Granting Mother the Right to Challenge Paternity: Suggestions De Lege Ferenda

Yıl 2024, Sayı: 58, 297 - 326, 04.04.2024

Özgür Güvenç

https://doi.org/10.54049/taad.1466874

Öz

An action for annulment of paternity is an action filed to annul the filiation between the husband, who is deemed to be father according to the presumption of paternity, and child. The Turkish legislator has not given mother the right to challenge paternity. However, the Turkish Constitutional Court, in a recent decision, annulled Art. 286/I of the Turkish Civil Code (TCC) due to the violation of Art. 20 and Art. 40 of the Constitution on the grounds that not granting this right to mother may violate her right to respect for her private life. The fact that the TCC does not allow mother to file an action even in cases where the interests of child require the annulment of paternity constitutes an intervention of the mother’s right to respect for her private life. In this respect, the Constitutional Court’s decision of annulment is appropriate. In the regulation to be made to replace the annulled Article 286/I of the TCC, it should be taken into consideration that the interest of child for the establishment and protection of the social paternity relationship takes precedence over the mother’s interest to request respect for her private life. Accordingly, the right of mother to challenge paternity should be limited in two aspects. Firstly, this right should be subject to a one-year limitation period starting from the birth of child. Secondly, even within this one-year period, mother should be able to challenge paternity only if the interests of child do not require the preservation of paternity.

Anahtar Kelimeler

Filiation, presumption of paternity, challenge to paternity, right to respect for private life, social paternity

ANAYA SOYBAĞININ REDDİ DAVASI AÇMA HAKKI TANINMASI: OLMASI GEREKEN HUKUK BAKIMINDAN ÖNERİLER

Öz

Soybağının reddi davası, babalık karinesi uyarınca baba sayılan koca ile çocuk arasındaki soybağını ortadan kaldırmak amacıyla açılan davadır. Türk kanun koyucusu, çocuğun anasına, bu davayı açarak çocukla baba arasındaki soybağını ortadan kaldırma hakkı tanımamıştır. Ancak Anayasa Mahkemesi, yakın tarihli bir kararında anaya bu hakkın tanınmamasının ananın özel hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkını ihlal edebileceği gerekçesiyle TMK m. 286/I’i, AY m. 20 ve m. 40’a aykırı bularak iptal etmiştir. Kanun’da, çocuğun menfaatinin soybağının reddini gerektirdiği hâllerde dahi anaya bu davayı açma imkânının tanınmamış olması, ananın, özel hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına meşru sınırların ötesinde bir müdahale teşkil eder. Bu açıdan Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı yerindedir. İptal edilen TMK m. 286/I hükmünün yerine yapılacak düzenlemede, çocuğun sosyal babalık ilişkisinin tesisine ve korunmasına yönelik menfaatinin, ananın özel hayatına saygı gösterilmesini istemeye yönelik menfaatine nazaran öncelikli olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Bu doğrultuda ananın soybağının reddi davası açma hakkı iki yönden sınırlandırılmalıdır. İlk olarak söz konusu hak, çocuğun doğumundan itibaren bir yıllık hak düşürücü süreye tâbi olmalıdır. İkinci olarak ise ana, bu bir yıllık süre içinde dahi, ancak çocuğun menfaatinin kocayla olan soybağının korunmasını gerektirmemesi şartıyla soybağının reddi davası açabilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Soybağı, babalık karinesi, soybağının reddi, özel hayata saygı gösterilmesini isteme hakkı, sosyal babalık

Kaynakça

• Acabey MB, Soybağı, Kurulması, Genel Olarak Sonuçları, Özellikle Evlilik Dışında Doğan Çocukların Mirasçılığı (Güncel Hukuk Yayınları 2002).
• Akıntürk T ve Ateş D, Türk Medenî Hukuku, İkinci Cilt, Aile Hukuku (24. Baskı, Beta Yayıncılık 2022).
• Altıner Yolcu FZ, ‘Soybağının Reddi Davasında Biyolojik Baba’ (2020) 6(2) İAÜHFD 249-286.
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 8 Rehberi (Güncelleme Tarihi: 30 Nisan 2019) <https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Guide_Art_8_TUR> Erişim Tarihi 18.12.2023.
• Aydıncık Midyat Ş, ‘Genetik Babanın Türk Soybağı Hukukundaki Yeri’ (2022) 80(2) İHM 455-506.
• Baygın C, ‘Kan Bağına Dayanan Soybağı’ (2002) 4(1-4) AÜEHFD 255-284 (Baygın, ‘Kan Bağı’).
• Baygın C, Soybağı Hukuku (XII Levha Yayıncılık 2010) (Baygın, Soybağı Hukuku).
• Baysal B, ‘Çocuğun Kökenini Öğrenme Hakkı’ in Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, C. I (XII Levha Yayıncılık 2010) 493-533.
• Birtane Ş, ‘Özel Hayata Saygı Hakkı (AİHS 8. Madde) Bağlamında Çalışma Hakkı ve Mesleki Hayat İlişkisi’ (2021) 38(2) Anayasa Yargısı 57-97.
• Büchler A ve Schmucki A, ‘Das Abstammungsrecht in rechtsvergleichender Sicht’ (2020) 1 FamPra.ch 1-58.
• Degoumois V, ‘L’évolution de la jurisprudence en matière de filiation paternelle et la protection de l’enfant né hors mariage’ in Erhaltung und Entfaltung des Rechts in der Rechtsprechung des Schweizerischen Bundesgerichts - Festgabe der schweizerischen Rechtsfäkultaten zur Hundertjahrfeier des Bundesgerichts (Helbing & Lichtenhahn Verlag 1975) 315-336.
• Demirbaş F, ‘Baba ile Çocuk Arasındaki Soybağına İlişkin Davalarda Davacı Olabilecek Kişiler’ (2018) 22(3) AHBVÜHFD 3-36.
• Dural M, Öğüz T ve Gümüş MA, Türk Özel Hukuku, C. III, Aile Hukuku (18. Bası, Filiz Kitabevi 2023).
• Egger A, Zürcher Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch, Bd. II/2: Die Verwandtschaft, Kommentar zu Art. 252-359 (2. Aufl., Schulthess & Co. A.-G. 1943).
• Erdem M ve Makaracı Başak A, Aile Hukuku (Seçkin Yayıncılık 2022).
• Erlüle F, ‘Babalık Karinesi’ in Prof. Dr. Hüseyin Hatemi’ye Armağan, I. Cilt (Vedat Kitapçılık 2009) 685-698.
• Feyzioğlu FN, Aile Hukuku (3. Baskı, Filiz Kitabevi 1986).
• Geiser T, ‘Kind und Recht - von der sozialen zur genetischen Vaterschaft?’ (2009) FamPra.ch 41-58.
• Gençcan ÖU, Aile Hukuku (Yetkin Yayınları 2011) (Gençcan, Aile Hukuku).
• Gernhuber J ve Coester-Waltjen D, Familienrecht (6. Aufl., Verlag C.H. Beck 2010).
• Gómez-Arostegui HT, ‘Defining Private Life under the European Convention on Human Rights by Referring to Reasonable Expectations’ (2005) 35(2) California Western International Law Journal 153-202.
• Gören Ataysoy Z, Genel Eşitlik İlkesinin Bir Uygulama Hali Olarak Farklı Cinslerin Eşit Haklara Sahip Olmaları (Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1991).
• Gümüş MA, ‘Koca, Çocuk ve Ergin Olmayan Çocuğa Atanan Kayyım Dışındaki ‘Diğer İlgililerin’ [Kocanın Ana ve Babası ile Altsoyunun, Baba Olduğunu İddia Eden Kişinin, Annenin (!)] Soybağının Reddi Davası Açma Hakkı (TMK m.291/1, III)’ in Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan (Filiz Kitabevi 2013) 568-578.
• Hahn D, BeckOK BGB (Hrsg. Hau/Poseck), Kommentar zu § 1600 (67. Ed., Stand: 1.8.2023).
• Hatemi H, Aile Hukuku (Sınav Hazırlık Kitabı) (Filiz Kitabevi 1999).
• Hatemi H ve Serozan R, Aile Hukuku (Filiz Kitabevi 1993).
• Hausheer H, Geiser T ve Aebi-Müller RE, Das Familienrecht des Schweizerischen Zivilgesetzbuches (3. Aufl., Stämpfli Verlag AG 2007).
• Hämmerli M, ‘Die Auswirkung von Art. 252 ff. ZGB in der Schweiz’ (1952) 88(10) ZBJV 442-447.
• Hegnauer C, Berner Kommentar, Schweizerisches Zivilgesetbuch, Bd. II/2/1: Die Entstehung des Kindesverhältnisses, Kommentar zu Art. 252-269c ZGB (4. Aufl., Verlag Stämpfli & Cie 1984) (Hegnauer, 4. Aufl.).
• Hegnauer C, Berner Kommentar, Schweizerisches Zivilgesetbuch, Bd. II/2/1: Das eheliche Kindesverhältnis, Kommentar zum Art. 252-301 ZGB (3. Aufl., Verlag Stämpfli & Cie 1964) (Hegnauer, 3. Aufl.).
• Hegnauer C, Grundriss des Kindesrechts (Verlag Stämpfli & Cie AG 1977) (Hegnauer, Grundriss).
• Helbig W, Wunderlin D ve Stern M, Nomos Handkommentar, Familienrecht (Hrsg. Schulz/Hauß), Kommentar zu § 1600 BGB (3. Aufl., Nomos 2018).
• Keskin AD, ‘Bölünmüş Annelik ve Ana Yönünden Soybağının Reddi’ (2020) 5(1) ÇÜHFD 1989-2016.
• Kılıçoğlu AM, Aile Hukuku (6. Bası, Turhan Kitabevi 2022).
• Koziol H, Welser R ve Kletečka A, Grundriss des bürgerlichen Rechts, Bd. I: Allgemeiner Teil, Sachenrecht, Familienrecht (13. Aufl., Manzsche Verlags- und Universitätsbuchhandlung 2006).
• Köprülü B ve Kaneti S, Aile Hukuku (2. Bası, Filiz Kitabevi 1989).
• Meier P ve Stettler M, Droit de la filiation, Tome I: Etablissement de la filiation (art. 252 à 269c CC) (3ème éd., Schulthess 2005).
• Nettesheim M, Nomos Handkommentar, EMRK - Europäische Menschenrechtskonvention, Kommentar zu EMRK Art. 8 (5. Aufl., Nomos 2023).
• Oğuzman K ve Dural M, Aile Hukuku (2. Bası, Filiz Kitabevi 1998).
• Öğüz T, ‘Türk Medeni Kanunu’nun Soybağına İlişkin Hükümleri Hakkında Değerlendirme’ in Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, C. II (XII Levha Yayıncılık 2010) 1415-1424.
• Özdemir GC, Türk Hukukunda Soybağının Reddi Davası (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018).
• Özdemir H ve Ruhi AC, Çocuk Hukuku (Ders Kitabı) (4. Baskı, On İki Levha Yayıncılık 2021).
• Öztan B, Aile Hukuku (6. Bası, Turhan Kitabevi 2015).
• Paksoy G, ‘Soybağının Reddi’ (2011) 97 TBBD 353-376.
• Reich J, CHK - Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Personen- und Familienrecht - Partnerschaftsgesetz Art. 1-456 ZGB - PartG, Kommentar zu Art. 256 ZGB (3. Aufl., Schulthess Juristische Medien AG 2016).
• Roagna I, Protecting the Right to Respect for Private and Family Life under the European Convention on Human Rights (Council of Europe Human Rights Handbooks 2012).
• Sandmeier E, Die Ehelichkeitsvermutung und ihre Anfechtung insbesondere durch das Kind (Verlag H. R. Sauerländer & Co. 1938).
• Saymen FH ve Elbir HK, Türk Medenî Hukuku, C. III, Aile Hukuku (İsmail Akgün Matbaası 1960).
• Schumacher S, ‘Das neue deutsche Kindschaftsrecht’ (2000) FamPra.ch 62-79.
• Schwander I, OFK - ZGB Kommentar, Kommentar zu ZGB Art. 256 (2. Aufl., Orell Füssli Verlag AG 2011).
• Schwenzer I, Basler Kommentar, Zivilgesetzbuch I, Art. 1-456 ZGB, Kommentar zu Art. 252-263 (4. Aufl., Helbing Lichtenhahn Verlag 2010) (Schwenzer, BSK).
• Schwenzer I, Empfiehlt es sich, das Kindschaftsrecht neu zu regeln?: Gutachten A für den 59. Deutschen Juristentag - Hannover 1992 (Verlag C. H. Beck 1992) (Schwenzer, Gutachten).
• Schwenzer I, ‘Familienrecht und gesellschaftliche Veränderungen’ (2014) FamPra.ch 966-1008 (Schwenzer, ‘Familienrecht’).
• Schwenzer I ve Cottier M, Basler Kommentar, Zivilgesetzbuch I, Art. 1-456 ZGB, Kommentar zu Art. 252-263 (5. Aufl., Helbing Lichtenhahn Verlag 2014).
• Serozan R, Çocuk Hukuku (2. Bası, Vedat Kitapçılık 2005) (Serozan, Çocuk Hukuku).
• Serozan R, ‘Yeni Medeni Kanun’un Çocuklara (Soybağı Hukukuna ve Çocuk Haklarına) İlişkin Düzenlemesi’ in Bilgi Toplumunda Hukuk: Ünal Tekinalp’e Armağan, C. II (Beta Yayınları 2003) 499-516 (Serozan, ‘Yeni Medeni Kanun’).
• Süleyman S ve İşleten Mİ, ‘Türk Hukukunda Soybağının Kurulması’ (2018) 4(1) İAÜHFD 105-120.
• Stehli C, OFK - ZGB Kommentar, Kommentar zu ZGB Art. 256 (4. Aufl., Orell Füssli Verlag AG 2021).
• Stern M, Nomos Handkommentar, Familienrecht (Hrsg. Schulz/Hauß), Vorbem. zu §§ 1591-1600d BGB (3. Aufl., Nomos 2018).
• Şıpka Ş ve Genç Arıdemir A, ‘4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’na Göre Soybağının Kurulması ve Hükümleri’ (2003) 1 Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 149-185.
• Tekinay SS, Türk Aile Hukuku (7. Baskı, Filiz Kitabevi 1990) (Tekinay, Aile Hukuku).
• Tekinay SS, ‘Anaya, Kocanın Nesebini Red Hakkı Tanınmalı Mıdır?’ (1977) 11(14) MHAD 1-5 (Tekinay, ‘Red Hakkı’).
• Tuor P, Schnyder B, Schmid J ve Rumo-Jungo A, Das Schweizerische Zivilgesetzbuch (13. Aufl., Schulthess Juristische Medien AG 2009).
• van der Meer J, Familienrecht (Orell Füssli Verlag AG 2006).
• Velidedeoğlu HV, Türk Medenî Hukuku, C. II, Aile Hukuku (5. Bası, Nurgök Matbaası 1965).
• Waiblinger M, Begriff und Ausübung der Anfechtungsrechte im schweizerischen Privatrecht (Verlag von Stämpfli & Cie. 1928).
• Wellenhofer M, Münchener Kommentar zum BGB, Kommentar zu § 1600 (9. Aufl., Verlag C.H. Beck 2024).
• Wittinger M, ‘“Europäisches Familienrecht”: Die familienrechtliche Rechtsprechung des Europäischen Gerichtshofs für Menschenrechte in jüngerer Zeit - Altbekanntes und Neues’ (2009) FamPra.ch 84-111.
• Wyttenbach J ve Grohsmann I, ‘Welche Väter für das Kind? Der Europäische Gerichtshof für Menschenrechte und die Vielfalt von Elternschaft’ (2014) AJP 149-166.
• Yılmaz S, Medeni Hukuk, C. III, Aile Hukuku (Yetkin Yayınları 2023).