Ortaöğretim Fizik Dersi 2018 Yılı Öğretim Programına Göre Hazırlanan 9. Sınıf Fizik Ders Kitabında Kullanılan Modellerin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 3, 1807 - 1831, 29.12.2023

Nurgül Maden Hasan Şahin Kızılcık

https://doi.org/10.37217/tebd.1344877

Öz

Bu çalışmanın amacı dokuzuncu sınıf fizik dersi kitabında kullanılan bazı modeller türlerinin ne sıklıkla kullanıldığını ve bu modellerin bilimsel hata içerip içermediklerini sorgulamaktır. Çalışma doküman analizi ile yapılmıştır. Dokuzuncu sınıf için MEB’in fizik dersi kitabında yer alan matematiksel model, harita/diyagram/tablo ve simülasyonlar incelenmiştir. Kitap içindeki model görselleri ile bir form oluşturularak üç uzmanın görüşüne başvurulmuştur. Modellerin hatalı olup olmadığı, hatalı ise hatanın ne olduğunu yazmaları istenmiştir. Ayrıca hata derecelerini belirlemeleri istenmiştir. Verilerin analizi betimsel analiz yöntemi ile yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, modeller genellikle ünitelerin içerdiği konulara, konu uzunluklarına göre dengeli dağılmıştır. Uzmanların üçünün de doğru olarak nitelendirdiği model oranı %34,98’dir. Modellerin yaklaşık 2/3’ünde hata olmasına karşın bu hataların derecesi farklıdır. Toplamda hata oranı %17,40 olarak bulunmuştur. En çok hata oranının simülasyonlarda (%52,78), en az hata oranının tablolarda (%9,62) olduğu görülmektedir. Modellerde yer alan hatalar Ölçek/Orantı Hataları, Eksik/Hatalı Bilgiler, Yanlış İzlenim Oluşturan Hatalar, Gösterim Hataları, Diğer Hatalar olmak üzere sınıflandırılmıştır. En çok rastlanan hata türü Eksik/Hatalı Bilgiler, en az rastlananı ise Ölçek/Orantı Hataları olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Model, Fizik, Ders kitabı, Dokuzuncu sınıf

Examining the Models Used in the 9th Grade Physics Textbook Prepared in Accordance with the 2018 Secondary Education Physics Curriculum

Öz

The purpose of this study is to question how often the selected types of models used in the ninth-grade physics textbook are used and whether these models contain scientific mistakes The study was conducted with document analysis. Mathematical models, maps/diagrams/tables and simulations in the Physics textbook of MoNE for the ninth-grade were examined. A form was created with the model images in the book and three experts were consulted. They were asked to write whether the models had mistakes, and if so, what the mistakes were. In addition, they were asked to determine the degree of mistake. The analysis of the data was made with the descriptive analysis. According to the results of the research, it was seen that it was generally distributed in a balanced way based on the topics included in the units and the length of the topics. The rate of models that all three experts describe as correct was 34.98%. Although there were mistakes in about 2/3 of the models, the degree of mistakes was different. In total, the mistake rate was 17.40%. The highest mistake rate was in the simulations (52.78%), and the lowest mistake rate was in the tables (9.62%). Mistakes in the models were classified as Scale/Proportion Mistakes, Missing/Incorrect Information, Wrong Impression Mistakes, Display Mistakes, and Other Mistakes. The most common mistake type was Missing/Incorrect Information, and the least one was Scale/Proportion Mistakes.

Anahtar Kelimeler

Model, Physics, Textbook, Ninth-grade

Kaynakça

• Adadan, E. (2013). Using multiple representations to promote grade 11 students’ scientific understanding of the particle theory of matter. Research in Science Education, 43, 1079–1105.
• Ainsworth, S. & Van Labeke, N. (2004). Multiple forms of dynamic representation. Learning and Instruction, 14(3), 241-255.
• Aktan, M. B., Kaynak, S., Abdüsselam, Z. & Ardoğan, E. (2019). Güncel fen öğretim programları ve ders kitaplarında model ve modelleme kavramlarının analizi. Cumhuriyet International Journal of Education, 8(1), 44-69. http://dx.doi.org/10.30703/cije.450242
• Ataman, A., Şapolyo-Erol, M., Gevrekçi, M., Çakmak, M., Ercan, L., Yüksel, S. & Çetin, Ş. (2001). Yabancı dil 4–8, konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu (L. Küçükahmet, Ed., 1. b.) içinde (s. 12-38). Ankara: Nobel.
• Başlantı, U. (2000). Bilimsel okur-yazarlık ilkeleri açısından fen bilgisi ders kitapları içerik analizi. IV. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi’nde sunulmuş bildiri, Eylül, Ankara.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Cicchetti, D. V. & Sparrow, S. (1981). Developing criteria for establishing interrater reliability of specific items: Application to assessment of adaptive behavior. American Journal of Mental Deficiency, 86, 127.
• Çavuş-Erdem, Z., Doğan, M. F., Gürbüz, R. & Şahin, S. (2017). Matematiksel modellemenin öğretim araçlarına yansımaları: Ders kitabı analizi. Adıyaman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(1), 61-86. http://dx.doi.org/10.17984/adyuebd.309793
• Çelik, D. & Sağlam-Arslan, A. (2012). Öğretmen adaylarının çoklu gösterimleri kullanma becerilerinin analizi. İlköğretim Online, 11(1), 239-250.
• Çepni, S., Ayvacı, H. Ş. & Keleş, E. (2001). Fizik ders kitaplarını değerlendirme ölçeği geliştirmek için örnek bir çalışma, Milli Eğitim, 152, 27-33.
• Dewey, J. (1929). My pedagogic creed. Journal of the National Education Association, 18(9), 291-295.
• Doğanay, H. (2002). Coğrafya öğretim yöntemleri. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Eyidoğan, F. & Güneysu, S. (2002). İlköğretim 8. sınıf fen bilgisi kitaplarındaki kavram yanılgılarının incelenmesi. V. Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi’nde sunulmuş bildiri, Eylül, Ankara.
• Fleiss, J. (1981). Statistical methods for rates and proportions (2. b.). New York: John Wiley.
• Ford, D. J. (2002). More than the facts: reviewing science books. The Horn Book Magazine, 78(3), 265.
• Gülçiçek, Ç. (2005). Bilimsel modeller ve modelleme. R. Yağbasan (Ed.), Konu alanı ders kitabı fizik içinde (s. 117-139). Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Günbatar, S. & Sarı, M. (2005). Fizik eğitiminde elektrik ve manyetizma konularındaki anlaşılması zor kavramlar için model ve benzetme geliştirilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 185-197.
• Harrison, G. A. (2001). How do teachers and textbook writers model scientific ideas for students. Research in Science Education, 31, 401-435.
• Henze, I., van Driel, J. H. & Verloop, N. (2007). Science teachers' knowledge about teaching models and modelling in the context of a new syllabus on public understanding of science. Research in Science Education, 37(2), 99-122. https://doi.org/10.1007/s11165-006-9017-6
• Hodson, D. (1993). Re-thinking old ways: toward a more critical approach to practical work in school science. Studies in Science Education, 22, 85-142.
• İncikabı, S. & Biber, A. Ç. (2018). Ortaokul matematik ders kitaplarında yer verilen temsiller arası ilişkilendirmeler. Kastamonu Education Journal, 26(3), 729-740. https://doi.org/10.24106/kefdergi.415690
• İşler, A. Ş. (2003): Yazılı ders materyallerinde illüstrasyon kullanımının yeri ve önemi. Milli Eğitim, 157, 55-63.
• Justi, R. S. & Gilbert, J. K. (2002). Science teachers' knowledge about and attitudes towards the use of models and modelling in learning science. International Journal of Science Education, 24(12), 1273-1292.
• Kanlı, U. & Yağbasan, R. (2003). Eğitimsel tasarım açısından ortaöğretim fizik ders kitaplarının değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. XII. Eğitim Bilimleri Kongresi’nde sunulmuş bildiri, Ekim, Antalya.
• Köseoğlu, F., Atasoy, B., Kavak, N., Akkuş, H., Budak, E., Tümay, H., Kadayıfçı, H. & Taşdelen, Ö. (2003). Yapılandırmacı öğrenme ortamı için bir fen ders kitabı nasıl olmalı. Ankara: Asil.
• Landis, J. & Koch, G. (1977). The measurement of observer agreement for categorical data. Biometrics, 33, 159-174.
• MEB. (2018). Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/ 201812312311937-FEN%20B%C4%B0L%C4%B0MLER%C4%B0%20%C3%96%C4%9ERET% C4%B0M%20PROGRAMI2018.pdf sayfasından erişilmiştir.
• NRC. (2012). A framework for k-12 science education: practices, crosscutting concepts, and core ideas. Washington, DC: National Academy.
• Oh, P. S. & Oh, S. J. (2011). What teachers of science need to know about models: an overview. International Journal of Science Education, 33(8), 1109-1130. https://doi.org/10.1080/09500693.2010.502191
• Otrar, M. & Taşar, A. (2021). Ders Kitaplarını Değerlendirme Raporu. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_04/15195856_derskitaplarini_degerlendirmeraporu_ogretmengorusleri_2021.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Prain, V. & Tytler, R. (2012). Learning through constructing representations in science: A framework of representational construction affordances. International Journal of Science Education, 34(17), 2751-2773.
• Sankey, M., Birch, D. & Gardiner, M. (2010). Engaging students through multimodal learning environments: The journey continues. C. H. Steel, M. J. Keppell, P. Gerbic & S. Housego (Ed.), Curriculum, technology & transformation for an unknown future içinde (s. 852-863). The University of Queensand, Brisbane, Australia.
• Sever, C., Türeci, D., Artar, N. & Dağ, O. (2019). Ortaöğretim fizik 9 ders kitabı (2. b.). Ankara: MEB.
• The Wilson Quaterly Brief Article. (2001). Throw away that science book. The Wilson Quaterly Brief Article, 25(3), 95. https://www.jstor.org/stable/45271270 sayfasından erişilmiştir.
• TDK. (2022). Büyük harflerin kullanıldığı yerler. https://www.tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/buyuk-harflerin-kullanildigi-yerler/ sayfasından erişilmiştir.
• Türker, E. (2011). Bilimsel süreç becerileri yaklaşımının model kullanarak uygulanmasının öğrencilerin başarılarına, bilimsel süreç becerilerinin gelişimine ve motivasyonlarına etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/654580 sayfasından erişilmiştir.
• Ünsal, Y., Ergin, İ. & Kızılcık, H. Ş. (2009). Ortaöğretim fizik ders kitaplarının bilimsel model ve modellemeler bakımından analizi: Türkiye’de okutulan fizik ders kitapları örneği. The 1st International Congress of Educational Research’te sunulmuş poster bildiri, Mayıs, Çanakkale.
• Ünsal, Y. & Güneş, B. (2002). Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak MEB ilköğretim 4. sınıf fen bilgisi ders kitabına fizik konuları yönünden eleştirel bir bakış. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 107–120.
• Ünsal, Y. & Güneş, B. (2003a). İlköğretim 6. sınıf fen bilgisi ders kitabının fizik konuları yönünden incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(3), 115–130.
• Ünsal, Y. & Güneş, B. (2003b). Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak MEB ilköğretim 8. sınıf fen bilgisi ders kitabına fizik konuları yönünden eleştirel bir bakış. Kastamonu Eğitim Dergisi, 11(2), 387–394.
• Ünsal, Y. & Güneş, B. (2004). Lise 1. sınıf Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak MEB fizik ders kitabının eleştirel olarak incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(3), 305-321.
• van Driel, J. H. & Verloop, N. (1999). Teachers' knowledge of models and modelling in science. International Journal of Science Education, 21(11), 1141-1153. https://doi.org/10.1080/095006999290110
• Wach, E. (2013). Learning about qualitative document analysis. https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/bitstream/handle/20.500.12413/2989/PP%20InBrief%2013%20QDA%20FINAL2.pdf?sequence=4 sayfasından erişilmiştir.
• Wynd, C. A., Schmidt, B. & Schaefer, M. A. (2003). Two quantitative approaches for estimating content validity. Western J. Nursing Res., 25, 508-518.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (4. b.). Ankara: Seçkin.