Dindar Öğrencilerin Seküler Kamusal Alan Deneyimleri: ODTÜ Örneği

Yıl 2023, Sayı: 33, 66 - 95, 15.12.2023

Mevlüt Uğurlu

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1327765

Öz

Bu makale, Türkiye'de Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nin (ODTÜ) kamusal alanındaki öğrencilerin dindarlık deneyimlerine dair kapsamlı bir araştırmanın sonuçlarına dayanmaktadır. Araştırma, tarihsel olarak seküler bir gelenekle şekillenen bir akademik kurum bağlamında dindar öğrencilerin uyguladıkları çok yönlü davranış pratiklerini, kategorilerini ve taktiklerini incelemektedir. ODTÜ'deki dindar öğrencilerle yapılan derinlemesine görüşmeler yoluyla bu çalışma, bu öğrencilerin kampüsteki kamusal yaşama nasıl katıldıkları, kamusal alanda kendilerine nerede yer buldukları ve kasıtlı olarak kaçındıkları alanları incelemektedir. Çalışma, bu bireylerin dini kimliklerini nasıl koruduklarını, dini duygularını ve aidiyet duygularını nasıl sürdürdüklerini ve nihayetinde ağırlıklı olarak seküler bir ortamın ortaya çıkardığı zorlukları nasıl aşmaya çalıştığını anlamaya çalışmaktadır. Araştırmada nitel araştırma yaklaşımlarından fenomenolojik yaklaşım ve amaçlı örnekleme tekniği kullanılmıştır. Veriler, yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla ODTÜ’de öğrenim gören 18 adet öğrenci ile yapılan derinlemesine görüşmelerden elde edilmiştir. Elde edilen verilere dayanarak, dindar öğrencilerin uyguladıkları davranışsal uygulama ve taktikleri merkez, çevre ve yarı-çevre olmak üzere üç farklı alanda kategorize edilmiştir. Bu alanların her birinin farklı kültürel özellikler, kendi aralarındaki ilişkiler ve çeşitli varoluş biçimleri sergilediği görülmüştür. Bulgular, ODTÜ kamusal alanının seküler ve kültürel olarak dışlayıcı karakterini korumakta ısrar ederek, dinsel aktör ve pratiklerin siyasi ve kültürel olarak dahil edilmesine direndiğini vurgulamaktadır. Seküler bir geleneğe sahip bir kurum olarak ODTÜ, "öteki" olarak görülen dindar öğrencilerin siyasi ve kültürel olarak marjinalleştirildiği seküler bir kamusal alan geliştirmiştir. Veriler, bu kamusal alanlardaki egemen kültür ve yaşam biçimlerinin dindarlıktan önemli ölçüde uzak olduğunu ve bazen aşırı tepkilere, marjinalleşmeye ve dışlanmaya yol açtığını ve bunun da seküler olarak nitelendirilebileceğini göstermektedir. Makale, bu bölgelere yerleşmiş dindar bireylerin benimsediği tipolojilerin ve taktiklerin ayrıntılı bir incelemesini sunarak, onların ODTÜ'nün seküler kamusal alanı içindeki deneyimlerine ilişkin anlayışımızı daha da güçlendirmektedir. ODTÜ’nün kamusal alanının merkezinde var olmayı tercih eden öğrenciler buradaki seküler aktör ve pratiklerin etkisiyle mevcut pratiklere uyumlu bir tipoloji sergilemektedirler. Diğer taraftan çevreye yerleşmeyi tercih eden öğrenciler ise ODTÜ’nün seküler aktör ve pratiklerinden olabildiğince uzak durmayı ve oldukça dindar pratikler sergileyerek uyum göstermeye direnmektedirler. Bu iki alanın ortasına yerleşmeyi tercih eden öğrenciler ise bağlamsal ve melez bir benlik geliştirmişlerdir. Bu öğrenciler bazen uyum bazen de direnç göstermekte hem seküler aktör ve pratiklerle hem de dindar aktör ve pratikler ile uyumlu bir yaşam tarzı ortaya koymaktadırlar. Bu şekilde alanlara göre değişen aktör ve pratikler zaman zaman birbiriyle etkileşim kurmakta ve birbirinden etkilenmektedirler. Dolayısıyla geliştirilen tipoloji ve pratikler bağlama göre değişkenlik gösterebilmektedir. Ancak ortaya çıkan bir gerçek şudur ki, İslami yaşam tarzlarının bu kamusal alanların merkezindeki temsili, seküler yönelişlere kıyasla oldukça zayıf olduğu ortaya çıkmıştır. İslam’ın serbestçe ve gerilimsiz olarak yaşandığı alanların mescit gibi mekanların yer aldığı çevresel alanlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak, seküler kamusal alanlarda tek tip bir dindarlık ve pratikler yerine, birbirinden oldukça farklı dinsel tipoloji ve pratiklerin geliştirildiği ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Seküler, Kamusal Alan, Dindarlık, Merkez, Çevre, ODTÜ.

Religious Students' Experiences in Secular Public Space: The Case of METU

Öz

This article is based on the results of a comprehensive research on the religiosity experiences of students in the public sphere of the Middle East Technical University (METU) in Türkiye. The research examines the multifaceted behavioral practices, categories and tactics of religious students in the context of an academic institution that has historically been shaped by a secular tradition. Through in-depth interviews with religious students at METU, this study examines how these students participate in public life on campus, where they find their place in the public space, and the areas they deliberately avoid. The study seeks to understand how these individuals maintain their religious identity, maintain their religious feelings and sense of belonging, and ultimately overcome the challenges posed by a predominantly secular environment. Phenomenological approach and purposive sampling technique from qualitative research approaches were used in the research. The data were obtained from in-depth interviews with 18 students studying at METU through a semi-structured interview form. Based on the data obtained, the behavioral practices and tactics of religious students were categorized in three different areas: center, periphery and semi-periphery. It has been observed that each of these areas has different cultural characteristics, relations among themselves and various forms of being. The findings highlight that the METU public sphere resists the political and cultural inclusion of religious actors and practices, insisting on preserving its secular and culturally exclusionary character. As an institution with a secular tradition, METU has developed a secular public space where religious students, who are considered as the "other", are politically and culturally marginalized. The data show that the dominant culture and lifestyles in these public spaces are significantly far from religiosity and sometimes lead to overreaction, marginalization and exclusion, which can be characterized as secular. By presenting a detailed examination of the typologies and tactics adopted by religious individuals settled in these regions, the article further strengthens our understanding of their experience within the secular public sphere of METU. Students who choose to be in the center of METU's public space present a typology that adapts to current practices under the influence of secular actors and practices there. On the other hand, students who prefer to be in the environment try to stay away from METU's secular actors and practices as much as possible and resist adapting through very religious practices. Students who chose to be in the middle of these two areas developed a contextual and hybrid self. These students sometimes show harmony and sometimes resistance, and present a lifestyle that is compatible with both secular actors and practices and religious actors and practices. In this way, actors and practices that vary according to fields interact and are affected by each other from time to time. Therefore, the typology and practices developed may vary depending on the context. However, an emerging fact is that the representation of Islamic lifestyles at the center of these public spaces has turned out to be rather weak compared to secular orientations. It has been concluded that the areas where Islam is practiced freely and without tension are the environmental areas where places such as mosques are located. As a result, it has been revealed that rather different religious typologies and practices have been developed in secular public spaces instead of a uniform religiosity and practices.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Secular, Public Space, Religiosity, Center, Periphery, METU.

Kaynakça

• Akşit, Bahattin vd. Türkiye’de Dindarlık: Muhafazakârlık ve Laiklik Ekseninde İnanma Biçimleri ve Yaşam Deneyimleri. İstanbul: İletişim, 2. baskı., 2012.
• Albrecht, Stan L. - Heaton, Tim B. “Secularization, Higher Education, and Religiosity”. Review of Religious Research 26/1 (Eylül 1984), 43-58. https://doi.org/10.2307/3511041
• Anderson, Benedict. Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. çev. İskender Savaşır. Metis Yayınları, 2020.
• Avcı, Özlem. İki Dünya Arasında: İstanbul’da Dindar Üniversite Gençliği. İstanbul: İletişim Yayınevi, 2012. Bürkev, Yalçın. ODTÜ Tarih Direniyor. İstanbul: Nota Bene Yayınları, 1. baskı., 2016.
• Certeau, Michel de. Gündelik Hayatın Keşfi 1 Eylem, Uygulama, Üretim Sanatları. çev. Lale Arslan Özcan. Dost Kitabevi, 2009.
• Creswell, John W. vd. Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. Ankara: Siyasal Kitabevi, 4. baskı., 2018.
• Demir, Zekiye. Bir Başörtüsü Günlüğü: ODTÜ anıları. Topkapı, İstanbul: İz, 1998.
• Ertit, Volkan. ODTÜ’den Geliyorum. Orient Yayınları, 2018.
• Ertit, Volkan. Sekülerleşme; Dinden Uzaklaşmanın Hikayesi. Liberte Yayınları, 2014.
• Fraser, Nancy. “Rethinking the Public Sphere: A Contribution to the Critique of Actually Existing Democracy”. Social Text 25/26 (1990), 56. https://doi.org/10.2307/466240
• Goffman, Erving. Damga Örselenmiş Kimliğin İdare Ediliş Üzerine Notlar. Ankara: Heretik, 1. baskı., 2014.
• Göle, Nilüfer. Gündelik Yaşamda Avrupalı Müslümanlar: Avrupa Kamusal Alanındaki İslam İhtilafları Üzerine Bir Araştırma. çev. Zehra Cunillera. İstanbul: Metis, 2015.
• Göle, Nilüfer (ed.). İslam’ın Yeni Kamusal Yüzleri: İslam ve Kamusal Alan Üzerine Bir Atölye Çalışması. Beyoğlu, İstanbul: Metis Yayınları, 1. basım., 2000.
• Göle, Nilüfer. Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar. çev. Erkal Ünal. İstanbul: Metis, 1. basım., 2012.
• Görünmez, Onur. Bir Memleket Gibidir ODTÜ. Ankara: Murat Kitabevi, 1. Basım., 2009.
• Guest, Mathew. “Religion and the Cultures of Higher Education: Student Christianity in the UK”. Issues in Religion and Education: Whose Religion? ed. Lori G. Beaman - Leo Van Arragon. 346-366. Brill, 2015. https://doi.org/10.1163/9789004289819
• Gülener, Serdar. “Türk Siyaseti’nde Merkez-Çevre İlişkilerinin Seyri ve 27 Mayıs 1960 Darbesi”. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (01 Haziran 2007), 36-67.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dinı̂ Hayat. Çemberlitaş, İstanbul: Erzurum Kitaplığı, 1. baskı., 1999. Kırmaç, Metin. Kutsal Mekan Üçlü Amfi. Matsa Basımevi, 2013.
• Kurdaş, Kemal. ODTÜ Yıllarım: Bir Hizmetin Hikayesi. Ankara: Metu Press, 1. baskı., 1998.
• Mardin, Şerif. Bütün Eserleri Dizisi. 2: Din ve İdeoloji / Şerif Mardin. Cağaloğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, 17. baskı., 2008.
• Mardin, Şerif. “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri”. Türkiye’de Toplum ve Siyaset. ed. Mümtaz’er Türköne - Tuncay Önder. 30-66. Bütün eserleri 3. Cağaloğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, 1. baskı., 1990.
• Mardin, Şerif vd. Türkiye’de Toplum ve Siyaset. Cağaloğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, 1. baskı., 1990.
• Merriam, Sharan B. Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. çev. Selahattin Turan. Ankara: Nobel, 2013.
• Mir, Shabana. Muslim American Women On Campus: Undergraduate Social Life and İdentity. Chapel Hill: The University of North Carolina Press, 2014.
• Neuman, Lawrence. Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. Yayınodası Yayıncılık, 2014.
• Rankin, Bruce H. - Aytaç, Işık A. “Religiosity, the Headscarf, and Education in Turkey: An Analysis of 1988 Data and Current Implications”. British Journal of Sociology of Education 29/3 (Mayıs 2008), 273-287. https://doi.org/10.1080/01425690801966345
• Saktanber, Ayşe. “‘Siz Nasıl Eğleniyorsanız Biz de Öyle İbadet Ediyoruz’ Entelektüellik ve Popüler Kültür Arasında Türkiye’nin Yeni İslamcı Gençliği”. çev. Zeynep Yelçe. Kültür fragmanları: Türkiye’de Gündelik Hayat. ed. Deniz Kandiyoti - Ayşe Saktanber. 259-277. İstanbul: Metis Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Sarp, Çağatay - Yavuz, Muhammed. “Dinin Kamusal Alanda Değişen Konumu ve İslam Toplumlarındaki Yansımaları”. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi 2 (01 Aralık 2018), 52-68.
• Shils, Edward. Center and Periphery: Essays in Macrosociology. Chicago: University of Chicago Press, 1975. Şenyapılı, Önder. ’ODTÜlü’lerin ’ODTÜ’sü. Çankaya, Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 1. basım., 2013.
• Taş, Kemaleddin - Özdemir, Handan Berköz. “Modernizmin Kamusal Alan Parametreleri ve Din”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/22 (ts.), 81-100.
• Tuğal, Cihan Z. “The Appeal of Islamic Politics: Ritual and Dialogue in a Poor District of Turkey”. The Sociological Quarterly 47/2 (Mayıs 2006), 245-273. https://doi.org/10.1111/j.1533-8525.2006.00045.x
• Ulusoy, Ali. “The Islamic Headscarf Problem Before Secular Legal Systems: Factual and Legal Developments in Turkish, French and European Human Rights Laws”. European Journal of Migration and Law 9/4 (2007), 419-433. https://doi.org/10.1163/138836407X250481
• Warner, Michael. Publics and Counterpublics. New York, NY: Zone Books, 1. paperback ed., 3. print, 4. print., 2014.
• Yılmaz, Zehra. Dişil Dindarlık: İslâmcı Kadın Hareketinin Dönüşümü. Fatih, İstanbul: İletişim Yayınları, 1. baskı., 2015.
• Zine, Jasmin. “Muslim Youth in Canadian Schools: Education and the Politics of Religious Identity”. Anthropology & Education Quarterly 32/4 (Aralık 2001), 399-423. https://doi.org/10.1525/aeq.2001.32.4.399
• “Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü”. Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/10/20131008-10.htm
• “Türbanlı Öğrenci Dersten Atılamayacak - Son Dakika Türkiye Haberleri | NTV Haber”. Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.ntv.com.tr/turkiye/turbanli-ogrenci-dersten-atilamayacak,a3nAmTxwi0uxMCixmzS08A