Paydaş Görüşlerine Göre Hafızlık Eğitimi Veren Kur’an Kurslarında PDR Hizmetleri

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 200 - 226, 31.12.2023

Kasım Kocaman Büşra Nur Özkaplan

Öz

Türkiye’de yaygın din eğitimi Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yürütülmekte, yaygın din eğitimi faaliyetleri ise genel olarak camilerin yanı sıra yoğun olarak Kur’an kurslarında gerçekleştirilmektedir. Kur’an kurslarında Kur’an öğretiminin yoğun olduğu bir dizi eğitim programı uygulanmaktadır. Bunların başında ise Kur’an’ı bütün olarak ezberlemeye dayanan hafızlık eğitim programı gelmektedir. Bu kursların ve öğrencilerinin sayısının gün geçtikçe artması, hafızlık eğitimi programı üzerinde daha önemli durmayı gerekli kılmıştır. Diyanet çağdaş eğitim anlayışının gereği olarak öğrenci merkezli ve eğitim bilimlerinin verilerinden yararlanarak 2010 yılında hafızlık programı hazırlamış, ayrıcı bu programın uygulama esaslarını gösteren yönergeler çıkarmıştır. Programda ve yönergelerde akademik başarı kadar, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik (PDR) hizmetlerine de vurgu yapılmıştır. Ne var ki eğitim hizmetlerinin verimliliği ve kalitesi, eğitimin paydaşlarının değerlendirmeleriyle açığa çıkmaktadır. Bu bağlamda hafızlık kurslarında PDR hizmetlerinin öğretici, öğrenci ve veli görülerine göre ortaya konulması mevcut durumun anlaşılması ve geleceğe projeksiyon tutulması adına önemlidir. Bu kapsamda nitel araştırma yöntemi çerçevesinde paydaşlarla görüşme gerçekleştirilmiş, görüşlerin toplanmasında yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmış ve veriler betimsel içerik analiz tekniğiyle işlenmiştir. En nihayetinde genel olarak kurslarda PDR hizmetlerinin istenilen kalite ve seviyede olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca PDR öğretmenlerinin sayısının yetersiz olduğu, bu nedenle kursların öğreticilerine PDR konusunda seminerlerin verilmesinin yerinde olacağı kanaatine de varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din eğitimi, yaygın din eğitimi, hafızlık eğitimi, Kur'an kursları, PDR hizmeti

PDR Services In Quran Courses Providing Memory Education According to Stakeholders' Opinions

Öz

PCG Services In Quran Courses Providing Memory Education According To Stakeholders' Opinions

Abstract
In Turkey, one of the institutions that engages in formal religious education activities is the Presidency of Religious Affairs (PRA), Formal religious education activities are generally carried out in mosques as well as in Quran courses. In Quran courses, a series of educational programs that focus on teaching the Quran are implemented. The most important of these is the memorization (Quran by heart) training program based on memorizing the entire Quran. The increasing number of these courses and their students day by day has made it necessary to pay more attention to the memorization training program. As a requirement of the modern education approach, PRA prepared a memorization program in 2010, which is student-centered and benefiting from the data of educational sciences, and also issued instructions showing the application principles of this program. In the program and instructions, Psychological Counseling and Guidance (PCG) services are emphasized as much as academic success. However, the efficiency and quality of educational services are revealed by the evaluations of education stakeholders. In this context, it is important to present PCG services in memorization courses according to the opinions of instructors, students and parents in order to understand the current situation and project it into the future. In this context, interviews were held with stakeholders within the framework of the qualitative research method, a semi-structured interview form was used to collect opinions, and the data were processed with the descriptive content analysis technique. Ultimately, it was concluded that, in general, PCG services in the courses were not of the desired quality and level. It was also concluded that the number of PCG teachers is insufficient, therefore it would be appropriate to give seminars on PCG to the instructors of the courses.
Key Words
Religious Education, Formal Religious Education, Quran Courses, Memorization Training, PCG Service

Anahtar Kelimeler

Religious education, Formal religious education, Quran courses, memorization training, PCG Service

خدمات الإرشاد والتوجيه النفسي في دورات القرآن الكريم والتدريب على تحفيظه حسب آراء المعنيين

Öz

ملخص
خدمات الإرشاد والتوجيه النفسي في دورات القرآن الكريم والتدريب على تحفيظه حسب آراء المعنيين
ومن المؤسسات التي تقدم التعليم الديني في تركيا هي رئاسة الشؤون الدينية. يتم تنفيذ أنشطة التعليم الديني التي تقوم بها ديانت بشكل عام في المساجد وكذلك في دورات القرآن الكريم. ويتم في دورات القرآن تنفيذ سلسلة من البرامج التعليمية التي تركز على تعليم القرآن الكريم. وأهمها البرنامج التدريبي على الحفظ الذي يعتمد على حفظ القرآن الكريم كاملا. إن تزايد عدد هذه الدورات وطلابها يوما بعد يوم جعل من الضروري الاهتمام أكثر ببرنامج التدريب على الحفظ. ومن متطلبات منهج التعليم الحديث، أعدت مديرية الشؤون التعليمية في عام 2010 برنامج تحفيظ يتمحور حول الطالب ويستفيد من معطيات العلوم التربوية، كما أصدرت تعليمات تبين المبادئ التطبيقية لهذا البرنامج. يتم التركيز في البرنامج والتعليمات على خدمات الإرشاد والتوجيه النفسي (PDR) بقدر التركيز على النجاح الأكاديمي. ومع ذلك، يتم الكشف عن كفاءة وجودة الخدمات التعليمية من خلال تقييمات الجهات المعنية بالتعليم. وفي هذا السياق، من المهم تقديم خدمات PDR في دورات التحفيظ حسب آراء المعلمين والطلاب وأولياء الأمور من أجل فهم الوضع الحالي واستشرافه للمستقبل. وفي هذا السياق، أجريت المقابلات مع أصحاب المصلحة في إطار منهج البحث النوعي، وتم استخدام استمارة المقابلة شبه المنظمة لجمع الآراء، وتمت معالجة البيانات بتقنية تحليل المحتوى الوصفي. وفي النهاية، تم التوصل إلى أن خدمات PDR في الدورات، بشكل عام، لم تكن بالجودة والمستوى المطلوب. كما تم التوصل إلى أن عدد معلمي PDR غير كاف، وبالتالي سيكون من المناسب إعطاء ندوات حول PDR لمدرسي الدورات.
مفتاح الكلام
التعليم الديني، التعليم الديني غير الرسمي، دورات القرآن الكريم، التدريب على التحفيظ، خدمات الإرشاد والتوجيه النفسي

Anahtar Kelimeler

التعليم الديني, دورات القرآن الكريم, حفظ القرآن الكريم, خدمات الإرشاد والتوجيه النفسي

Kaynakça

• Adıgüzel, A., A. Kılıç, E. Aslanargun, Ş. Şahin, B. Ökmen, ve Z. Boyacı. 2018. “Hafız İmam Hatip Ortaokullarındaki Hafızlık Eğitimine İlişkin Öğretici Ve Öğrenci Görüşleri”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 17(68):1453-75. doi: 10.17755/Esosder.363850.
• Akyürek, Süleyman. 2005. “Kur’an Kursu Öğreticilerinin Mesleki Yeterlilikleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1(18):19-36.
• Algur, Hüseyin. 2017. “Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-Sosyal Durumlarının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi”. Doktora Tezi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Algur, Hüseyin. 2018. “Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Gözüyle Türkiye’de Hafızlık Eğitimi (Nitel Bir Araştırma)”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5(8):67-105.
• Algur, Hüseyin. 2021. “Hafızlık Eğitiminin Bireyin Kişilik Özellikleri Üzerindeki Etkisi”. Dergiabant 9(2):623-47. doi: https://doi.org/10.33931/dergiabant.982581.
• Arslantaş, Muhammet. 2019. “İmam-Hatip Ortaokullarında Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Projesinde Öğrenci Tutumları”. Yüksek Lisans Tezi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Aybey, Salih. 2020. “Hafızlık Eğitiminde Yeni Bir Tecrübe: Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık-Önemi, Problemleri ve Beklentiler-”. EKEV Akademi Dergisi (82):383-412.
• Aydın, Mehmet S. 2019. “Hafızlık Eğitimini Yeniden Düşünmek”. Ss. 17-41 içinde Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Bayraktar, M. Faruk. 2008. “Hafızlk Eğitiminin Geleneksel Yöntemleri ve Kur’an Kursları”. içinde X. Kur’an Sempozyumu Kur’an ve Eğitimi. Ankara: Fecr Yayınevi.
• Bayraktar, Mustafa. 2007. “Gençlik Döneminde Görülen Bazı Psikolojik Belirtiler ve Din Eğitimi İlişkisi-Obsesif Kompulsif Belirti Örneği-”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Bilgin, Beyza. 1995. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Yeni Çizgi Yayınları.
• Bozkurt, Nebi. 1997. “Hâfız”. Diyanet İslam Ansiklopedisi 15:74-78.
• Cebeci, Suat, ve Bilal Ünsal. 2006. “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları”. Değerler Eğitimi Dergisi 4(11):27-52.
• Çaylı, A. F. 2005. “Kur’an Kursu Öğreticilerine Göre Hafızlık Öğretimi ve Problemleri (Göller Bölgesi Örneği)”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Çimen, Abdullah Emin. 2007. “Hafızlık Müessesesi, Ülkemizdeki Hafızlık Çalışmalarıyla İlgili Bazı Değerlendirmeler ve Hafızlığın Sağlamlaştırılmasında Bir Metot Denemesi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 9(1):91-177.
• Çoştu, Kamil. 2017. “Hafızlık Eğitimi Veren Proje İmam-Hatiplerde Oryantasyon ve Müşavirlik Hizmeti: İstanbul Örneği””. içinde Geleceğin İnşasında İmam-Hatip Okulları. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları. DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. 2018. “Kur’an Kursları Öğretim Programları”. Geliş tarihi 19 Kasım 2023 (https://egitimhizmetleri.diyanet.gov.tr/sayfa/465). DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. 2019. Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an Eğitim ve Öğretimine Yönelik Kurslar ile Öğrenci Yurt ve Pansiyonları Yönergesi.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. 2021. “Hafızlık Eğitim Programı”.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. 2022. “Hafızlık Eğitimi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Hizmetleri Çerçeve Programı”.
• DİB, Strateji Geliştirme Başkanlığı. 2023. “İstatistikler”. https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/. Geliş tarihi 22 Aralık 2023 (https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/sayfa/57/istatistikler).
• DÖGM, Din Öğretimi Genel Müdürlüğü. 2018. Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Projesi Usul ve Esasları. Ankara: MEB.
• Fazlıoğlu, Şükran. 2003. “Manzûme fî Tertîb el-Kutub fî el- Ulûm ve Osmanlı Medreselerindeki Ders Kitapları”. Değerler Eğitimi Dergisi 1(1):97-110.
• Göküş, Şeref. 2019a. “Altıncı Diyanet İşleri Başkan Hasan Hüsü Erdem: Hayatı, Eserleri ve Başkanlığı Dönemindeki Yaygın Din Eğitimi Faaliyetleri”. TYB Akademi: Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, IX(25):109-36.
• Göküş, Şeref. 2019b. “Din Görevlilerinin Örgütsel Güven Düzeyleri ile Mesleki Doyum Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. MJH: Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi IX(2):285-309.
• Göküş, Şeref, ve Zahide Yılmaz. 2022. “Huzurevlerinde Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmeti Verecek Bir Personelde Bulunması Gereken Vasıflar.” Bilimname (48):567-600. doi: https://doi.org/10.28949/bilimname.1118798.
• Güneş, Adem. 2019. Türkiye’de Yeni Bir Model Olarak Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık –Bir Durum Analizi-. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• İhlas Haber Ajansı. 2018. “Her yıl 8 bin genç hafız oluyor”. Haber Türk. Geliş tarihi 29 Kasım 2023 (https://www.hukukihaber.net/her-yil-8-bin-genc-hafiz-oluyor).
• Kocaman, Kasım. 2022. “Paydaş Olarak Öğrencilerin Gözünden KDP İslami İlimler Fakültesi: Bir Swot Analizi”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi (53):232-56. doi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kdeniz/issue/68297/1082579.
• Koç, Ahmet. 2014. “Kur’an Kurslarında Din Eğitimi”. içinde Din Eğitimi. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Korkmaz, Mehmet. 2012. Kur’an Kursu Öğreticilerinin Eğitim Öğretim Yeterlilikleri. Ankara: TDV Yayınları.
• Korkmaz, Mehmet. 2019. “Hafızlık Eğitiminde Bireyi (Talebeyi) Tanıma”. Ss. 57-117 içinde Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Kuloğlu, Rahime. 2018. “Yönetici Görüşlerine Göre İmam Hatip Ortaokullarındaki Hafızlık Projesinin Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kuru, Medine, ve Hasan Yerkazan. 2023. “Hafızlık Eğitimi Alan Öğrencilerin Ergenliğe Bağlı Olarak Yaşadıkları Problemler (Samsun Vezirköprğ Örneği)”. Ss. 164-205 içinde Din Eğitimi Araştırmaları. Ankara: Sonçağ Akademi.
• Kuş, E. 2003. Nicel-Nitel Araştırma Teknikleri. Ankara: Anı Yayınları.
• Öztürk, F. Z. 2007. “Kur’an kursu öğrencilerinin sosyo-ekonomik, kültürel temelleri ve sorunları (Konya örneği)”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü)., Konya.
• Öztürk, Mustafa. 1981. “Din Eğitimi ve Çocuk Ruh Sağlığı”. içinde 1. Din Eğitimi Semineri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Resmi Gazete. 2012. Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an Eğitim ve Öğretimine Yönelik Kurslar ile Öğrenci Yurt ve Pansiyonları Yönetmeliği. C. 28257.
• Resmi Gazete. 2014. Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönetmeliği. C. 29033.
• Salman İçli, Zeynep, dir. 2023. Program Geliştirme - İçeriğin Özellikleri. C. 26. Ankara: İndeks Akademi.
• Savaş, Ahmet Cezmi. 2006. “Liselerde İnternet Üzerinden Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Öğrenci, Veli ve Rehber Öğretmen Görüşlerinin İncelenmesi.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi:, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Savaş, Ahmet Cezmi, ve Zeynep Hamamcı. 2010. “Okullarda Rehberlik Hizmetlerinin Internet Üzerinden Yürütülmesine İlişkin Veli, Öğrenci ve Psikolojik Danışmanların Görüşlerinin İncelenmesi”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (27):147-58.
• Tan, Hasan. 2000. Psikolojik Danışma ve Rehberlik. 5. bs. İstanbul: MEB Yayınları.
• Tezel, İsra. 2023. “Eğitimde Ailenin Rolü ve Önemi”. Bilsem Zeka. Geliş tarihi 21 Aralık 2023 (https://bilsemzeka.com/egitimde-ailenin-rolu-ve-onemi/).
• Uğur, Elif. 2019. “İdareci, Öğretici ve Öğrenci Görüşlerine Göre Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Uygulamasının Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Yalçın, Hacer. 2022. “Bir Araştırma Deseni Olarak Fenomenoloji”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22(Özel Sayı 2):213-32.
• Yetimova, Pakize. 2018. “Ortaokula Devam Eden Öğrencilerin Hafızlık Eğitiminde Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerilerine Yönelik Bir Araştırma”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldırım, Ali, ve Hasan Şimşek. 2004. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. 4. bs. Ankara: Seçkin.
• Yıldız, F. 2019. “Hafızlık Eğitiminde Ergenlik Dönemine Bağlı Yaşanılan Problemler (Eskişehir İli Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Yılmazkurt, A., ve Şeref Göküş. 2022. “Dokuzuncu Diyanet İşleri Başkanı Ali Rıza Hakses (1892-1983) ve Döneminde Gerçekleştirilen Yaygın Din Eğitimi Faaliyetleri”,. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi LXIII(1):275-320.