomena, mainly those linked to the moon's phases, as sings of retribution or as a warning from the moon god Sin. The significance placed on such natural phenomena by Mesopotamian societies, particularly by the governing institutions, is evident in the cuneiform tablets. It is possible to discern from both tablets and state official correspondence that warnings and disciplinary actions sent by Sin had a direct influence on the decision-making process within both the political and religious fields. The State Archives of Assyria and Royal Inscriptions of the Neo-Assyrian Period features numerous prophesies and state inscriptions in which the name of the moon god Sin is referenced. Upon examination, an analysis of the religious and political nature of the practices performed to seek protection from the wrath of the moon god and to avoid negative effects during lunar eclipses can be conducted. This article evaluates the impact of Sin, the moon god of Mesopotamia, on political decisions made by the kings. Nevertheless, this study analyses practices performed during lunar eclipses that were found to have an effect in religious and political fields. The influence on monotheistic religions is examined within the scope of Judaism, and the resulting traces are pursued in the Old Testament corpus. Using the descriptive method, this paper evaluates the probable impact of lunar eclipses on Judaism during the monotheistic period through a comparative analysis. The study aims to identify potential parallels that exist. The research findings indicate that the moon god Sin played a significant role in political decision-making as the god of prophecy. Particularly during lunar eclipses, it was found that appointing a "substitute king" was an effective measure. It was found that several religious practices were performed during the lunar eclipses to protect against bad prophecies. The presence of the belief in the moon god in Judaism has been analysed and it was found that the bad prophecies and religious practices were parallel to some passages in the Old Testament. The study is restricted to primary sources from the ancient period due to the limitations of the research. The article primarily employs social science methodologies including description, interpretation, and comparisons. Additionally, a linguistic approach has been applied using Akkadian texts. The study suggests that lunar eclipses, associated with the cult of Sin, had a considerable influence on the religious and political domains, as found in the Judaist sources.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Sin, Lunar Eclipse, Mesopotamian Beliefs, Judaism

Kaynakça

• Abusch, Tzvi. ‘Writings from the Ancient World, The Witchcraft Series Maqlȗ’. Society of Biblical Literature. ed. Theodore J. Lewis. Georgia: SBL Press Atlanta, 2015.
• Abusch, Tzvi - Schwemer, Daniel. Corpus of Mesopotamian Anti-Witchcraft Rituals. Leiden, Boston: Brill, 2016.
• Adam, Baki. ‘Din Hakkında Genel Bilgiler’. Dinler Tarihi El Kitabı. ed. Baki Adam. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Albright, W. F. ‘Some Cruces in the Langdon Epic’. Journal of the American Oriental Society 39, 1919.
• Ambos, Claus. ‘Rites of Passage in Ancient Mesopotamia: Changing Status by Moving Through Space. Bīt Rimki and the Ritual of The Substitute King’. Approaching Rituals in Ancient Cultures. ed. Claus Ambos - Lorenzo Verderame. Alla Rivista Degli Studi Orientali Nuova Series. Roma, 2013.
• Ayaz, Orhan. ‘Self-Revelation: An Origin Myth Interpretation of the Göbekli Tepe Culture (An Alternative Perspective on Anthropomorphic Themes)’. Van Yüzüncü Yıl University The Journal of Social Sciences Institute 60, 2023, 191–208.
• Ben-Tor, Amnon (ed.). The Archaeology of Ancient Israel. trans. Rafaʾel Grinberg. New Haven: Yale Univ. Press [u.a.], 1992.
• Black, Jeremy et al. The Literature Ancient Sumer. Oxford: Oxford Universty Press, 2006.
• Black, Jeremy - Green, Anthony. Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü Tanrılar İfritler Semboller. İstanbul: Aram Yay., 2003.
• Blumenthal, Fred. ‘From Noah to Abraham: The Onomastics of the Period’. Jewish Bible Quarterly 41 4, 2013.
• Bottéro, Jean. Kültürümüzün Şafağı Babil. trans. Ali Berktay. İstanbul: Yapıkredi Yay., 3rd Ed., 2009.
• Bottéro, Jean. Mezopotamya, Yazı, Akıl ve Tanrılar. trans. Mehmet Emin Özcan. Ankara: Dost Yay., 2012.
• Çığ, Muazzez İlmiye. Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni. İstanbul: Kaynak Yay., 9th Ed., 2015.
• Cohen, Mark E. The Cultic Calendars of the Ancient Near East. Bethesda, Md: CDL Press, 1993.
• Cooley, J. - Lenzi, Alan. ‘A Universal Namburbi: EA, Shamash and Asalluhi 1’. Reading Akkadian Prayers and Hymns: An Introduction. Society of Biblical Literature, 2011.
• Demirci, Kürşat. ‘Antik Urfa’da Sin Kültü’. Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırma Dergisi 2, 2005.
• Demirci, Kürşat. Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş Tanrılar, Ritüel, Tapınak. İstanbul: Ayışığı Kitaplığı, 2013.
• Dijk, Lambert van. ‘Incantation Accompagnant La Naissance de l’homme’, Orientalia’. Orientalia Nova Seria 44, 1975.
• Drijvers, Hendrik Jan W. Cults and Beliefs at Edessa. Leiden: Brill, 1980.
• Elayi, Josette. Sennacherib, King of Assyria. Atlanta: SBL Press, 2018.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. trans. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yay., 2003.
• Farber, W. - Sasson, Jack M. ‘Witchcraft, Magic, and Divination in Ancient Mesopotamia’. Civilizations of the Ancient Near East. New York: Macmillan Library Reference USA, 1995.
• Furlani, Giuseppe. La Religione Babilonese-Assira. Bologna, 1929.
• Grayson, A. Kirk. The Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods. Toronto: University of Toronto Press, 2002.
• Green, Tamara. The City of the Moon God. Leiden: E. J. Brill, 1992.
• Günaltay, Şemseddin. Yakın Şark I-Elam ve Mezopotamya. Ankara: TTK Yay., 1987.
• Hall, Mark Glenn. A Study of Sumerian Moon God Nanna/Suen. University of Pennsylvania, 1985.
• Hätinen, Aino. The Moon God Sîn in Neo-Assyrian and Neo-Babylonian Times. Münster: Zaphon, 2021.
• Holland, Glenn. Gods in The Desert-Religions of The Ancient Near East. Usa: Rowman & Littlefield Publishers, 2010.
• İsmet Tunç. ‘Sözlü Kültürün Dinsel Kaynaklardaki Yansımaları’. https://doi.org/10.5281/ZENODO.3903844
• Jordan, Micheal. Dictionary of Gods and Goddess. New York: Facts on File, 2004.
• Kaçar, Abdulgani. Eski Mezopotamya’da Büyü ve Büyücülük. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2020.
• Kitz, A. M. ‘An Oath, Its Curse and Anointing Ritual’. Journal of the American Oriental Society. 127/315–321, 2004.
• Köroğlu, Kemallettin. Eski Mezopotamya Tarihi: Başlangıcından Perslere Kadar. İstanbul: İletişim, 7th Ed., 2012.
• Kramer, Samuel N. Sümer Mitolojisi. trans. Hamide Koyukan. İstanbul: Kabalcı Yay., 2016.
• Kramer, Samuel N. Sümerler: Tarihleri, Kültürleri ve Karakterleri. trans. Özcan Buze. İstanbul: Kabalcı Yay., 2002.
• Leick, Gywendolyn. A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology. London: Routledge, 1998.
• Lepinski, E. Dictionary of Deities and Demons in the Bible. ed. Karel van der Toorn et al. Cambridge: Brill, 2nd Ed., 1999.
• Linssen, Mark J. The Cults of Uruk and Babylon: The Temple Ritual Texts as Evidence for Hellenistic Cult Practice,. Boston: Brill, 2003.
• Livingstone, A. Mystical and Mythological Explanatory Works of Assyrian and Babylonian Scholars. Indiana Eisenbrauns: Printed in The United States of America, 2007.
• Lurker, Manfred. A Dictionary of Gods and Goddesses, Devils and Demons. London: Routledge, 2004.
• Masatoğlu, Mehmet - Özkan, Selahattin. ‘Viking ve Hint Mitolojilerinde Yılan İmgesi’. Dini Araştırmalar 22/56, 2019, 391–408.
• Mazar, ʿAmiḥai. Archaeology of the Land of the Bible 10,000-586 B.C.E. New York: Doubleday, 1. paperback ed., 1992.
• McNeill, H.W. Dünya Tarihi. Ankara: İmge Yay, 2005.
• Pinches, T. The Religion of Babylonia and Assyria: Religions Ancient and Modern. London: Archibald Constable Co LTD, 1906.
• Reiner, Erica. Šurpu: A Collection of Sumerian and Akkadian Incantations. Indiana: m Selbstverlage des Herausgebers, 1958.
• Schmidt, B. B. ‘Moon’. Dictionary of Deities and Demons in the Bible. ed. Karel van der Toorn et al. London: Brill, 1999.
• Schmidt, Klaus. Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbekli Tepe En Eski Tapınağı Yapanlar. trans. Rüstem Aslan. İstanbul: Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, 2007.
• Scurlock, Jo Ann. ‘Baby-Snatching Demons, Restless Souls and the Dangers of Chidbirth: Medico-Magical Means of Dealing With Some of the Perils of Motherhood in Ancient Mesopotamia’. Incognita 2, 1991.
• Smith, Sidney. Babylonian Historical Texts Relating to the Capture & Downfall of Babylon. London: Cambridge University Press, 1924.
• Stephens, Ferris J. ‘Sumero-Akkadian Hymns and Prayers’. Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament. ed. James B. Pritchard. New Jersey: Princeton University Press, 1969.
• Stephens, Ferris J. ‘The Ancient Significance of Sisith’. Journal of Biblical Literature 50/2, 1931.
• Stol, M. Dictionary of Deities and Demons in the Bible. ed. Karel van der Toorn et al. Cambridge: Brill, 2nd Ed., 1999.
• Thompson, R. Campbell. The Devils and Evil Spirits of Babylonia. London: Luzac and co, 1903.
• Thorkild, Jacobsen. The Treasures of Darkness: A History of Mesopotamian Religion. New Haven: Yale University Press, 1976.
• Toorn, Karel van der. Dictionary of Deities and Demons in the Bible. Leiden, Boston, Köln: Brill, 1999.
• Tunç, İsmet. Antropoloji ve Din. İstanbul: Eski Yeni Yayınları, 2021.
• Van de Mieroop, Marc. King Hammurabi of Babylon: A Biography. Malden, MA: Blackwell Pub, 2005.
• Weiershäuser, Frauke - Novotny, Jamie. The Royal Inscriptions of Amēl-Marduk (561–560 BC), Neriglissar (559–556 BC), and Nabonidus (555–539 BC), Kings of Babylon. Eisenbrauns: Penn State University Press, 2020.
• Yun, Sungduk. ‘Mother of Her Son: The Literary Scheme of the Adad-Guppi Stele’. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung 70, 2017, 277–294.
• Elektronik Kaynaklar https://www.britannica.com/place/Beth-Yerah ET: 10/07/2023. The Old Testament. Erişim 30 Eylül 2023. https://biblehub.com/