Bir İllet Karinesi Olarak Muhaddisin Kitabında Hadisin Yer Almaması

Yıl 2023, Sayı: 33, 232 - 252, 15.12.2023

Bahadır Opus

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1335349

Öz

İllet, kusursuz görülen bir hadisin sıhhatini etkileyen gizli bir kusurdur. Tespiti nispeten zor olan illet konusunda muhaddislerin dayanakları hadis ezberi, anlayış ve bilgi olmuştur. Diğer taraftan hadisçilerin illet tespitinde birtakım karinelerden hareket ettikleri de bilinmektedir. Muhaddisin kitabında hadisin bulunmaması bu karinelerden biridir. Muhaddisler bu karineyi kullanarak bazı hadislerin illetli olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Hadis münekkitleri, bir râvi hakkında şüpheye düştüklerinde ya da onun hata yapıp yapmadığını tespit etmek istediklerinde kitaplarına müracaat ederler. Bu yöntemle hatanın râvinin kitabından mı yoksa ezberinden mi kaynaklandığını tespit etmeye çalışırlar. Yine bu yöntem yardımıyla râvinin hocasının rivayetlerini ne ölçüde öğrendiğini test etme imkanına da sahip olurlar. Yahyâ b. Maîn muhaddisin kitabında hadisin bulunmaması gerekçesiyle tenkit yapan âlimlerdendir. Derâverdî > Alâ b. Abdirrahmân > babası Abdurrahmân b. Yakûb > Hz. Peygamber (s.a.s.) tarikiyle aktarılan bir hadis hakkında bu hadisin Derâverdî’nin kitabında bulunmadığını, onun hıfzından yaptığı rivayetlerde ise zayıf olduğunu belirterek tenkit etmiştir. İbn Ebî Hâtim babasına Haccâc b. Süleymân el-Kumrî > Leys b. Saʿd > Muhammed b. Aclân > Kaʿkaʿ b. Hakîm > Ebû Sâlih es-Semmân > Ebû Hüreyre kanalıyla aktarılan bir hadisi sormuş, Ebû Hâtim de “Bu hadis Haccâc’ın dışında kimsede yoktur ve Leys’in kitabında da bulunmamaktadır” sözleriyle hadisi tenkit etmiş ve ilgili karineyi kullanmıştır. Ebû Hâtim’in muhaddisin kitabında hadisin yer almaması gerekçesiyle illetli bulduğu çarpıcı bir örnek Muhammed b. Abdillah b. Mübârek el-Muharrim > Vekîʿ b. Cerrâh > İsmâîl b. Ebî Hâlid > Kays b. Ebî Hâzim > Ebû Hüreyre ve Ebû Saîd b. Yahyâ b. Ebî Saîd > Ebû Üsâme > İsmâîl Ebî Hâlid > Kays b. Ebî Hâzim > Ebû Hüreyre tarikleriyle aktarılmıştır. Ebû Hâtim bu hadisin Bündâr Muhammed b. Beşşâr’ın, Yahyâ b. Saîd > İsmâîl b. Ebî Hâlid tarikiyle aldığı hadisleri yazdığı kitabında da, Yaʿlâ b. Ubeyd’in İsmâîl b. Ebî Hâlid tarikiyle aktardığı hadislerin bulunduğu kitabında da yer almadığını söyleyerek hadisteki illete işaret etmiştir. Bu örneği çarpıcı kılan husus Buhârî tarafından rivayet edilmiş olmasıdır. Buhârî bu hadisi Sahîh’inde tam dört kere rivayet etmiştir. Müslim’in Sahîh’ine yönelik tenkitleriyle bilinen İbn Ammâr eş-Şehîd el-Herevî ve Dârekutnî de muhaddisin kitabında hadisin yer almaması karinesinden hareketle tenkit yapan münekkitlerdendir. Münekkitler bazen de şüphe duydukları bir hadisin tespiti noktasında muhaddisin kitabına müracaat etme ihtiyacı hissetmişlerdir. Öyleyse muhaddisin kitabında hadisin yer almaması illet karinesi olarak görülürken, kitapta bulunması ise hadisin ispatında delil olarak öne sürülebilmiştir. Örneğin Ebû Hâtim ve Ebû Zürʿa’ya Abdürrezzâk > Maʿmer > Zührî > Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe > İbn Abbâs > Hz. Peygamber (s.a.s.) tarikiyle aktarılan hadisin, Hişâm ed-Destevâî > Ebân el-Attâr > Abdurrahmân b. İshâk > Zührî > Hz. Peygamber (s.a.s.) şeklinde mürsel olarak aktarıldığı sorulmuştur. Her ikisi de bu hadisi İbn Cüreyc’in Abdullah b. Ebî Lebîd > Zührî > Ubeydullah b. Abdillah > İbn Abbâs tarikiyle aktardığını söylemişler, bu sözlerini teyit sadedinde de Süfyân es-Sevrî’nin İbn Cüreyc’in kitabına muttali olduğunu ve orada bu hadisin Abdullah b. Ebî Lebîd> Zührî > Ubeydullah b. Abdillah > İbn Abbâs şeklinde yer aldığını nakletmişlerdir. Bu durumda hadisin muhaddisin kitabı çerçevesinde araştırılması, sonucuna göre hem hadisin illetine karine hem de ispatı ve teyidi için bir yöntem olarak tezahür etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tenkit, İllet, Karine, Kitap.

The Absence of a Hadith in the Record of a Muhaddith as an Evidence For Defect

Öz

Defect is a hidden defect that affects the soundness of a hadith that is considered perfect. The basis of the hadiths about the defect, which is relatively difficult to detect, has been hadith memorization, understanding and knowledge. On the other hand, it is also known that hadith scholars act on certain presumptions in the determination of defect. The absence of hadith in the book of Muhaddis is one of these presumptions. By using this presumption, the muhaddis have concluded that some hadiths are maladies. Hadith critics refer to their books when they have doubts about a narrator or want to determine that he did not feed his mistake. With this method, they try to determine whether the error is due to the narrator's book or memorization. Again, with the help of this method, they also have the opportunity to test the extent to which the narrator learned the narrations of his teacher. Yahyā b. Maīn is one of the scholars who criticize the main hadith on the grounds that it is not found in the book of the hadith. Darāwardī > Alī b. Abdirrahmān's father, Abdurrahmān b. Yakūb > Hz. Prophet's style he criticized a hadith transmitted by the stating that this hadith is included in Derawardi's book and that it is weak in the narrations he made from his memory. Ibn Abī Hātim also gave his father Hajjaj b. Sulaymān al-Kumrī > Lays b. Saʿd > Muhammad b. Aclān > Kaʿkaʿ b. Hakīm > Abu Sālih al-Sammān > Abu Huraira asked about a hadith transmitted through, and Abu Hātim criticized the hadith with the words "This hadith is not found in anyone other than Hajjaj and is not in Lays's book" and used the relevant presumption. A striking example, which Abu Hātim found illegitimate on the grounds that the hadith is not included in the book of the muhaddith, is Muhammad b. Abdillāh b. Mubārek al-Muharrimī > Waqī b. Carrāh > Ismāīl b. Abī Hālid > Kays b. Abī Hāzim > Abu Huraira and Abu Saīd b. Yahyā b. Abī Saīd > Abu Usāma > Ismāīl Abī Khalid > Kays b. Abī Hāzim > Abu Huraira was transferred with the orders of. Abu Hātim reported that this hadith was written by Bundār Muhammad b. Başşār, Yahyā b. Saīd > Ismāīl b. Abī Khalid in the book in which he wrote the hadiths he received with the order of, Yaʿlâ b. Ubayd of İsmāīl b. Abī Khalid he pointed to the malady in the hadith, saying that there were hadiths that he narrated with the order of and that they were not included in his book. What makes this example striking is that it was narrated by Bukhari. Bukhari has narrated this hadith four times in his Sahīh. Ibn Ammār al-Shahīd al-Harawī and Dārakutnī, who are known for their criticism of Muslim's Sahīh, are among the critics who criticize the hadith based on the presumption that the hadith is not included in the book of the hadith. Critics sometimes felt the need to refer to the book at the point of determining a hadith that they doubted. For example, Abdurrazzāk > Maʿmar > Zuhrī > Ubaydullāh b. Abdullāh b. Utba > Ibn Abbās > Hz. The Prophet hadith transmitted by the is related to Hishām al-Dastavāī > Abān al-Attār > Abdurrahmān b. Ishāk > Zuhrī > Hz. Prophet it was asked that it was transferred as a mursal in the form of the. Both of them narrated this hadith from Ibn Jurayrc to Abdullāh b. Abī Labīd > Zuhrī > Ubaydullāh b. Saīd > Ibn Abbās that he conveyed it with the order, in confirming these words, he said that Sufyān al-Sawrī was familiar with Ibn Jurayc's book and that this hadith was transmitted to Abdullah b. Abī Labīd > Zuhrī > Ubaydullāh b. Saīd > Abdullāh Ibn Abbās narrated that he took place in the form of. In this case, the research of the hadith within the framework of the book of the hadith has emerged as both a presumption of the cause of the hadith and a method for its proof and confirmation.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Criticism, Hidden Defect, Presumption, Book.

Kaynakça

• Abdülkerîm, Ahmed Mabed – Desûkî, Muhammed Nasr. ʿİlelü’l-hadîs beyne’l-kavâidi’n-nazariyye ve’t-tatbîki’l-ilmî Kahire: Mektebetü’l-Îmân, 1437/2015.
• Akın, Nimetullah. "Hadislerin Yazılı Kaydı ve Literatür Esaslı Bir Disiplin Olma Süreci: A. Sprenger, I. Goldziher ve G. Schoeler’in Yaklaşımları". Hadis Tetkikleri Dergisi 6/1 (Haziran 2008): 47-70.
• Atîk, Yûsuf b. Muhammed. et-Taʿrîf bimâ ufride mine’l-ehâdîsi bi’t-tasnîf. Riyad: Dâru’s- Sumeyʿî, 1418/1997.
• Baho, Mustafa. el-ʿİlletü ve ecnâsuhâ ʿinde’l-muhaddisîn. Tanta: Mektebetü’d-Diyâ, 1426/2005.
• Buhârî, Muhammed b. İsmaîl. b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâh sallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Cidde: Dâru Tavki’n-Necât, 1421/2001.
• Buhârî, Muhammed b. İsmaîl. b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Edebü’l-müfred. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1379/1959.
• Cerrahoğlu, İsmail. “İbn Cüreyc”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 19/404-406. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-ʿİlelü’l-vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah es-Selefî. 15 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1405/1985.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. thk. Hüseyin Esed. 4 Cilt. Suud: Dâru’l-Muğnî, 1412/200.
• Düzenli, Muhittin. "Bir Tenkit Terimi Olarak “Sülûkü’l-Câdde”". İslam Araştırmaları Dergisi / 30 (Eylül 2013): 1-23.
• Düzenli, Muhittin. "Kitâbetü’l-Hadîs’e İlişkin Müsteşriklerin Görüşleri". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi /54 (Haziran 2023): 97-118. https://doi.org/10.17120/omuifd.1249866.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. es-Sünen. thk Yâsir Hasan vd. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1436/2015.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’s-Saade, 1394/1974.
• Ebû Osmân Saîd b. Amr b. Ammâr el-Ezdî el-Berzaî. Suâlâtü’l-Berzaî li Ebî Zür‘a er-Râzî. thk. Sadî b. Mehdî el-Hâşimî. 2 Cilt. Medine: İmâdü’l-Bahsi’l-İlmî, 1402/1982.
• Ebû Zürʿa, Veliyyüddîn Ahmed b. Abdirrahîm b. el-Hüseyn el-Kürdî. el-Müdellisîn. thk. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib. Bahreyn: Dâru’l-Vefâ, 1415/1995.
• Fahl, Mâhir. el-Câmiʿ fi’l-ʿilel ve’l-fevâid. 5 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1431/2009.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Yaʿkûb b. Süfyân b. Cüvvân (Cüvân). el-Maʿrife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. 3 Cilt. Bağdat: Matbaatü’l-İrşâd, 1393/1974.
• Gavrî, Seyyid Abdülmâcid. el-Medhal ilâ dirâseti ʿilmi ʿileli’l-hadîs. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1442/2021.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Maʿrifetü ulûmi’l-hadîs ve kemmiyyetü ecnâsihî. thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1431/2010.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmiʿ li-ahlâkı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Mahmud Tahhân. Riyad: Mektebetü’l-Maârif 1403/1989.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Maruf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1422/2002.
• Herevî, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Ebi’l-Hüseyn. ʿİlelü’l-ehâdîs fî kitâbi’s-sahîh li Müslim b. Haccâc. thk. Ali b. Hasan el-Halebî. Riyad: Dâru’l-Hicre, 1412/1991.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-ʿİlel. thk. Saʿd b. Abdillah el-Humeyd vd. 7 Cilt. Matâbiu’l-Humeydî, 1427/2006.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, 1271/1952.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. et-Tefsîr. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Suud: Mektebetü Nizâr Mustafâ, 1419/1998.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Hedyü’s-sârî. thk. Nazar el-Fârâyâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1432/2011.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Lisânü’l-mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, 1422/2002.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tevdîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Muhammed Murâbî. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2015.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Tabakâtü’l-müdellisîn. thk. Âsım b. Abdillah el-Karyûtî. Amman: Mektebetü’l-Menâr, 1403/1983.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Lisânü’l-mîzân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Aʿlemî, ts..
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm Hallikân. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Masâdır, 1398/1978.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-ʿİlel ve maʿrifetü’r-ricâl. thk. Vasiyyüllah b. Muhammed Abbâs. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Hânî, 1422/2010.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Suâlâtü Ebî Dâvûd li’l-İmâm Ahmed. thk. Ziyâd Muhammed Mansûr. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1414/ 1993.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. 9 Cilt. Haydrabat: Dâiretü’l-Maârif el-Osmânîyye, 1393/1973.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Yâsir Hasan vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1438/2017.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. et-Târîh (Rivâyetü’d-Dûrî). thk. Ahmed Muhammed Nûrseyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezü’l-Bahs el-İlmî, 1399/1979.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. Rivâyetü İbn Tahmân. thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, ts..
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Hanbelî. Camiʿu’l-ʿulûmi ve’l-hikem. thk. Şuayb Arnaût. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Hanbelî. Şerhu ʿİleli’t-Tirmizî. thk. Hemmâm Abdürrahim Saîd. 2 Cilt. Ürdün: Mekbetü’l-Menâr, 1407/1987.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf b. Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. 16 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütüb, ts..
• İbn Yûnûs, Ebû Saîd Abdurrahmân b. Ahmed b. Yûnus b. Abdilaʿlâ es-Sadefî el-Mısrî. et-Târîh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. ʿUlûmü’l-hadîs. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1418/1998.
• İbnü’t-Türkmânî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Osmân b. İbrâhîm et-Türkmânî el-Mardînî. el-Cevherü’n-nakî alâ Süneni’l-Bayhakî. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikir, ts..
• Kandemir, M. Yaşar. “Leys b. Saʿd”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 12/424-426. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. Karasu, Taner. "Tirmizî’nin İlelü’s-sagîr Adlı Eserinin Hadis Usûlü Açısından Değerlendirilmesi". Şarkiyat 9/2 (Kasım 2017): 975-989. https://doi.org/10.26791/sarkiat.335892.
• Kartal, Alparslan. "İbnu’l-Cevzî’nin Cerh-Ta’dîl Değerlendirmeleri el-İlelu’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye Adlı Eseri Işığında [171-198]". Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 / 2 (Aralık 2016): 171-198.
• Karta, Alparslan, "El-İlelu’l-Mütenahiye Özelinde İbnu’l-Cevzî’nin Bazı Metin Tenkidi Uygulamaları", Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017, cilt: XXII, sayı: 1, s. 103-115.
• Keskin, Yusuf Ziya. "İbn Ebî Hatim (V. 327/938) Ve "el-Cerh Ve't-Ta'dil’indeki Metodu". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi / 7 (Haziran 2001): 5-29;
• Köktaş, Yavuz. "Hadîste İllet: Ümmetin Faziletiyle İlgili Bir Hadîsin Değerlendirilmesi". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 2 / 2 (Haziran 2002): 41-.
• Lâhim, İbrâhîm. el-Cerh ve’t-taʿdîl. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/2003.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1992.
• Muhammedî, Abdülkâdir. Medhal ilâ dirâseti’l-esânîd ve’l-ʿilel Dımaşk: Dâru’l-Muktebes, 1434/2019.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhmmed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü Îsâ, 1374/1955.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Zikru’l-müdellisîn thk. Rıfat Fevzi Abdülmuttalib. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1423/2002.
• Opus, Bahadır . "Hadisteki İlleti Tespit ve Tenkit Prensibi Olarak: 'Filan Râvinin Rivâyetine Benzemiyor' İfadesi". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/1 (Haziran 2023): 297-309. https://doi.org/10.18505/cuid.1234542
• Opus, Bahadır . "Hicrî Üçüncü Asırda Mürsel Kavramının Kullanımı: Ebû Dâvûd’un Sünen’i Özelinde". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/44 (Aralık 2021): 381-396 . https://doi.org/10.17335/sakaifd.984126
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-ʿIrâkî. thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
• Sezgin, Fuad. Buhârî'nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Tarık b. Avadullah. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1424/2003.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Yâsir Hasan vd.. Beyrut: Müessesetü’r Risâle, 1436/2015.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. el-ʿİlelü’l-kebîr. thk. Subhî es-Sâmerrâî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409/1988.
• Toksarı, Ali. “İbrâhîm b. Sa‘d”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi 2012 21/34. İstanbul: TDV Yayınları. Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmʿtî Emîn Kalʿacî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1382/1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezhîbü’t-tezhîb. thk. Guneym Abbâs – Mecdî Seyyid. 11 Cilt. Kahire: el-Fârûk el-Hadîsiyye, 1425/2004.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiratü’l-huffâz. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zurakî, Âdil b. Abdişşekûr. Kavâidü’l-ʿilel ve karâinü’t-tercîh Riyad: Dâru’l-Muhaddis, 1425/2004.