BİR İLHANLI HÜKÜMDARININ İBADET DÜNYASI: SULTAN OLCÂYTÛ MUHAMMED (1304-1316)

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 73, 73 - 104, 31.03.2023

Osman Özgüdenli Fırat Umanç

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1249731

Öz

İlhanlı hükümdarı Sultan Olcâytû (1304-1316), Moğol tarihinde olduğu kadar Yakındoğu tarihinde de dinî kişiliğiyle dikkat çeken önemli şahsiyetlerden biridir. Budist bir baba ile Nastûrî-Hristiyan bir anneden doğan ve Moğol gelenekleri içerisinde yetişen Olcâytû’ya çocukluğunda Olcȃy-buka ve Temüder adları verilmiştir. Merâga’da 688/1289 yılında annesi büyük hatun Urûk’un tesiriyle III. Mar Yaballaha tarafından vaftiz edilerek Nicolaus adını almıştır. Şehzȃdeliği sırasında 694/1295 yılında ağabeyi Gâzân ile birlikte İslâmiyet’i kabul etmiş ve Hudâbende ismiyle anılmıştır. İslâmiyet’i kabul ettikten sonra Sünnî mezhebinin Hanefî kolunu benimseyen Olcâytû, 707/1307-8 yılında Şâfiî mezhebine geçmiştir. Olcâytû’nun 709/1309 yılında Emîr Târamtâz, Seyyid Tâcu’d-dîn-i Âvecî, Şeyh Hasan-i Kâşî ve ‘Allâme el-Hillî gibi şahsiyetlerin telkinleri neticesinde Şi‘î (İmâmiyye/İsnâaşeriyye) mezhebine geçtiği anlaşılmaktadır. Bu çalışma, Şamanist bir gelenekten gelip önce Hristiyan ardından İslâm’a geçtikten sonra sırasıyla; Hanefî, Şâfiî ve Şi‘î mezheblerini benimseyen Sultan Olcȃytû’nun ibadet dünyasını, ana kaynaklara dayanarak farklı boyutlarıyla ortaya koymaya matuftur. Bu bağlamda İslâmiyet’in, yeni kabul edilen bir din olarak, Olcâytû örneğinde, göçebe bir Moğol hükümdarının inanç pratiğine ne derecede yansıdığı sorusuna da cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sultan Olcâytû, İlhanlılar, Moğollar, ibadet, namaz, Kur’an, oruç, sadaka, dua, hac

AN ILKHANID RULER’S WORLD OF WORSHIP: SULTAN ÖLJEITÜ MUHAMMAD (1304-1316)

Öz

Ilkhanid ruler Sultan Öljeitü (1304-1316) is an important figure in the history of religion in the Near East and for the Mongols. Born into Mongolian Shamanist traditions from a Buddhist father and a Nestorian-Christian mother, Öljeitü was given the names Öljey-buka and Temüder in his childhood. In 688/1289 in Marāgha, his mother, the great woman Urūk, had him baptized by Mar Yaballaha III and he took the name Nicolaus. In 694/1295, while he was a prince, he converted to Islam with his elder brother Ghāzān and changed his name to Khudābanda. Öljeitü adopted the Hanafī branch of the Sunnī sect shortly after his conversion to Islām but turned away from this in 707/1307-8 and switched to the Shāfiʻī sect. He adopted the Shiʿī (Imāmiyya/Isnāashariyya) sect in 709/1309 as a result of the influence of people such as Amīr Tāramtāz, Sayyid Tāj al-Dīn Āvajī, Sheikh Hasan Kāshī and ʿAllāma al-Hillī. The aim of this study is to understand the Islamic practice of Sultan Öljeitü who came from a Shamanist, Buddhist and Christian background and then converted to Islam, adopting in turn the Hanafī, Shāfiʻī and Shi‘ī sects. The study examines this from different viewpoints using primary sources. At the same time, it considers how the newly accepted religion of Islam was reflected in the belief practice of a nomadic Mongol ruler, with Sultan Öljeitü taken as an example.

Anahtar Kelimeler

Sultan Öljeitü, Ilkhanids, Mongols, worship, salaat, Qur’an, fasting, charity, prayer, pilgrimage

Kaynakça

• ‘Abbâs ‘Alî Tefazullî, “Te’sîr-i dîn u ferheng-i İrân ber-hukmrânân-i Mogûl”, Mutâla‘ât-i İslâmî, 31-32, (1375/1996), s. 119-132. ‘Abbâs İkbâl, Târîh-i Mogûl. Ez-hamle-yi Çingîz tâ teşkîl-i devlet-i Tîmûr, Tahran 1388/2009. ‘Abdu’l-Huseyn Zerrînkûb, Rûzgârân-i târîh-i İrân. Ez-âgâz ta-sukût saltanat-i Pehlevî, Tahran 1378/1999. ‘Abdu’r-Refî‘ Hakîkat, Târîh-i conbişhâ-yi mezhebî der-İrân, III, Tahran 1377/1998. ‘Abdullâh-i Kâşânî, Cemâlu’d-dîn Ebu’l-Kâsım ‘Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Tâhir, Târîh-i Olcâytû Sultân, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, nr. 3019 [= Kȃşȃnî/Ayasofya]; neşr. Mehîn Hamblî, Tahran 1348/1969 [= Kȃşȃnî/Hamblî].