XVI. YÜZYIL ŞAİR TEZKİRELERİNDE ARAPÇA MESELLERİN KULLANIMI

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 46, 367 - 392, 31.01.2024

Hassan Abdallah Alzyout

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1321508

Öz

Arap-İslam kültürü ve edebiyatının klasik Türk edebiyatı üzerindeki etkisini gösteren konulardan biri, Arap mesellerinin Türkçe manzum ve mensur pek çok edebî eserde yer almasıdır. XVI. yüzyılda kaleme alınmış yedi şair tezkiresi Arap mesellerinin yer aldığı Türkçe eserlerdendir. XIV. yüzyılda başlayıp XV. yüzyıldan itibaren gelişmeye başlayan inşâ geleneğinin olgun örneklerinden sayılan bu tezkireleri tarayarak ve içindeki Arapça meselleri tespit edip inceleyerek bunların başta tezkireler olmak üzere klasik Türk edebiyatının mensur metinlerindeki yeri ve önemini vurgulama amacını güden bu çalışma, iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümünde; öncelikli olarak Arapça mesellerin nicelik analizine yer verilip bunların tezkirelerdeki kullanım biçimleri üzerinde durulduktan sonra bunlarla oluşturulan edebi sanatlar hakkında bilgi verilmeye gayret edilmiştir. İkinci bölümde ise, söz konusu tezkirelerde ortaya çıkan Arapça mesellerin hem orijinal ve Latin harfleriyle yazılmış hâli hem de Türkçeye tercümesi ve -varsa- kaynağı sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk edebiyatı, inşâ, şair tezkireleri, atasözü, Arapça meseller

Teşekkür

Taslak hâlindeki makalemi okuyup titiz düzeltme önerilerinde bulunan sayın Prof. Dr. Sadık YAZAR hocama ve Şeymanur ATA'ya teşekkür ederim.

The Usage of Arabic Proverbs in The Biographies of the Sixteenth Century’s Poets

Öz

One of the main issues that represents that big influence of culture and the Arabic and Islamic literature on the classical Turkish literature is the issue of Arabic proverbs as being mentioned in numerous Turkish literary works whether in poetry or prose. Poets’ Biographies that are written in the sixteenth century, are considered a major example of Turkish art in prose. Those biographies came into existence in the fourteenth century and started to develop in the fifteenth century. Those biographies included many Arabic proverbs. Consequently, this study aims at showing and ascertaining the value of the Arabic proverbs in the Turkish literary works specifically in prose and in poet’s biographies by collecting and analyzing the Arabic proverbs in those books which are composed in the sixteenth century. This study consists of two main parts; the first one tackles and analyzes the amount of the Arabic proverbs and how it is used, and then it indicates the rhetorical arts that are formed out of using Arabic proverbs. The second part inserts the proverbs which are written in Arabic and the ones written in Latin along with translating, explaining, and mentioning their sources, if exists.

Anahtar Kelimeler

classical Turkish literature, prose, poet’s biographies, proverbs, Arabic proverbs

Kaynakça

• Âşık Çelebi, P. M. (2018). Meşâ’irü’ş-şu’arâ. F. Kılıç (Haz.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Beyânî, C. M. (2017). Beyânî tezkiretü’ş-şu’arâ. A. Sungurhan (Haz.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Beyzadeoğlu, S. (2005). Durub-ı emsal-i Osmaniyye’de Türkçe ile birlikte Arapça, Farsça ve Fransızca’da ortak kullanılan atasözleri ve deyimler. İlmî Araştırmalar, 19, 23-33.
• Canım, R. (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-şu’arâ ve tabrisatü’n-nuzemâ (inceleme-metin). Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Canım, R. (2013). Latîfî tezkiresi’nde dil ve üslûp. Journal of Turkish Studies, 8(13), 1779-1784.
• Durmuş, İ. (2000a). İnşâ. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (334-337. ss.), 22, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Durmuş, İ. (2000b). İrsâl-i mesel. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (450-451. ss.), 22, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• El-Âmilî, M. B. (1998). El-keşkûl. M. Nimrî (Ed.), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• el-Askerî, E. H. (y.y.). Cemheretu’l-emsâl M. İbrahim, A. Katameş (Ed.), Dâru’l-Fikir.
• El-Bekrî, E. U. A. (1971). Faslu’l-makâl fî şerhi kitâbi’l-emsâl. İ. Abbâs (Ed.), Muessesetu’r-Risâle.
• El-Endülisî, İ. A. A. (y.y.). El-’ikdu’l-ferîd. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• El-Haşimi, A. (y.y.). Es-sihru’l-halâl fi’l-hikemi ve’l-emsâl. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• El-Hâşimî, A. (1969). Cevâhiru’l-edeb fî edebiyyâti ve inşâ’i lugâti’l-Arab. El-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ.
• El-Hâşimî, E. Z. (2002). El-emsâl. Dâru Saduddin.
• El-Havârizmî, M. A. (2003). el-Emsâlu’l-muvellede. M. el-A’racî (Ed.), El-Mecma’u’s-Sekâfî.
• El-Himsî, İ. (1905). Nuc’atu’r-râ’id ve şir’atu’l-vârid fi’l-muterâdifi ve’l-mutevârid. Mektebetu’l-Ma’ârif.
• El-İsbehânî, E. (1987). Kitabu’l-emsâl fi’l-hadîsi’n-nebevî. A. Hâmid (Ed.), Ed-Dâru’s-Selefiyye.
• El-Kalkaşendi, E. (1987). Subhu’l-A’şâ fî sinâ’ati’l-inşâ. M. H. Şemsuddîn (Ed.), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• El-Mâverdî, A. (1999). El-emsâl ve’l-hikem. F. A. Ahmed (Ed.), Dâru’l-Vatan.
• El-Mehdî, H. (2009). Saydu’l-efkâr fi’l-edebi ve’l-ahlâki ve’l-hikmi ve’l-emsâl. Vizâratu’s-Sekâfe.
• El-Meydânî, E. (1995). Mecma’u’l-emsâl. M. Abdulhamîd (Ed.), Dâru’l-Ma’rife.
• El-Yevsî, H. (1981). Zehru’l-ekem fi’l-emsâli ve’l-hikem. M. El-Ahdar, M. Haccî (Ed.), Dâru’s-Sekâfa.
• Es-Se’âlibî, E. M. (1981). et-Temsîl ve’l-muhadara. A. Hulv (Ed.), Dâru’l-’Arabiyye li’l-Kitâb.
• Ez-Zemahşerî, C. M. (1992). Rabî’u’l-ebrâr ve nusûsu’l-ahbâr. A. Muhennâ (Ed.), Muessesetu’l-A’lemî li’l-Matbu’ât.
• Gelibolulu Mustafa Âlî (2017). Künhü’l-ahbâr’ın tezkire kısmı. M. İsen (Haz.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Haksever, H. İ. (1996). Eski Türk edebiyatında münşeatlar ve nergisî’nin münşeatı. (Yayımlanmamış doktora tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İbn Manzûr, M. (1994). Lisânu’l-Arab. İ. Yazıcı, A. Teymûr (Ed.), Dâru Sâdir.
• İbn Sellâm, K. (1980). Kitâbu’l-emsâl. A. Katamış (Ed.), Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs.
• İbnu’l-Esîr, N. (y.y.). el-Meselu’s-sâ’ir fî edebi’l-kâtibi ve’ş-şâ’ir. M. Abdulhamîd (Ed.), El-Mektebetu’l-Asriyye.
• İbnu’l-Hatîb, M. (2002). Ravzu’l-ahyâr el-muntehab min rabî’i’l-ebrâr. Dâru’l-Kalem el-’Arabî.
• İnce, Ö. (2007). İnşâ-i merğûb ve ilm-i inşâ’da müsta’mel lügatler (inceleme-metin). (Yayımlanmamış doktora tezi). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kınalızâde Hasan Çelebi (2017). Tezkiretü’ş-Şu’arâ. A. Sungurhan (Haz.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Muhibbî, M. E. (1868). Hulâsatu’l-eser fî a’yâni’l- karni’l- hâdî ‘aşer. El-Matba’atu’l-Vehbiyye.
• Rababa, R. (2019). Âsımzâde Hâmid’in şerh-i mezâmînü’l-emsâl’i (inceleme-metin). (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sâhib b. Abbâd, İ. (1965). El-emsâlu’s-sâ’ire min şi’ri’l-Mutenebbî. M. Âl-Yasin (Ed.), Mektebetu’n-Nehda. Saraç, M. A. Y. (2014). Klasik edebiyat bilgisi: Belâgat. Gökkubbe Yayınları.
• Sehî Beg. (2017). Heşt bihişt. H. İpekten, G. Kut, M. İsen, H. Ayan, T. Karabey (Haz.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Şeyho, R. (1913). Mecâni’l-edeb fî hadâ’iki’l-’Arab. Matbaatu’l-Âbâ’i’l-Yesû’iyyîn.
• Solmaz, S. (2018). Ahdî ve gülşen-i şu’arâ’sı (inceleme-metin). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tansel, F. A. (1965). Türk edebiyatında mektup. Tercüme Dergisi/Mektup Özel Sayısı, 16(77-80), 386-387.
• Yazar, S. (2007). XIV-XV ve XVI. yüzyıl dîvânlarında Arapça meseller. Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri (Ankara, 10-15 Eylül 2007) içinde (1777-1802. ss.).
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik Türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazar, S. (2020). Okçuzâde Mehmed Şâhî’nin (1562-1630) Kanûnî devri nişancısı Celâlzâde Mustafa Çelebi’nin (ö. 1567) inşasına yönelik tenkitleri. S. Faroqhi, M. F. Çalışır, M. Ş. Yılmaz (Ed.), Kanûnî Sultan Süleyman ve Dönemi-Yeni Kaynaklar, Yeni Yaklaşımlar Kitabı içinde (215-245. ss.), İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
• Yazıcı, N. (2003). Arapça-Türkçe/Türkçe-Arapça atasözleri ve deyimleri. Rağbet Yayınları.