1917 DEVRİM GÜNLERİNDE BUHARA EMİRLİĞİ VE RUS SİYASİ TEMSİLCİSİ A. Y. MİLLER’İN BUHARA’DAKİ FAALİYETLERİ

Yıl 2023, Cilt: 135 Sayı: 266, 1 - 20, 29.10.2023

Hatice Kerimoğlu

https://doi.org/10.55773/tda.1350028

Öz

Buhara Emirliği’nin Rusya İmparatorluğu’na vasal bir konuma gelmesinden sonra ülkenin sosyo-ekonomik ve kültürel yaşamında bazı dönüşümler yaşandı. Ancak Mangıt hanedanının geri kalmış ortaçağ devlet iktidarı ile başta din adamları sınıfı olmak üzere gerici güçlerin sert direnişi ülkenin kalkınmasına engel oldu. 1917 yılına gelindiğinde Rusya ve ardından Türkistan bölgesini saran devrim ateşi, Buhara Emirliği ahalisinin yaşamında derin izler bıraktı ve bilhassa Şubat devriminin emirlikte “istikrar bozucu bir etkisi” oldu. Reform ihtiyacının farkına varan Ceditçiler-reformcular, emirlikteki iktidar rejimine karşı çıktılar. Reformların hayata geçirilme sürecinin yönetimini eline alan Rusya İmparatorluğu ise bu süreci yumuşatmak için mümkün olan her yolu denedi. Bunun yanı sıra Rus Siyasi Temsilciliği’nin bilhassa da siyasi temsilci A.Y. Miller’in kâğıt üzerinde kalan reform tasarısının hazırlanma sürecindeki anlaşılmaz ve belirsiz konumu, Ceditlere verdiği ateşli destek ve bu eylemin trajik neticeleri açısından dikkate değerdi. Emir Alim ve onun hükümeti, gerici ve muhafazakar güçlerin desteğiyle reformculara karşı çıktı ve devrimden sonraki ilk kan, 1917 yılının Nisan ayında döküldü. Dolayısıyla çalışmada 1917 yılının Nisan ve Mart aylarında Rus Siyasi Temsilciliği’nin Buhara Emirliği’nin siyasi hayatı üzerindeki etkisi, ona müdahalesi ve bilhassa bu kurumun emirlik reformlarındaki belirsiz, düşmanca ve anti-demokratik rolünden bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

Buhara Emirliği, Rus Siyasi Temsilciliği, Emir Alim, A. Y. Miller, Ceditçiler

Kaynakça

• Yayımlanmış Belgeler Krasnıy Arhiv, T. Pervıy (Dvadtsatıy), Gosudarstvennoye İzdatelstvo, Moskva- Leningrad 1927.
• Telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare na imya ministra inostrannıh del 17 marta 1917 g. (Miller), No: 3939.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 18 Marta 1917 g. (Miller), No:128.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 20 Marta 1917 g. (Miller), No: 129.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 20 Marta 1917 g. (Miller), No: 132.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 22 Marta 1917 g. (Miller), No: 135.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare na imya sovetnika tretyago politiçeskogo otdela, 24 Marta 1917 g. (Miller), No: 137.
• Sekretnaya telegramma Turkestanskogo general-gubernatora na imya ministra inostr. del. 24 Marta 1917 g. (Kuropatkin), No: 362.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 25 Marta 1917 g. (Miller), No: 138.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 26 Marta 1917 g. (Miller), No: 141.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 30 Marta 1917 g. (Miller), No: 151.
• Telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 30 Marta 1917 g. (Miller), No: 4476.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare.31 Marta 1917 g. (Miller), No: 154.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 5 Aprelya 1917 g. (Miller), No: 156.
• Telegramma Emira Buharskogo 1) ministru-predsedatelyu knyazyu Lvovu i 3) ministru inostr. del Milyukovu. 8 Aprelya 1917 g., (Seid Alim Buharskiy).
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare na imya ministra inostr. del. 9 Aprelya 1917 g. (Miller), No: 4617.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare. 10 Aprelya 1917 g. (Miller), No: 4624.
• Telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare ministru inostrannıh del Milyukovy. 10 Aprelya 1917 g. (Miller), No: 4647.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare.11 Aprelya 1917 g., No: 161.
• Telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare na imya ministra inostrannıh del. 14 Aprelya 1917 g., (Miller), No: 4707.
• Telegramma çlenov Samarkandkogo Komiteta pri otryade, poslannom v Buharu, na imya ministra inostr. del. 14 Aprelya 1917 g., Staraya Buhara.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare na imya ministra inostrannıh del. 15 Aprelya 1917 g. (Miller), No: 168.
• Sekretnaya telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare na imya ministra inostrannıh del. 16 Aprelya 1917 g. (Miller, Şulga, Vvedenskiy, Umnyakov), No: 169.
• Telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare na imya ministra inostrannıh del. 16 Aprelya 1917 g. (Miller), No: 4746.
• Telegramma Rossiyskogo rezidenta v Buhare na imya ministra inostrannıh del. 16 Aprelya 1917 g. (Miller), No: 4748.
• Kitaplar, Makaleler
• ABDİRAŞİDOV, Zaynabidin: İsmail Gaspıralı ve XX. Yüzyılın Başlarında Türkistan, Çev. Hatice Kerimoğlu, Selenge Yayınları, İstanbul 2022.
• AYNİ, Sadrettin: Tarihi inkilobi Buhoro, Adib, Duşanbe 1987.
• HATUNOĞLU, Nurettin: “Buhara’daki Ceditçilik Hareketi ve Yaş Buharalılar”, SÜTAD, No: 38, Güz 2015.
• HATUNOĞLU, Nurettin: Buhara Hanlığı’nın Son Emiri Alim Han ve Dönemi (1911-1920), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara 2010.
• HOCAYEV, Fayzullı: “O mlado-buhartsah”, İstorik-Marksist, T. 1, 1926.
• HOCAYEV, Fayzullı: K istorii revolyutsii v Buhare, Uzbek. Giz., Taşkent 1926.
• HOTAMOV, Namoz Basaroviç: “Buharskiye Cadidı-Mladobuhartsı”, İzvestiye Akademii Nauk Respubliki Tacikistan Otdeleniye Obşestvennıh Nauk, No: 2, 2020.
• KARATAŞ, Ömer: “Rus Sömürüsüne Karşı Türkistan Milli Ayaklanması’nda (1916) Semerkant”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S. 12, Nisan 2021, s. 73.
• KARATAŞ, Ömer: “Rus Sömürüsüne Karşı Türkistan’da İsyan (1916): Sır Derya Örneği”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C. 8, S. 1, Mart 2021.
• KARATAŞ, Ömer: Türkistan Son Genel Valisi Aleksey Nikolayeviç Kuropatkin’in Günlükleri Devrim Günlerinde Türkistan (1916-1917), Kitabevi, İstanbul 2021.
• KERİMOĞLU, Hatice: “Buhara Emirliği’nde Rus Siyasi Temsilciliği’nin Kurulması ve Nikolay Valeryeviç Çarıkov’un Buhara’daki Faaliyetleri (1885- 1890)”, Korkmaz, F. (Ed.), 9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı, 2021.
• TAŞKAYA, Halim: Abdurrauf Fıtrat ve Yaş (Genç) Cemiyeti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2015.
• Tsentralnaya Aziya v sostave Rossiyskoy İmperii, Novoye Literaturnoye Obozreniye, Peterburg 2008.
• ROZİKZODA, Abdulhakim Şerali: “Agentii siyösii Rossiya va İslohoti Buhoro”, Vestnik Tacikskogo NatsionalnogoUniversiteta, No: 1, Duşanbe 2021.