“EKSİLEN FESLERİN PEÇELER İLE İTMÂMI”: GEÇ DÖNEM OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA KADININ ÇALIŞMA HAYATINDAKİ YERİ (1914-1918)

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 46, 133 - 145, 31.01.2024

Seda Ekrem

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1323083

Öz

Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda kadının çalışma hayatındaki yerini savaşın, “kadınları özgürleştirici” tezi bağlamında tartışmayı amaçlayan makalede, erkeklerin kamuda yarattığı boşluğu ikame eden kadınların geçici süreliğine artan kamusal görünürlüklerinin etkileri değerlendirilmektedir. Birinci Dünya Savaşı’nın Osmanlı toplumundaki Müslüman kadınların kamusal ve ekonomik alandaki görünürlüğünü artırdığı savı tartışmaya açılmakta ve bu durumun ne ölçüde süreklilik gösterdiği irdelenmektedir. Modernleşmenin vitrini olarak kadınların gerçek bir özgürleşme deneyimini tecrübe edip etmedikleri ve bu gelişmenin savaş öncesi ortaya çıkan kadın hareketine etkileri işlenerek kadın tarihi yazımına katkı sağlanması hedeflenmektedir. Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesi ile memur veya işçi olarak istihdam edilen kadınların hangi sâiklerle işlerinden uzaklaştırıldığı da üzerinde durulan meseleler arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı toplumu, kamusal görünürlük, kadın tarihi, savaş ekonomisi, yoksulluğun kadınlaşması

“Replenishing of Missing Fezes with Veils”: The Place of Women in Working Life in The Late Ottoman Empire (1914-1918)

Öz

Aiming to discuss the place of women in working life in the late Ottoman Empire in the context of the thesis that the war “liberated women”, the article evaluates the effects of the temporarily increased public visibility of women who replaces the gap created by men in the public sphere. The argument that the First World War increased the visibility of Muslim women in Ottoman society in the public and economic sphere is put up for discussion and the extent to which this situation has been sustained is examined. It is aimed to contribute to the writing of women’s history by elaborating on whether women, as the showcase of modernization, experiences a real emancipation experience and the effects of this development on the women’s movement that emerged before the war. The reasons why women who were employed as civil servants or laborers were dismissed from their jobs after the end of the First World War are also among the issues emphasized.

Anahtar Kelimeler

Ottoman society, public visibility, history of woman, war economy, feminization of poverty

Kaynakça

• Ahmet Rasim (2007). Eski fuhuş hayatı: Fuhş-i atik. Avrupa Yakası Yayınları.
• Balsoy, G. (2009). Gendering Ottoman labor history: The Cibali regie factory in the early twentieth century. International Review of Social History, (54), 55-57.
• Basiretçi Ali Efendi (2017). Boşanma, dul kadınlar ve kimsesiz çocuklar. N. Sağlam (Haz.), İstanbul Şehir Mektupları içinde (92. s.), Erdem Yayınları.
• Çiftçi, C. (2017). Bursa’da ipekçilik. Renkvizyon Matbaacılık.
• Duben, A. & Behar, C. (2014). İstanbul haneleri: Evlilik, aile ve doğurganlık 1880-1940. (Çev: N. Mert), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Gila, H. (2009). Selanik’te Yahudi tütün işçileri: Toplumsal ve etnik mücadele bağlamında cinsiyet ve aile. (Çev: G. Erginsoy), E. C. Schick, A. Buturovic (Ed.), Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları Toplumsal Cinsiyet, Kültür, Tarih içinde (137-161. ss.), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• İnan, A. (1982). Tarih boyunca Türk kadınının hak ve görevleri. Milli Eğitim Basımevi.
• Karakışla, Y. S. (2002). Uşak’ta kadın halı işçilerinin isyanı. Toplumsal Tarih, (99), 54-58.
• Karakışla, Y. S. (2014). Osmanlı kadın telefon memureleri (1913-1923). Akıl Fikir Yayınları.
• Karakışla, Y. S. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda savaş yılları ve çalışan kadınlar: Kadınları Çalıştırma Cemiyeti (1916-1923). İletişim Yayınları.
• Koçu, R. E. (1966). Çocuklar, azgın anaların kurbanı çocuklar. İstanbul Ansiklopedisi, (8), Koçu Yayınları.
• Kurnaz, Ş. (1996). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Türk kadını. Milli Eğitim Basımevi.
• Oktar, T. (1998). Osmanlı toplumunda kadının çalışma yaşamı Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyet-i İslamiyesi. Bilim Teknik Yayınevi.
• Os, N. V. (1997). Bursa’da kadın işçilerin 1910 grevi. Toplumsal Tarih, 7(39), 7-10.
• Özkiraz, A. Ö. (2011). II. Meşrutiyet Dönemi’nde kadın olmak. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, (1), 5-6.
• Pearce, D. (1978). The feminization of poverty: Women, work and welfare. The Urban and Social Change Review, 11(28), 23-36.
• Sen, A. (1992). Missing women. British Medical Journal, 304.
• Sen, A. (1995). Gender inequality and theories of justice. M. C. Nussbaum, J. Glover (Ed.), Women, Culture, and Development: A Study of Human Capabilities içinde (259-273. ss.), Clarendon Press.
• Şeker, N. (1999). Türk-Yunan nüfus mübadelesi ve bir kent: Bursa. Bursa Defteri, (1), 117-131.
• Yalman, A. E. (2019). Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye. (Çev: B. Keşoğlu), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yıldırım, K. (2017). Osmanlı’da işçiler, çalışma hayatı, örgütler, grevler (1870-1922). İletişim Yayınları.
• BOA, DH. MKT., 2783/5, 19 Mart 1325 (1 Nisan 1909).
• BOA, DH. EUM. THR., 34/70, 17 Mayıs 1326 (30 Mayıs 1910).
• BOA, DH. EUM. THR., 48/36, 25 Teşrin-i sâni 1328 (8 Aralık 1912).
• BOA, DH.İD., 47/11, 3 Kânûn-i sâni 1326 (16 Ocak 1911).
• BOA, DH. İD., 107/17, 7 Şubat 1326 (20 Şubat 1911).
• BOA, DH. İD., 107/29, 27 Haziran 1328 (10 Temmuz 1912).
• BOA, DH. İD., 161/6, 1 Eylül 1331 (14 Eylül 1915).
• BOA, DH. UMVM, 119/10, 9 Eylül 1334 (9 Eylül 1918).
• BOA, DH. İUM, 16/2, 29 Eylül 1335 (29 Eylül 1919).
• BOA, DH. ŞFR., 103/77, 12 Kânûn-i evvel 1337 (12 Aralık 1921).
• BOA, DH. UMVM, 119/29, 26 Ağustos 1338 (26 Ağustos 1922).
• Türk Kızılay Arşivi, 193/60, 26 Şubat 1330 (11 Mart 1915).
• Türk Kızılay Arşivi, 74/80, 4 Kânûn-i evvel 1332 (17 Aralık 1916).
• Fatma Fuad (1919). Kadın ve kadınlık. Genç Kadın, (6), 8-9.
• Günaydın, N. (1967). İlk kadın memurlar. Hayat Tarih Mecmuası, (4), 66-67.
• Hamid Faik (1919). Kadınlığa dair. Genç Kadın, (8), 5-6.
• İmzasız (1908). Şuûn-ı Nisvân. Kadın, (3), 13.
• İmzasız (1914). Kadınlığın bir hatvesi daha. Kadınlar Dünyası, (152), 4-5.
• Meliha Cenan (1913). Kadının hayat ve mesai-i umumiyeye iştirakı lazımdır. Kadınlar Dünyası, (85), 2-3.
• Pakize Senî (1908). Musâhabe-i Nisâiyye: Bazı mütâla’âtım. Kadın, (5), 6-7.
• Selma Rıza Hanımefendi’nin bir mektubu (1918). Yeni Gazete, 11-12.
• Üsküplü Hamide (1909). Kadınlığa dair. Mehâsin, (9), 625-626.