Kuyruk Sözcüğünün Kök Biçimi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 19, 183 - 205, 30.12.2023

Ünal Kalaycı

https://doi.org/10.25306/skad.1396411

Öz

Türkçe sözcükler, temelde tek heceli kök biçimine sahiptir. Kök biçimi tarihî metinlerde yer almayan, iki ya da daha fazla heceden oluşan ve biçim birimleri arasında ilişkinin belirsiz olduğu sözcükler kapalı biçim birimi olarak adlandırılmaktadır. Araştırmacılar çeşitli yöntemlerle kapalı biçim birimi özelliği taşıyan sözcükleri çözümleme çalışmaları yapmaktadırlar. Sözcüklerin ağız, lehçe ve diğer dillerdeki izlerinden hareketle ve dilin genel mantığından yararlanılarak yapılan bu çözümlemelerin genel kabul görenleri yanında bir öneri olarak kalanları da vardır. Kapalı biçim birimi içeren sözcüklerden biri de kuyruk sözcüğüdür. Kuyruk sözcüğü üzerine birden çok çözümleme yapılmasına rağmen sözcüğün biçim birimleriyle ilgili tartışmalar devam etmektedir.
Bu çalışmada kuyruk sözcüğünün tarihî metinlerde, çağdaş Türkiye Türkçesi ağızlarında, Türkçenin lehçelerinde ve diğer dillerdeki biçim birimleri incelenmiştir. Bu incelemeler yanında sözcükle ilgili daha önce yapılan çözümlemelere de yer verilmiştir.
Sonuçta, elde edilen verilerden hareketle sözcüğün tek heceli kökü tespit edilmiş ve o kökten hareketle sözcüğün diğer biçim birimleriyle ilgili yeni bir çözümleme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, köken bilgisi, kapalı biçim birimi, kuyruk, kud, geri ödünçleme

Root Form of the Turkish Word “Kuyruk” Tail

Öz

Turkish words basically have a monosyllabic root form. Words whose root form is not found in historical texts, consisting of two or more syllables and in which the relationship between morphemes is unclear are called closed morphemes. Researchers, with various methods, are trying to analyze the words that have closed morpheme feature. These analyses are based on the traces of the words in local dialects, dialects and other languages and the general logic of the language. Some of them are generally accepted and some of them remain as a suggestion. One of the words containing closed morphemes is the word kuyruk (tail). Although there are several analyses on the word, the discussions on the morphemes of the word have not been concluded.
In this study, the morphemes of the word tail in historical texts, contemporary local dialects of Turkish, Turkish dialects and other languages are analyzed. In addition to these analyses, previous analyses of the word are also included.
As a result, based on the data obtained, the monosyllabic root of the word was identified and a new analysis of the other morphemes of the word was made based on that root.

Anahtar Kelimeler

Turkish, etymology, closed morpheme, kuyruk "tail", kud, reborrow

Kaynakça

• Acun, V. (1999). Anadolu ağızlarında isimden isim yapım ekleri. Yüksek Lisans Tezi. Niğde Üniversitesi.
• Aksakal, E. (2017). Ardahan'ın tarım ve hayvancılıkla ilgili söz varlığı. Yüksek Lisans Tezi. Ardahan Üniversitesi. Aksan, D. (2003). Türkçenin gücü. Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2006). Türkçenin sözvarlığı. 4. Baskı. Engin Yayınevi.
• Alkaya, E. (2008). Sibirya Tatar Türkçesi. Turkish Studies.
• Arısoy, İ. (2010). Gürcüce-Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arslan, M. (2018). "Dil-kültür etkileşimi açısından Türk-Gürcü İlişkileri". TÜRÜK, 1/12: 118-129.
• Artvinli, T. (2022). Artvin etimoloji sözlüğü. Telemak.
• Atalay, B. (1998). Divanü lûgat- it Türk tercümesi. Cilt 1. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, B. (1999). Divanülûgat-it Türk dizini. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayazlı, Ö. (2012). Altun yaruk sudur VI: Kkarşılaştırmalı metin yayını. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bakır, M. (2022). Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde organ adları. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli Üniversitesi.
• Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin grameri. 2. Baskı. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Başdaş, C. (2006). "Türkçe Organ adlarında kelime sonu -k ünsüzü ve çokluk". İlmî Araştırmalar, 21: 45-57.
• Bayat, F. & Aliyeva, M. (2020). Eski Türkçe sözlük. 2. Baskı. Ötüken Yayınları.
• Besli, E. (2010). Eski ve Orta Türkçe hayvan isimlerinin etimolojisi. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Butsashvili, L. (2015). Geçmişten günümüze Türkçe-Gürcüce dil ilişkileri. Yüksek Llisans Tezi. Atatürk Üniversitesi.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Ciğa, Ö. (2013). Süheyl ü nev-bahâr (metin-aktarma, art zamanlı anlam değişmeleri, dizin). Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi.
• Cikia, S. (2020). "Gürcüce ve Azericenin etkileşimi üzerine" (İ. Üstünyer, Çev.). Karadeniz Araştırmaları, XVII/67: 835-845.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London: Oxford University Press.
• Clauson, S. G. (2007). "Türkçede sekizinci yüzyıldan önce kullanılan ekler" (U. Özalan, Çev.). Dil Araştırmaları Dergisi, 1/1: 185-196.
• Çağatay, I. A. (2014). "Doğu Karadeniz’de /-a/ sonekiyle biten sığır adları". ACTA TURCICA Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1/1: 1-11.
• Çelik, A. (2021). "Daz ve dazlak sözcükleri hakkında". Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18/1: 327-350.
• Demiray, E. (2011). Ahıska Türkleri ağzı. Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi.
• Dorfer, G. (1970). Halaçça Orta İran'da arkaik bir Türk dili. (S. Tezcan, Çev.) Belleten, 34(133), 17-58.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu Z. (2020). Dîvânu lugâti't-Türk giriş-metin-çeviri- notlar-dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım Yayım Dağıtım.
• Ersoy, F. (2019). "Altay dil ailesinin iki önemli kolu: Moğolca ve Türkçe". Asya Araştırmaları Dergisi, 3/1: 65-85.
• Fasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy slovar’ russkogo yazıka. II. Cilt (E-M) (O. N. Trubaçev, Çev.) Progress.
• Gabain, A. V. (1995). Eski Türkçenin grameri. 2. Basım (M. Akalın, Çev.) Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gen, S. (2009). Harezm Türkçesinden Kazakçaya hayvanlarla ilgili söz varlığı. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesinde Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. 2. Basım. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gündoğdu, Ş. K. (2017). Posof folklor ve etnografyası. Yüksek Lisans Tezi. Ardahan Üniversitesi.
• Hatipoğlu, V. (1981). Türkçenin ekleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kalaycı, Ü. (2023). Türkçeye geri ödünçlemeler üzerine. VII. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildiri Kitabı (s. 768-777). http://weltdertuerken.org/assets/images/sempozyum/651ac3f2c2d1e622.pdf.
• Kara, M. (2004). Ayrı düşmüş kelimeler. Çağlar Yayınları.
• Karaağaç, G. (2021). Türkçe verintiler sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaca, H. (2013). Türkiye Türkçesinde eklerin işlevleri. Doktora Tezi. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Karademir, F. (2016). "Türkçede kapalı biçim birimlerin öğretimi üzerine". Turkish Studies, 11/14: 371-410.
• Karaman, A. (2021). "Eski Türk yazısıyla kâğıda yazılmış Runik metinlerde ileri ögeler". Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5/2: 1145-1181.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Memiş, Ö. (2019). Bayburt ili ağzı söz varlığı. Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi.
• Nadelyayev, V.M., Nasilov, D.M, Tenişev, E. R & Şçerbak, A.M (Edi.). (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Nauka.
• Özkan, E. (2014). Dede Korkud Kitabı'nın Vatikan nüshasının tarihî ve etimolojik sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi.
• Öztürk, J. (2019). "Türkiye Türkçesinde kökü açık olarak görülmeyen kelimeler". Kafdağı, 4/2: 107-133.
• Paşalıoğlu, C. (2021). "Rusça ağızlarda Türk kökenli alıntı sözcükler: Saratov Bölgesi örneği". Turkish Studies - Language, 17/1, 149-166.
• Saatçi, Ö. (2020). Dilde arkaiklik olgusu ve Irak Türkmen ağızlarındaki dil unsurlarının arkaiklik bağlamında incelenmesi. Doktora Tezi. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Sertkaya, A. G. (2013). "Horazm Türkçesi ile hazret-i Muhammed menkıbeleri". Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 45/45: 211-250.
• Sırasöğüt, M. (2020). Kutadgu Bilig'in sıklık sözlüğü. Doktora Tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Şemseddin Sâmî (2004). Kâmûs-ı Türkî. 13. Basım. Çağrı Yayınları.
• Şenol, S. (2021). Ardanuç-Artvin (merkez)-Posof-Şavşat-Yusufeli ağızlarında Türkçe söz varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Starostin, S., Dybo, A. & Mudrak, O. (2003). An etymological dictionary of the Altaic languages. Leiden-Boston: Brill.
• TDK. (2019). Derleme sözlüğü. Cilt IV. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2014). Orhon yazıtları. 5. Basım. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tietze, A. (2016). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Cilt 4 (K-L). (S. Tezcan, Ed.) Türkiye Bilimler Akademisi.
• Timurtaş, F. K. (1992). Eski Anadolu Türkçesi. Türk Dünyası El Kitabı. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uluç, G. (2013). Irk bitig. Bakı: Türkcəsi Varkən Topluluğu Yayınları.
• Ünlü, S. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.