The Sufı Personalıty of Hasan el-Bennâ and the Suffıc Mıssıon He Attributed to Muslim Brotherhood

Yıl 2023, Sayı: 15, 63 - 96, 31.12.2023

Mehmet Emin Bener

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1358474

Öz

Hasan al-Banna is one of the most important thinkers of the twentieth century because of the studies he made on the purpose of creating an ideal Islamic society, which have influenced many scholars who came after him and his thoughts and ideas have reached to a wide geography. During his lifetime, his country, Egypt, was under the occupation of imperial powers. He founded the Muslim Brotherhood Movement in order to organize a society against the forces that occupied his country and at the same time to sow the seeds of the society he ideally established. This formation, whose foundations were laid as an invitation movement, acquires a large dominion in Egypt. After this movement was organized, it expanded its fields of activity in all Arab countries in a very short time. Today, it continues its activities under different names and associations in more than fifty countries. Al-Banna is accepted as a "guide" by the members of this movement. He is a scholar-thinker who fought for the unity of Muslims and therefore rejected all kinds of bigotry; also a Sufi who belongs to the Khassâfiye branch of Shazaliyya. However it can be said that his moderate attitude and sufi personality, which is far from exaggeration and understatement, remained in the background because his political struggle was brought to the fore. This study aims to introduce his sufi personality, which is stated above and kept in the background. The main elements of this study are the sufi assemblies since his childhood, the Tariqa he entered, the relations he established with the Sufis and the traces of this situation, as well as his mystical thought and taking the side of the Sufis in some controversial academic issues. At the same time, with this study, the mystical mission that he ascribed to the Muslim Brotherhood, of which he was the founder, was pointed out.

Anahtar Kelimeler

Sufism, al-Banna, Murshid, Khassâfiyye, Muslim Brotherhood

Hasan el-Bennâ’nın Sûfî Şahsiyeti ve İhvân-ı Müslimîn’e Yüklediği Tasavvufî Misyon

Öz

Hasan el-Bennâ, ideal bir İslâm toplumu meydana getirme gayesiyle yaptığı çalışmalar, düşüncelerinin ulaştığı geniş coğrafya ve fikirleriyle kendisinden sonra gelen birçok ilim adamını etkilemiş olması hasebiyle yirminci yüzyılın en önemli mütefekkirlerdendir. Onun yaşadığı dönemde ülkesi Mısır, emperyal güçlerin işgali altında bulunmaktaydı. Ülkesini işgal eden güçlere karşı halkı örgütlemek ve aynı zamanda idealini kurduğu toplumun tohumlarını atmak için İhvân-ı Müslimîn hareketini kurar. Bir davet hareketi olarak temelleri atılan bu oluşum zamanla Mısır’da büyük bir nüfuz elde eder. Bu hareket çok kısa bir zamanda bütün Arap ülkelerinde teşkilatlandıktan sonra faaliyet alanlarını genişletir. Günümüzde elliden fazla ülkede farklı isimler ve dernekler altında faaliyetlerini sürdürmektedir. el-Bennâ, bu hareketin mensuplarınca “mürşîd” olarak kabul edilir. O, Müslümanların birliği için mücadele vermiş ve bundan dolayı her türlü taassubu reddettiğini söyleyen bir âlim-mütefekkir; aynı zamanda Şâzeliyye’nin Hassâfiye koluna mensup bir sûfîdir. Ancak daha çok siyasî mücadelesi öne çıkarılması nedeniyle onun ifrat ve tefritten uzak mutedil tavrı ve sûfî şahsiyetinin arka planda kaldığı söylenebilir. Bu çalışma, Hasan el-Bennâ’nın yukarıda ifade edilen ve arka planda tutulan sûfî şahsiyetini tanıtmaya yöneliktir. Küçüklüğünden itibaren sûfî meclislere devam etmesi, tarikata girmesi, sûfilerle olan münasebetleri ve bu durumun onda bıraktığı izlerin yanında onun tasavvufî düşüncesi ve ihtilaflı bazı akidevî mevzularda sûfîlerin görüşlerini paylaşması bu çalışmanın temel unsurlarıdır. Bu çalışmayla aynı zamanda onun, kurucusu olduğu İhvân-ı Müslimîn’e yüklediği tasavvufî misyona işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, el-Bennâ, Mürşid, Hassâfiyye, İhvân-ı Müslimîn

Kaynakça

• Abdülkâdir, Îsâ. Hakâik ‘ani’t-tasavvuf. By: y.y., ts.
• Abdülhalîm Mahmûd, Alî. Vesâilü’t-terbiye ‘inde’l-İhvâni’l-Müslimîn. Mensûre: Dârü’l-Vefa li’t-Tibâ‘eti ve’n-Neşr, 1993.
• Bennâ, Hasan. Müzekkirâtü’d-da‘veti ve’d-dâ‘iyeti. Kuveyt: Mektebetü Âfâk, 2012.
• Bennâ, Hasan. Tasavvuf ve Ahlâk Eğitimi. çev. Ayetullah Güneş - Cuma Karan. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2017.
• Bennâ, Hasan. Mecmû‘atu’r-resâil. Beyrut: el-Müessesetü’l-İslâmiyye, 2004.
• Bennâ, Hasan. Mecmû‘atü resâil’l-İmâm el-Bennâ. İstanbul: Dârü’n-Nidâ, 2014.
• Bennâ, Hasan. Nazarât fî’t-terbiyeti ve’s-sülûk. haz. İsâm Telîme. Kâhire: Dârü’t-Tevzî‘ ve’n-Neşri’l-İslâmiyye, 1426/2005.
• Bennâ, Hasan. Risâleler. çev. Mehmet Akbaş vd. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil el-Cu‘fî. Câmi‘u’l-Müsnedi’s-Sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır. Beyrut: Bâbu Tavki’n-Necât, 1422.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Cündî, Enver. Hasan el-Bennâ: ed-dâ‘iyetü'l-imâm ve'l-müceddidü’ş-şehîd. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 2000.
• Ensârî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Minhetü’l-Bârî bi şerhi Sahîhî’l-Buhârî. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1426/2005.
• Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Ganîm, İbrâhim el-Beyyûmî. “Hasan el-Bennâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/307-310. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İḥyâ’ü ʿulûmi’d-dîn. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1432/2011.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ‘ale’s-sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1411/1990.
• Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Hâşim, Hüseyn Abdülmecid - Hâşim, Ahmed Ömer. el-Muhaddisûn fî Mısr ve’l-Ezher. Kahire: Dârü Garîb li’t-Tibâ‘e, ts.
• Hâzimî, İbrahim b. Abdullah. Mevsû‘ati a‘lâmi’l-karni’r-râbi‘ ‘aşar ve’l-hâmis ‘aşar. Riyad: Dârü’ş-Şerîf li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1419.
• Hindî, Alâuddîn b. Hüsâmiddîn b. Kâdıhân el Müttakî. Kenzü’l-‘ummâl fi süneni’l-akvâl ve’l-ef‘âl. thk. Bekrî Hayyânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401/1981.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dârü Sâdır, 1993.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1420/1999.
• İbnü’s-Sünnî, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed ed-Dîneverî. ‘Amelü’l-yevmi ve’l-leyl. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1418/1998.
• Kardâvî, Yusuf. et-Terbiyetü’l-İslâmiyyetü ve medresetü Hasan el-Bennâ. Kahire: Mektebetü Vehbe, 3. Basım, 1992.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.
• Mitchell, Richard. İdeolociyyetü cemâ‘atu İhvâni’l-Müslimîn. çev. Mînâ Enîs - Abdusselâm Rıdvân. Kahire: Mektebetü Medbûlâ, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-Sahîh. nşr. Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nedvî, Ebu’l-Hasan Alî. et-Tefsîrü’s-siyâsi li’l-İslâm. Mısır: Dârü’l-Âfâki’l-Ğad, 2010.
• Sadeddin, Adnan. el- İhvanü’l- Müslimûn fî Suriye zikriyyât ve müzekkirât. 5 Cilt. Amman: Daru ‘Ammâr, 2006.
• Semân, Muhammed Abdullah. Hasan el-Bennâ: er-racülü ve’l-fikr. Kahire: Dârü’l-İ‘tisâm, 1978.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyn. el-Arba‘ûne fi’t-tasavvuf. Haydarâbâd: Matba‘atü Meclisi Dâirati’l-Osmâniyye, 1981.
• Sühreverdî, Şehâbüddin Ebu Hafs Ömer b. Muhammed. ‘Avarifü'l- me‘ârif. haz. Muhammed Abdulazîz el-Hâlidî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2016.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Alî. ed-Dürrü’n-nedîd fî ihlâsi kelimeti’t-tevhîd. Riyad: Dârü’bni Huzeyme, 1414.
• Vasfî, Alî b. es-Seyyid. el-İhvânu’l-Muslimûn men hum? Ve mâzâ yurîdûn?!. Kahire: Dârü’l-Furkân, 2012.
• Yusuf, Ahmed. el-Fikri’n-nahdavî fî resâili’l-İmâmi’l-Bennâ. İstanbul: er-Râyetü li’l-Bühûs ve’d-Dirâsât, 2020.
• Zerrûk, Ahmed. Kavâ‘idu’t-tasavvuf. Dımeşk: Dârü’l-Beyrûtî, 1424/2004.
• Zeydân, Abdülkerîm. eş-Şerhü’l-‘Irâkî li’l-usûli’l-‘işrîn. Irak: Müessesetü’r-Râidi’l-İ‘lâmiyye, ts.
• Ziriklî, Hayrettin. el-A‘lâm. Beyrût: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.