TİMUR’UN SEFERİNE KADAR KAFKASYA’DA KATOLİK RAHİPLER VE KİLİSELERİ ÜZERİNE

Yıl 2020, Cilt: 39 Sayı: 68, 206 - 224, 30.09.2020

Altay Tayfun Özcan

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.737892

Öz

Kafkasya Avrupa için asırlar boyunca merak edilen bir bölge olsa da Haçlı seferlerine kadar bilinmeyen bir ülke olarak kalmıştı. Belki bundan sonraki yıllarda da bilinmeyen bir bölge olarak kalabilirdi. Ancak Ortadoğu’daki Haçlıların askerî desteğe ihtiyaç duymaları Katolik din adamlarının gözlerini Kafkasya’daki güçlü Gürcü Krallığı’na doğru çeviriyordu. Bu vaziyet kısa süre içerisinde Papalık ile Gürcüler arasında diplomatik bir temasa neden olurken diğer taraftan Katolik din adamları da Kafkasya’da kiliseler kurabilecekleri bir imkâna sahip oldular. Onlar burada güvenilir bir ortam bulmuşlardı. Bu güvenilir ortam bir süre sonra Kafkasya’nın Moğol egemenliği altına alınmasıyla sarsılsa da Moğollar bir süre sonra Katolik din adamlarını desteklediler. Bu sayede de onlar sadece Gürcü Krallığı egemenliğindeki topraklarda değil, aynı zamanda Kafkasya’nın diğer bölgelerinde de kiliselerini kurdular. Aynı zamanda birbirleri arasında irtibat halindelerdi ve bu irtibat onların bir teşkilat olarak giderek güçlenmelerine de kapı aralıyordu. Artık onlar sadece Katolikliği vaaz eden bir kilise teşkilatı olmaktan çıkarak bölgede misyonerlik faaliyetlerinde bulunan ve bunda da başarı sağlayan bir teşkilat haline gelmişlerdi.
Bu çalışmamızda Timur’un XIV. yüzyılın sonlarındaki seferine kadar Kafkasya’daki Katolik din adamları ve kiliselerinin varlığını ele alacak ve Kafkasya’daki teşkilatlanmaları üzerinde duracağız.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Katolik rahipler, Misyonerlik, Moğollar

Kaynakça

• “Ad Rusudem Reginam Georgiae Auxilia Contra Tartaros”, Annales Ecclesiastici, ab Augustino Theiner, Tomus 21, Parisiis 1870, s.224-226.
• “Dominiken Misyoner Julian’ın Seyahati ile ilgili Metinler”, Moğollar Avrupa’da, Moğolların Avrupa Seferinin Üç Tanığı, Hazırlayan, Çeviren ve Notlandıran, A.T. Özcan, Kronik kitap, İstanbul 2020, s.51-85.
• Josaphat Barbaro, Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, Çeviri ve Notlar: Tufan Gündüz, Yeditepe yay., İstanbul 2005
• Girolamo Golubovich, Biblioteca Bio-Bibliografica Della Terra Santa Dell Oriente Francescano, Tomo II, Firenze 1913.
• Plano Carpini, Moğolistan Seyahatnamesi, Tercüme ve Notlar E. Ayan, Kronik kitap, İstanbul 2018.
• “Praecones Evangelici in Georgia”, Annales Ecclesiastici, ab Augustino Theiner, Tomus 21, Parisiis 1870, s.74-75.
• “Rogat Georgiae Regem, ut Fratrem Jacobum de Russano redeuntem cum aliis Francibus Ordinis Minorum besigne recipiat”, Bullarium Franciscanum Romanorum Pontificum, Studio et Labore Fr. Joannis Hyacinthi Sbaraleae, Tomus I (Ab Honorio III ad Innocentium IIII), Romae 1759, s.101-102.
• Ruysbroeckli Willem, Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk (1253–1255), ed. P. Jackson, D. Morgan, çev. Z. Kılıç, Kitap yay, İstanbul 2010.
• Simon de Saint Quentin, Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245–1248, çev. E. Özbayoğlu, Daktav yay, Antalya 2006.
• Sultaniyeli Johannes, Timur’un Sarayında, Eski Fransızca Aslından Çeviren ve Notlandıran A.D. Altunbaş, Kronik kitap, İstanbul 2020.
• Arzhantseva, I., “The Christianization of the North Caucasus”, Die Christianisierung des Kaukasus, Werlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 2002, s.17-26.
• Assays from the History of Georgia Abkhazia, eds. J. Gamakharia, T. Beradze, T. Gvantseladze, Tbilisi 2011.
• Baldwin, M.W., “Missions to the East in the Thirteenth and Fourteenth Century”, A History of the Crusades, Vol.V, eds. N.P. Zacour, H.W. Hazard, The University of Wisconsin Press 1985, s.452-518.
• Beazley, C.R., The Dawn of Modern Geography, Vol. III, Oxford 1906.
• Brooke, R.B., Early Franciscan Goverment Elias to Bonaventure, Cambridge University Press, Cambridge 1959.
• Delacroix‒Bestier, C., Les Dominicains et la Chrétienté Grecque aux XIVe et XVe Siécles, Ecole Française de Rome, Rome 1997. Felitsın, E.D., “Nekotorıe Svedeniya o Srednevekovıh Genuezskih Poseleniyah v Krımu i Kubanskoy Oblasti”, Kubanskoy Sbornik, T.5/ 1899, s.1-32.
• Gadlo, A.V., Etniçeskaya İstoriya Severnogo Kavkaza IV-X vv., İzdatel’stvo Leningradskogo Universitete, Leningrad 1979.
• Glazik, J., “Missionary Work of the Mendicants Outside Europe”, History of the Church, Vol. IV, eds H. Jedin and J. Dolan, s.391-400. Hamilton, B., “Latins and Georgians and the Crusader Kingdom”, Al-Masaq, Vol. 23/ 2, 2011, s.117-124.
• Hamilton, B., “The Latin Empire and Western Contacts with Asia”, Contact and Conflict in Frankish Greece and the Aegean 1204‒1453, Crusade, Religion and Trade between Latins, Greeks and Turks, eds. N.G. Chrissis and M. Carr, Routledge Taylor and Francis Group, London 2016, s.43-62.
• Hautala, R., “İstoriçeskiy Kontekst Osnovaniya Katoliçeskoy Eparhii Kumanii 1227 goda”, Zolotoordınskaya Tsivilizatsiya, No. 7 / 2014, s.111-139. Hevert, J.P., Orthodoxy Abroad: John XXII and Global Christendom, Unpublished Phd Thesis, University of North Carolina, Chapel Hill 2016.
• Jackson, P., The Mongols and the West, Pearson-Longman Press, Harlow 2005.
• Kern, A.; “Der ‘Libellus de Notitia Orbis’ Iohannes III (De Galonifontibus) O.P. Erzbischofs von Sulthanyeh”, Archivum Fratrum Praedicatorum, Vol.VIII/1938, ss.82-123.
• Knobner, A.; “Timur’un Yükselişi ve Batı’nın Diplomatik Cevabı”, çev. M.Ş. Yüksel, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.18/2005, s.231-243.
• Kovácz, S., “Bortz, A Cuman Chief in the 13th Century”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol. 58/ 3, 2004, s.255-266.
• Meserve, M.; Türk, çev. M.T. Akad, April yay., İstanbul, 2011.
• Noonan, T.S., “Why Orthodoxy did not Spread among the Bulgars of the Crimea during the Early Medieval Era: An Early Byzantine Conversion Model”, Christianizing Peoples and Converting Inviduals, eds. G. Armstrong and I.N. Wood, Brepols Publishing, Turnhout, 2000, s.15-24.
• Özcan, A.T., “Timur’un Elçisi Sultaniyeli Johannes ve Libellus de Notitia Orbis Adlı Eserinden Bazı Parçalar”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 33/ S. 55, 2014, s. 121-162.
• Özcan, A.T., “XV. Yüzyılın İlk Yarısına Ait Avrupa Kroniklerinde Yıldırım Bayezid İmajı”, Uluslar arası Yıldırım Bayezid Sempozyumu Bildirileri, Yayına Hazırlayanlar H.B. Öcalan ve Y.Z. Karaaslan, TTK yay., Ankara 2019, s.227-264.
• Paşuto, V.T., “Polovetskoe Episkopstvo”, Drevneyşie Gosudarstva Vostoçnoy Evropı, Moskva 2011, s.573-581.
• Pilipçuk, Ya.V., “Kumanskaya Episkopiya (Aspektı Politiçeskoy İstorii)”, Kazahskoe Gosudarstvo i Evraziyskoe Prostranstvo: İstoriya i Sovremennost’, Sbornik Materialov XI Evraziyskogo Nauçnogo Foruma, red. Z.E. Kabul’dinov, N.Y. Mayahmetov, D.A. Kausılov, K.O. Kazina, A.S. Orınbekova, Astana 2014 , s.285-289.
• Preiser-Kapeller, J., “Civitas Thauris: The Significance of Tabriz in the Spatial Frameworks of Christian Merchants and Ecclesiastics in the 13th and 14th Centuries”, Politics, Patronage and the Transmission of Knowledge in 13th-15th Century Tabriz, ed.J. Pfeiffer, Brill Publishing, Leiden 2014, s.251-299.
• Preiser-Kapeller, J., “Zwischen Konstantinopel und Goldener Horde: Die byzantinischen Kirchenprovinzen der Alanen und Zichen im Mongolischen Machtbereich im 13. und 14. Jahrhundert”, Caucasus during the Mongol Period-Der Kaukasus in der Mongolenzeit, ed. J. Tubach, S.G. Vashalomidze and M. Zimmer, Wiesbaden 2012, s.199-216.
• Richard, J., “L’extreme Orient legendaiere au Moyen Age: Roi David et Pretre Jean”, Annales d’Ethiopie, Vol.2/ 1957, s.225-244.
• Richard, J., “La Papaute et les missions catholiques en Orient au moyen age”, Melanges d’archeologie et d’histoire, T.58, 1941, s.248-266.
• Richard, J., “Les Missions au Nord de la Mer Noire (XIIIe-XVe Siecles)”, Il Codice Cumanico e il Suo Mondo, ed. P. Schreiner, F. Schmieder, Roma 2005, s.231-246.
• Richard, J., La Papauté et les Missions D’Orient au Moyen Age (XIIIe‒XV siécles), Ecole Française de Rome, Roma 1977.
• Sinor, D., “The Mongols and Western Europe”, A History of the Crusades, Vol.III, ed.H.W. Hazard, The University of Wisconsin Press 1975, s.513-544.
• Sweeney, J.R.; “‘Spurred on by the Fear of Death’: Refugees and Displaced Populations during the Mongol Invasion of Hungary”, Nomadic Diplomacy, Destruction and Religion from Pasific to the Adriatic, ed. M. Gervers and W. Schlepp, Toronto 1994, s.34-62.
• Şçavaleva, N.İ., “Kievskaya Missiya Pol’skih Dominikantsev”, Drevneyşie Gosudarstva na Territorii SSSR, Materialı i İssledovaniya 1982 god, İzdatel’stvo Nauka, Moskva 1984, s.139-151.
• Tsiklanadze, T., Karchava, T., Kavtaradze, G., “Towards the Clarification of the Identity and Sphere of Activities of the Missionersies who Visited the Orient and Georgia in the 14th Century”, Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences, Vol.3/3, 2009, s.185-189.
• Zevakin, E.S. ‒ Pençko, N.A., “Oçerki po İstorii Genuezskih Koloniy na Zapadnom Kavkaze v XIII i XV vv.”, İstoriçeskiy Zapiskiy, T. 3/ 1938, s.72-129.