Dağlık Altay Bölgesi Yazıtları: Yeni Okuma ve Anlamlandırma Denemeleri (Runic Inscriptions of the Altai Republic: Re-reading and Re-interpretation Attempts)

Yıl 2016, Sayı: 42, 167 - 172, 14.12.2016

Hatice Şirin

Öz

    Eski Türk yazıtlarının Dağlık Altay bölümü çalışmaları, XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde G. İ. Spasskiy’in Çarış Irmağı yakınındaki bir kaya üzerinde ilk Altay bölgesi yazıtını bulmasıyla (1818), başlamıştır. Altay bölgesi yazıtlarıyla ilgili çalışmalar A. P. Okladnikov, K. Seydakmatov, N. A. Baskakov, E. R. Tenişev, V. M. Nadelyayev, S. G. Klyaştornıy, D. D. Vasil’yev, V. D. Kubarev, İ. L. Kızlasov gibi bilim adamları tarafından yapılmakla birlikte, bu yazıtların sistematik ve toplu hâlde incelenmesine 2002’de başlanmıştır. Gorno Altay Devlet Üniversitesi ile Frankfurt Üniversitesi bilim adamları L. N. Tıbıkova, İ. A. Nevskaya ve M. Erdal’ın daimi katılımcı olarak yer aldıkları proje kapsamında 90 tane Altay bölgesi yazıtı, http://www.altay.unifrankfurt. de adresli ağ sayfasında kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Yazıtların konumlarını, fotoğraflarını, çizim kopyalarını ve daha önceki okuma denemelerini de içeren bu katalog, 2012 yılında Tıbıkova, Nevskaya ve Erdal tarafından Gorno- Altaysk’ta kitaplaştırılmıştır.

    Bu çalışmada, Eski Türk dili literatüründe Altay bölgesi yazıtları olarak bilinen yazıtlardan sekiz tanesindeki bazı kelime, kelime grubu ve cümleler yeni okuma ve anlamlandırma denemesiyle sunulacaktır. Ele alınan yazıtlar A 3, A 13, A 19, A 32, A 41, A 43, A 52 ve A 88 numaralı yazıtlardır.

Abstract

    Studies of the Runic inscriptions of the Altai Republic have started in the first rock near the river Charysh in Altai Republic. Since then researching of the epitaphic monuments have carried out by A. P. Okladnikov, K. Seydakmatov, N. A. Baskakov, E. R. Tenişev, V. M. Nadelyayev, S. G. Klyaştornıy, D. D. Vasil’yev, V. D. Kubarev, İ. L. Kızlasov et al. Detailed researches of the Runic Turkic inscriptions of Altai started in 2002. L. N. Tıbıkova, İ. A. Nevskaya and M. Erdal, who are the scholars of the Gorno Altai State University and Frankfurt University, have published 90 Runic inscriptions in a website (http://www.altay.uni-frankfurt.de a) as the coordinators and the permanent participants of the project “the cataloguing and documentation of the Runic inscriptions of the Altai Republic.” This catalogue, which includes the coordinates, photographs, copies and the former editions of the inscriptions, was published by L. N. Tıbıkova, İ. A. Nevskaya and M. Erdal in Gorno Altai in 2012.

    In this paper, I propose re-readings and re-interpretations of some words, phrases and sentences of the 8 Altai inscriptions. These inscriptions are A 3, A 13, A 19, A 32, A 41, A 43, A 52 and A 88.

Anahtar Kelimeler

Altay bölgesi yazıtları, yeniden okuma, anlamlandırma, ; Runic inscriptions of the Altai Republic, re-reading, re-interpretation

Kaynakça

• ALYILMAZ, C. (2007), (Kök) Türk Harfli Yazıtların İzinde, Çorum, KaraM Yayıncılık.
• BOROVKOV, A. K. (1963), “Yeniseyskie nadpisi na sosudah”, Tyurkologiçeskie issledovaniya, Moskva, 190-196.
• CLAUSON, Sir G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, Clarendon Press (=ED).
• Divanü Lûgat-it-Türk I-IV. Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, (ERCİLASUN, A. B-AKKOYUNLU, Z. ) Ankara 2014, TDK Yayınları, 141-156 (=DLT).
• ERDAL, M. (1991), Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II, Wiesbaden, Harrassowitz.
• KIZLASOV, İ. L. (2000), “Pamyatniki runiçeskoy pis’mennosti v sobranii Gorno-Altayskogo kraevedçeskogo müzeye”, Drevnosti Altaya, No. 5, Gorno-Altaysk, 82-112.
• -(2001), “Smena mirovozzreniya v Yujnoy Sibiri v raniem srednevekov’e”, Drevnie tsivilizatsii Evrazii. İstoriya i Kultura, Moskva, 243-270.
• -(2003), Novosti Tyurkskoy Runologii, Vıpusk 1, Yeniseyskie nadpisi na gore Yalbak-taş (Gornıy Altay), Moskva.
• NADELYAYEV, V. M. (1984), “Drevnetyurkskie nadpisi Gornogo Altaya”, Altayskiy yazık na sovremennom etape ego razvitiya, Gorno Altaysk, 81-103.
• NADELYAYEV, V. M.-NASİLOV, D. M.-TENİŞEV, E. R.-ŞÇERBAK, A. M. red. (1969), Drevnetyurkskiy slovar, Leningrad: Izdatel’stvo Nauka (=DTS).
• RÁSONY, L.-BASKI, I. (2007), Onomasticon Turcicum: Turkic Personal Names, Bloomington, Indiana, Indiana University Uralic and Altaic Series.
• SEYDAKMATOV, K. (1964), “Drevnetyurkskie nadpisi v Gornom Altae”, Mamerialı po obşçey tyurkologii i dunganovedeniyu, Frunze, 95-101.
• STAROSTIN, S. A.-DYBO, A.-MUDRAK, O. eds. (2003), Etymological Dictionary of the Altaic Languages, 3 Volumes, Brill: Handbook of Oriental Studies: Uralic & Central Asian Studies (=EDAL).
• TIBIKOVA, L. N.-NEVSKAYA, İ. A.-ERDAL, M. (2012), Katalog Drevnetyurkskih Runiçeskix Pamyatnikov Gornogo Altaya, Gorno-Altaysk, Gorno-Altaysk Gosudarstvennıy Universitet.
• YEVTYUHOVA, L. A-KİSELEV, S. V. (1941), “Otçet o rabotah Sayano-Altayskoy arheologiçeskoy ekspeditsii v 1935g.”, Trudı Gosudarstvennogo istoriçeskogo müzeye. Vıpusk XVI. Rabotı arheologiçeskih ekspeditsiy, Moskva 1941, 75-117.
• ZIEME, P. (1978), “Materialien zum Uigurischen Onomasticon I”, TDAY-B 1977, Ankara, TDK Yayınları, 71-86.