Necîb Mahfûz’un Sufi Kişiliği ve “Leyâlî Elf Leyle” Adlı Romanındaki Tasavvufi Yansımalar

Yıl 2023, Sayı: 15, 233 - 260, 31.12.2023

Ebrar Ayyıldız Erdinç Doğru

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1376302

Öz

Tasavvuf, insanın ahlakını güzelleştiren ve hakikati anlama amacında kişiye rehber olan bir düşünce sistemidir. İnsanın Allah ve yaşam arasındaki ilişkisine farklı bir boyut ve derinlik kazandıran tasavvufi düşüncenin en belirgin özelliği insanı, manevi açıdan olgunlaştırma gayesidir. Tasavvuf, kalbin saflaşmasını, gerçek sevginin ise sadece Allah’a verilmesini ve ruhun arındırılmasını temel alan bir anlayıştır. İnsanın hakikate ulaşma yolunda gösterdiği değişimlere ve gelişimlere odaklanan tasavvufi yaklaşım edebiyatta işlenen ana temalardan biri olmuştur. Necîb Mahfûz, edebiyat alanında tasavvufa duyduğu yakınlığıyla tanınmaktadır, birçok eserinde tasavvufi temaları ustaca kullanır. Eserlerine tasavvuf ögeleri yerleştiren Mahfûz, hikâye ilerledikçe tasavvufi figürleri derin anlamlarla konuşturarak romanlarına felsefi bir boyut ekler. Yazar, diyaloglar arasına serpiştirdiği tasavvufun gizemli ve sembolik dilini kullanarak çeşitli dini mesajları da iletmektedir. Bu çalışmada modern Arap edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Necîb Mahfûz’un tasavvufi görüşleri ve sufi kişiliği üzerinde durulmuş, Binbir Gece Masallarından esinlenerek yazdığı Leyâlî Elf Leyle adlı romanındaki sufi imgeler ele alınmıştır. Ayrıca Mahfûz’un tasavvufi düşünceleri ve sufiliği anlama şekli aktarılmaya çalışılmıştır. Romandaki tasavvufi karakterler aracılığıyla gerçekleştirdiği anlatımlarından yola çıkılarak Mahfûz’un tasavvuf yorumu ve eserdeki derin mistik imgeleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Modern Arap Edebiyatı, Arap Romanı, Tasavvuf, Necîb Mahfûz

Etik Beyan

Bu çalışma, Prof. Dr. Erdinç DOĞRU’nun danışmanlığında, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Arap Dili Eğitimi Anabilim Dalında yapılmakta olan “Necîb Mahfûz’un ‘Leyâlî Elf Leyle’ Adlı Romanının Türkçe ve İngilizce Çevirilerinin Çeviri Göstergebilimi Bağlamında Çözümlenmesi ve Karşılaştırılması” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir.

Najīb Mahfūẓ’s Sūfī Personality and Sūfī Reflections in his Novel “Layālī Alf Layla”

Öz

Sufism is a system of thought that beautifies the morality of man and guides him in his aim of understanding the truth. The most prominent feature of Sufi thought, which brings a different dimension and depth to the relationship between God and life, is the aim of spiritual maturation. Sufism is an understanding based on purification of the heart, giving true love only to Allah and purification of the soul. The Sufi approach, which focuses on the changes and developments of human beings on the way to reach the truth, has been one of the main themes in literature. Najīb Mahfūz is known for his closeness to Sufism in the field of literature, and he skillfully uses Sufi themes in many of his works. Mahfûz, who places Sufi elements in his works, adds a philosophical dimension to his novels by making Sufi figures speak with deep meanings as the story progresses. The author also conveys various religious messages by using the mysterious and symbolic language of Sufism interspersed between the dialogues. This study focuses on the Sufi views and Sufi personality of Najīb Mahfūz, one of the important figures of modern Arabic literature, and discusses the Sufi images in his novel Leyālī Elf Layla, which he wrote inspired by the Thousand and One Nights. In addition, the paper conveys Mahfûz’s Sufi thoughts and his way of understanding of Sufism. Mahfûz’s interpretation of Sufism and his deep mystical images in the novel are analysed based on his narrations through Sufi characters in the novel.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature, Modern Arabic Literature, Arabic Novel, Sufism, Najīb Mahfūẓ

Kaynakça

• Akçay, Mustafa. “Saîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/543. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Apak, Adem. Siyer-i Nebi Hz. Peygamberin (S.A.S) Hayatı-Şahsiyeti-Daveti. İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
• Arkan, Zeynep. “Necîb Mahfûz’un Hadratu’l-Muhtaram İsimli Romanının İncelenmesi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (Haziran 2020), 304-323.
• Arslan, Adnan. “Necip Mahfuz’un “el-Lissu ve’l-Kilâb” Adlı Romanında Tasavvufi İzlekler”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (Haziran 2019), 5-24.
• Ayiş, Mehmet Şirin. “Nefis Mertebelerinin Psikolojideki Karşılıkları Üzerine Bir Değerlendirme: Robert Frager Örneği”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/14 (2019), 553.
• Ayyıldız, Esat. “Necîb Mahfûz’un Hân el-Halîlî Adlı Romanındaki Psikanalitik Yaklaşımlar”. Filoloji Alanında Yeni Ufuklar. ed. Mehmet Cem Odacıoğlu. 77-99. Ankara: Gece Kitaplığı, 2019.
• Banarlı, Nihad Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yedigün Yayınları, 1948.
• Baran, Ercan. Necip Mahfûz’un Sembolik Romanlarında Din Anlayışı. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Baran, Ercan. Necip Mahfuz’un Yevm Kutile’z-Zaʻîm Romanında Siyaset. İstanbul: Gece Kitaplığı, 2022.
• Baran, Ercan. Üç Mısır Romanında Cemal Abdunnasır Dönemi. Ankara: Tiydem Yayınları, 2022.
• Bilgin, Azmi. “Tasavvuf ve Tekke Edebiyatı”. İlmi Araştırmalar 1 (Ocak 2014), 61-82.
• Erkaya, Mahmud Esad. Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Ankara: Otto, 2017.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed. “El-Munkızu Min-Ad-Dalâl (Delaletten Çıkış Yolu)”. çev. Hilmi Güngör. İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
• İbn Manzûr. Lisanu’l-‘Arab. Beyrut: Dâr Sâdir, ts.
• Koç, Celal Turgut. “Necîb Mahfûz'un Midak Sokağı Romanındaki Atasözlerinin Çeviride Eşdeğerlik Açısından Değerlendirilmesi”. Nüsha 18/46 (2018), 123-142.
• Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı, çev. Komisyon. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, 1990.
• Mahfûz, Necîb. Arabian Nights and Days. çev. Denys Johnson-Davies. Egypt: Doubleday, 1995.
• Mahfûz, Necîb. Binbirinci Geceden Sonra. çev. Sait Aykut. İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 2002.
• Mahfûz, Necîb. Leyâlî Elf Leyle. Kahire: Hindawi, 1979.
• Muhammedi, M. Ali. “Mahfuz’un Sufiliği ve Midak Sokağı’ndaki Sufi İmgeleri”. Antakiyat 4/2 (2021), 307-318.
• Özgen, Mehmet. “Tasavvuf Felsefesinde Zikir Kavramı”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (2015), 215-227.
• Öztürk, Esma. “Ahmed Yesevî ve Ahmed Avni Konuk’un Düşünce Dünyasında Fenâ-Bekâ Kavramları –Karşılaştırmalı Bir İnceleme”. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/4 (Aralık 2017), 41-54.
• Şalak, ‘Alî. Necîb Mahfûz fî Mechûlihi’l-Ma‘lûm. Beyrut: 1979.
• Tatlılıoğlu, Durmuş. “Tasavvuf ve Tarikatlara Sosyolojik Bir Bakış”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/4 (Ağustos 2009), 99-128.
• Tülücü, Süleyman. “Binbir Gece Masalları Üzerine (Seçilmiş Bir Bibliyografya İle)”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (Haziran 2005), 1-53.
• Türer, Osman. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Seha Neşriyat, 1995.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1995.
• Ürün, Ahmet Kazım. Çağdaş Mısır Romanında Necib Mahfuz ve Toplumcu Gerçekçi Romanları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Yıldız, Mehmet. “‘Tasavvuf’ Kavramının Kökeni ve Anlamları Hakkında Bir İnceleme (Emin Yusuf Ûde)”. Akademiar Akademik İslam Araştırmaları Dergisi 2/2 (Haziran 2017), 227-252.
• Yıldız, Musa. Necîb Mahfûz’un Sembolik Romanları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Yıldız, Musa. “Necîb Mahfûz (Hayatı, Eserleri ve Türkçe Çevirileri)”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 9/29 (2009), 17-28.