Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Geçiş Bağlamında Osmanlı Dünyasında Wanda

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 3, 1226 - 1233, 30.12.2023

İbrahim Özakman

Öz

Polonya’nın dinî ve tarihî kaynaklarında efsanevi bir kadın karakter olarak anlatılan Wanda, 13. yüzyıldan itibaren sözlü kültürde olduğu gibi yazılı kaynaklarda da adı geçmektedir. Hıristiyanlık öncesi ve sonrası bereket sembolü, siyasi olarak bir iktidar/güç temsili olarak yorumlanmıştır. Ortaçağ dönemi yazılı kaynaklarında yer alan Wanda, 19. yüzyılla birlikte Avrupa edebiyatının ortak anlatısı haline gelmiş; birçok şiirde, opera metinlerinde, romanlarda ve hatta resimlerde dahi Wanda’nın trajik hikâyesi yeniden yorumlanmıştır. Diğer bir taraftan da 19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda, Hamdi Beyzâde Osman Âdil Bey, Wanda (1896) adlı bir roman yazmış ve Avrupa sanat ve edebiyatına konu olan Wanda böylece Osmanlı dünyasında da kendine yer bulmuştur. Bu çalışmamın amacı, Avrupa edebiyatının ve sanatının ortak konusu olarak; sözlü kültürden yazılı kültüre geçişte efsanelerden, masallardan, tarihî vakalardan beslenerek farklı şekillerde anlatılan Wanda’nın Osmanlı edebiyatında nasıl anlatıldığını tartışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Sözlü kültür, Osman Âdil Bey, Wanda, efsane, roman.

Teşekkür

6-8 Ekim 2023 tarihleri arasında gerçekleştirilen 2. Söylem Uluslararası Filoloji Sempozyumu'na emekleri için teşekkür ederim.

Wanda in the Ottoman World within the Context of Transition from Oral Culture to Written Culture

Öz

Having been described as a legendary woman in Polish religious and historical sources, Wanda has been mentioned in written sources as well as in oral culture since the 13th century. She was interpreted as a symbol of fertility and representation of political power in the pre- and post-Christian eras. Appearing in the written sources of the Middle Ages, Wanda became a common narrative of the European literature in the 19th century; Wanda’s tragic story was reinterpreted in various poems, opera scripts, novels, and even paintings. On the other hand, in the Ottoman Empire of the 19th century, Hamdi Beyzâde Osman Âdil Bey wrote a novel titled Wanda (1896); and thus, Wanda, which had so far been only the subject of the European art and literature, had a place in the Ottoman world. This study aims to discuss how Wanda, which had been a common subject of the European literature and art and narrated differently inspired by the legends, tales, and historical events during the process of transition from oral culture to written culture, was narrated in the Ottoman literature.

Anahtar Kelimeler

Oral culture, Osman Âdil Bey, Wanda, legend, novel.

Kaynakça

• Boratav, Pertev Naili (1982). “Roman ve Destan”. Folklor ve Edebiyat. C. II. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Dino, Güzin (1978). Türk Romanının Doğuşu. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Gökalp Alpaslan, Gonca (1999). Gelenekten Gelen Unsurlar (Sözlü Kültür Etkileri Doğrultusunda XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Yapı: Konu, Kurgu, Öykü, Kişi. Yayımlanmış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• [İmzasız] (29 Aralık 1896). “Wanda”. Mütâlaa. S.22. s. 2-3.
• [İmzasız] (3 Haziran 1329). “Merhum Osman Âdil Bey”. Servet-i Fünûn. S. 1151. s. 160.
• Mehmed Ziver (1911). Mütalaât-ı Edebiyye. İstanbul: Matbaa-i Reşadiye.
• Osman Âdil Bey (1896). Wanda. İstanbul: Âlem Matbaası.
• Özön, Mustafa Nihat (2017). Türkçede Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.