XVIII. YÜZYIL OSMANLI TAŞRA BÜROKRASİSİNİN VERGİ TOPLAMA İŞLEMLERİNDE KOCABAŞILAR

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 74, 155 - 182, 02.10.2023

Filiz Yaşar Keskin

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1321157

Öz

Bu makalede, XVIII. yüzyılda Osmanlı taşra bürokrasisi içerisinde kocabaşıların vergi toplama görevleri incelenmiştir. Makalenin amacı, kocabaşılar örneğinde Osmanlı taşra bürokrasisindeki işleyişi analiz etmektir. Makalenin problematiği ve ana sorusu ise "Osmanlı'da merkez ve taşra görevlilerinin işbirliği ile yürütülen vergi toplama sisteminde kocabaşıların katkısı neydi?" şeklinde belirlenmiştir. Araştırmada kullanılan veriler, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinin çeşitli tasniflerindeki belgelerden elde edilmiştir. Veriler, sebep sonuç ilişkisi dahilinde analitik bir sorgulamayla değerlendirilmiştir.

Kocabaşılar, vergi toplama görevini yürütmekle Osmanlı taşra yapısında devlet ile toplum arasındaki ilişkilerin merkezi noktasında yer almışlardı. Vergi toplama görevleri cizye, tekâlif, tütün ve alkollü içki vergilerini kapsamaktaydı. Kocabaşılar, vergileri toplama görevinin yanı sıra vergi miktarlarının tespitini de yapmaktaydı. Bu görevleri, devlet yetkilileri ile işbirliği içinde yerine getirmekteydiler. Kocabaşıların vergi toplama görevi, devlet otoritesini temsil ederken aynı zamanda yerel cemaatin taleplerini gözetmelerini gerektirmekteydi. Bu durum, Osmanlı taşra bürokrasisinde merkeziyetçi yapı ile adem-i merkeziyetçi yapı arasındaki dengeyi gösteren bir konumu ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak, kocabaşılar XVIII. yüzyıl taşra bürokrasisinde belirli vergileri toplama ve toplanmasına yardımcı olma görevini üstlenmişlerdir. Bu görevlerinde yerel bir otorite olmadıkları, fakat aynı zamanda mutlak merkezi otoritenin taşrada hala etkili olmakla birlikte sınırlarının esnetilmiş olduğu gözlemlenmektedir. Kocabaşıların vergi görevleri, tam bağımsız yerel bürokrasiye veya güçlenmiş bir yerel otoriteye işaret etmemektedir. Ancak incelemeler, XVIII. yüzyıl taşrasında gevşek bir merkezi bağın olduğunu ve tam bağımsız bir yerel bürokrasi olmadığını göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Kocabaşı, Vergi, cizye, merkezi otorite, desantralizasyon

Anahtar Kelimeler

Kocabaşı, Vergi, cizye, merkezi otorite, desantralizasyon

Kaynakça

• Adıyeke, N. (1999). “Islahat Fermanı Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu'nda Millet sistemi ve Gayrimüslimlerin Yaşantılarına Dair”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 255-261. Augustinos, (1997). Küçük Asya Rumları, Ayraç Yayınları, Ankara. Barkey, K. (2016). Eşkıyalar ve Devlet – Osmanlı Tarzı Devlet Merkezîleşmesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Çelik, B.-Demir, T. (2017). “III. Selim Döneminde Osmanlı Devleti’nde İzmir Şehri’ndeki Bazı Olaylarda Adem-i Merkeziyetçi Unsurlar”, İzmir Araştırmaları Dergisi Prof. Dr. Serap Yılmaz Özel Sayısı, S. 7, s. 135-147. Çelik, M. (2020). “Malikane Uygulamasının İlk Yıllarında Yapılan Müzayedelere Dair Bazı Bilgiler: Midilli Sancağı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 39/68, s. 251-279.